DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0166
Iwona Binkowska
Wrocławska szkoła w fotografii do 1945 roku -
od inwentaryzacji architektury do malowniczego motywu
Zastanawiając się nad fotografią utrwalającą wygląd architektury,
należy spróbować odpowiedzieć na dwa istotne pytania. Pierwsze
z nich dotyczy genezy i intencji powstawania zdjęć: czy była to do-
kumentacja wykonywana na zamówienie instytuq'i państwowych lub
lokalnych, z inicjatywy wydawców planujących ilustrowane publika-
cje, czy też może wynik indywidualnych zainteresowań autorów fo-
tografii. Drugie pytanie jest konsekwencją pierwszego i dotyczy róż-
nic w sposobach prezentacji tego tematu.
Liczba fotografii przedstawiających szkoły wrocławskie jest bar-
dzo duża, a ich geneza i charakter są zróżnicowane. Traktując ten krót-
ki artykuł jako przyczynek do rozległego tematu obecności architek-
tury w fotografii XIX i XX wieku, chciałabym się skupić tylko na kil-
ku wybranych przykładach, które wydają się odbiciem odmiennych
nurtów estetycznych, rozpoczynając od zdjęć inwentaryzatorskich,
przez piktoriałizm, a na „nowej rzeczowości" i fotografii propagan-
dowej kończąc1.
Odbiór fotografii, rozumianej jako forma przekazu informacji, zo-
stał wyraźnie naznaczony przez okoliczności jej powstania i rozpo-
wszechniania w XIX stuleciu, a zajmujących się nią twórców - z racji
wykształcenia i zainteresowań - zdecydowanie łatwiej łączyć ze śro-
dowiskami naukowymi niż artystycznymi. Duże zainteresowanie
możliwością wykorzystania fotografii właśnie przez przedstawicieli
różnych dziedzin nauki (od przyrodniczych po społeczne) przyczyni-
ło się do utrwalenia pewnych schematów oceny, pozytywistyczna wia-
ra w obiektywizm fotografii na usługach nauki zaważyła bowiem na
jej dzisiejszym odbiorze2. W wypadku fotografii o tematyce architek-
41. Wrocław, dawne Gimnazjum św. Marii Magdaleny, elewacja frontowa,
fotografia archiwalna, fot. Hugo Buchwald, przed 1867 rokiem (Biblioteka
Uniwersytecka we Wrocławiu)
tonicznej wiara ta utrwalała przekonanie, że fotografia w sposób naj-
bardziej obiektywny, prawdziwy i nieprzetworzony przez subiektyw-
ną interpretację ukazuje fragment zurbanizowanego pejzażu, pojedyn-
czy obiekt architektoniczny lub jego detal. Nurt tak rozumianej foto-
grafii, który powszechnie nazywamy dokumentacją architektury, roz-
wijał się początkowo dwutorowo. Z jednej strony było to praktyczne,
wręcz techniczne zastosowanie w fotogrametrii, z drugiej zaś pozo-
stawanie na usługach nauk historycznych. W obu wypadkach zastą-
pienie odręcznego rysunku fotografią i wykorzystanie w publikacjach
o charakterze naukowym zaważyło na ostatecznym przypisaniu jej
cech obiektywizmu.
Jednym z najważniejszych celów dokumentacji architektury było
utrwalenie wyglądu zabudowy, która miała być poddana pracom kon-
serwatorskim, ulec przebudowie, a nawet rozbiórce. Najstarszym przy-
kładem takiego wykorzystania fotografii była działająca od 1849 roku
w Paryżu Commision des Monuments Historiques, instytucja zajmu-
jąca się ochroną zabytków, która w systematyczny sposób sporządza-
ła dokumentację dzieł sztuki3. Już dwa lata później rozpoczęła dzia-
łalność Mission Heliographique, zatrudniająca większą grupę fotogra-
fów4, m.in. Charles'a Maville, utrwalającego te kwartały zabudowy
miasta, które przeznaczono do wyburzenia w związku z urbanistycz-
nymi przekształceniami prowadzonymi od 1853 roku pod kierunkiem
prefekta G. E. Haussmanna.
Równolegle ze wspomnianą dokumentaqą we Franqi już w la-
tach pięćdziesiątych XIX wieku zaczęto stosować zdjęcia w fotogra-
metrii. W Niemczech prekursorem w tej dziedzinie był Albrecht
Meydenbauer5, który w 1858 roku wykorzystał fotografię w pomia-
rach katedry w Wetzlar, a od roku 1865 stosował tę metodę w Berli-
nie. Wówczas też po raz pierwszy powstał zamysł utworzenia archi-
wum inwentaryzacji zabytków opartego w dużej części na fotogra-
fiach - „Denkmäler-Archiv". Do realizacji tej idei doszło dopiero
w 1885 roku, kiedy Meydenbauer wraz z profesorem H. W. Voglern
utworzyli Der Messbild-Anstalt des Kgl. Ministeriums der geistlichen
pp. Angelegenheiten zu Berlin, w skrócie nazywany Preussische
Messbildanstalf. Instytuqa ta prowadziła działalność w całym kraju,
wybierając do inwentaryzacji sztandarowe zabytki sztuki7.
Spośród wrocławskich budynków szkolnych w tym elitarnym
gronie znalazła się siedziba najważniejszej uczelni - Uniwersytetu
Królewskiego8. Zachowana we Wrocławiu dokumentacja pochodzi
z 1893 roku. Zgodnie z przyjętymi zasadami postępowania jeden
komplet zdjęć przekazywano do urzędu konserwatora zabytków pro-
wincji dolnośląskiej.
Kontynuacją Messbildanstalt było utworzone w 1921 roku Staatli-
che Bildstelle - Berlin, instytucja zajmująca się nie tylko gromadze-
niem, ale także upowszechnianiem swoich dokumentacji. Dzięki stwo-
rzonemu archiwum negatywów9 możliwe było m.in. wydawanie bo-
156
Wrocławska szkoła w fotografii do 1945 roku -
od inwentaryzacji architektury do malowniczego motywu
Zastanawiając się nad fotografią utrwalającą wygląd architektury,
należy spróbować odpowiedzieć na dwa istotne pytania. Pierwsze
z nich dotyczy genezy i intencji powstawania zdjęć: czy była to do-
kumentacja wykonywana na zamówienie instytuq'i państwowych lub
lokalnych, z inicjatywy wydawców planujących ilustrowane publika-
cje, czy też może wynik indywidualnych zainteresowań autorów fo-
tografii. Drugie pytanie jest konsekwencją pierwszego i dotyczy róż-
nic w sposobach prezentacji tego tematu.
Liczba fotografii przedstawiających szkoły wrocławskie jest bar-
dzo duża, a ich geneza i charakter są zróżnicowane. Traktując ten krót-
ki artykuł jako przyczynek do rozległego tematu obecności architek-
tury w fotografii XIX i XX wieku, chciałabym się skupić tylko na kil-
ku wybranych przykładach, które wydają się odbiciem odmiennych
nurtów estetycznych, rozpoczynając od zdjęć inwentaryzatorskich,
przez piktoriałizm, a na „nowej rzeczowości" i fotografii propagan-
dowej kończąc1.
Odbiór fotografii, rozumianej jako forma przekazu informacji, zo-
stał wyraźnie naznaczony przez okoliczności jej powstania i rozpo-
wszechniania w XIX stuleciu, a zajmujących się nią twórców - z racji
wykształcenia i zainteresowań - zdecydowanie łatwiej łączyć ze śro-
dowiskami naukowymi niż artystycznymi. Duże zainteresowanie
możliwością wykorzystania fotografii właśnie przez przedstawicieli
różnych dziedzin nauki (od przyrodniczych po społeczne) przyczyni-
ło się do utrwalenia pewnych schematów oceny, pozytywistyczna wia-
ra w obiektywizm fotografii na usługach nauki zaważyła bowiem na
jej dzisiejszym odbiorze2. W wypadku fotografii o tematyce architek-
41. Wrocław, dawne Gimnazjum św. Marii Magdaleny, elewacja frontowa,
fotografia archiwalna, fot. Hugo Buchwald, przed 1867 rokiem (Biblioteka
Uniwersytecka we Wrocławiu)
tonicznej wiara ta utrwalała przekonanie, że fotografia w sposób naj-
bardziej obiektywny, prawdziwy i nieprzetworzony przez subiektyw-
ną interpretację ukazuje fragment zurbanizowanego pejzażu, pojedyn-
czy obiekt architektoniczny lub jego detal. Nurt tak rozumianej foto-
grafii, który powszechnie nazywamy dokumentacją architektury, roz-
wijał się początkowo dwutorowo. Z jednej strony było to praktyczne,
wręcz techniczne zastosowanie w fotogrametrii, z drugiej zaś pozo-
stawanie na usługach nauk historycznych. W obu wypadkach zastą-
pienie odręcznego rysunku fotografią i wykorzystanie w publikacjach
o charakterze naukowym zaważyło na ostatecznym przypisaniu jej
cech obiektywizmu.
Jednym z najważniejszych celów dokumentacji architektury było
utrwalenie wyglądu zabudowy, która miała być poddana pracom kon-
serwatorskim, ulec przebudowie, a nawet rozbiórce. Najstarszym przy-
kładem takiego wykorzystania fotografii była działająca od 1849 roku
w Paryżu Commision des Monuments Historiques, instytucja zajmu-
jąca się ochroną zabytków, która w systematyczny sposób sporządza-
ła dokumentację dzieł sztuki3. Już dwa lata później rozpoczęła dzia-
łalność Mission Heliographique, zatrudniająca większą grupę fotogra-
fów4, m.in. Charles'a Maville, utrwalającego te kwartały zabudowy
miasta, które przeznaczono do wyburzenia w związku z urbanistycz-
nymi przekształceniami prowadzonymi od 1853 roku pod kierunkiem
prefekta G. E. Haussmanna.
Równolegle ze wspomnianą dokumentaqą we Franqi już w la-
tach pięćdziesiątych XIX wieku zaczęto stosować zdjęcia w fotogra-
metrii. W Niemczech prekursorem w tej dziedzinie był Albrecht
Meydenbauer5, który w 1858 roku wykorzystał fotografię w pomia-
rach katedry w Wetzlar, a od roku 1865 stosował tę metodę w Berli-
nie. Wówczas też po raz pierwszy powstał zamysł utworzenia archi-
wum inwentaryzacji zabytków opartego w dużej części na fotogra-
fiach - „Denkmäler-Archiv". Do realizacji tej idei doszło dopiero
w 1885 roku, kiedy Meydenbauer wraz z profesorem H. W. Voglern
utworzyli Der Messbild-Anstalt des Kgl. Ministeriums der geistlichen
pp. Angelegenheiten zu Berlin, w skrócie nazywany Preussische
Messbildanstalf. Instytuqa ta prowadziła działalność w całym kraju,
wybierając do inwentaryzacji sztandarowe zabytki sztuki7.
Spośród wrocławskich budynków szkolnych w tym elitarnym
gronie znalazła się siedziba najważniejszej uczelni - Uniwersytetu
Królewskiego8. Zachowana we Wrocławiu dokumentacja pochodzi
z 1893 roku. Zgodnie z przyjętymi zasadami postępowania jeden
komplet zdjęć przekazywano do urzędu konserwatora zabytków pro-
wincji dolnośląskiej.
Kontynuacją Messbildanstalt było utworzone w 1921 roku Staatli-
che Bildstelle - Berlin, instytucja zajmująca się nie tylko gromadze-
niem, ale także upowszechnianiem swoich dokumentacji. Dzięki stwo-
rzonemu archiwum negatywów9 możliwe było m.in. wydawanie bo-
156