DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0074
Maria Zduniak
Szkolnictwo muzyczne we Wrocławiu
w XIX i pierwszej połowie XX wieku
Wielokulturowe oblicze ziemi śląskiej zostało ukształtowane przez
zamieszkującą ten obszar ludność polską, niemiecką i czeską. Wzajem-
ne przenikanie się różnych wpływów, tak charakterystyczne dla tere-
nów pogranicza, dało w efekcie zróżnicowaną, a zarazem specyficz-
ną kulturę. Różnorodność życia muzycznego była w minionych wie-
kach charakterystyczna również dla stolicy tego regionu - Wrodawia.
Począwszy od średniowiecza, uprawianiem i pielęgnowaniem
muzyki zajmowały się we Wrocławiu ośrodki kościelne. Były to szko-
ły przyklasztorne1 oraz szkoła katedralna, w której nauka śpiewu by-
ła obowiązkowa. W czasach nowożytnych elementarne kształcenie
w zakresie muzyki wprowadzono także do szkół ogólnokształcących.
Od 1562 roku taki status miało protestanckie Gimnazjum św. Elżbie-
ty, od roku 1643 protestanckie Gimnazjum św. Marii Magdaleny i zało-
żone w 1638 roku katolickie Gimnazjum św. Macieja2. Z zachowa-
nych danych, opublikowanych w 1829 roku na łamach czasopisma
„Eutonia", wynika, że za nauczanie śpiewu w Gimnazjum św. Elż-
biety odpowiedzialny był kantor Johann K. Pohsner (1785-1846),
a w Gimnazjum św. Marii Magdaleny - nieznany z imienia nauczy-
ciel śpiewu Kahl. W Gimnazjum św. Macieja śpiewu uczył wysoko
ceniony kapelmistrz katedralny i kompozytor Bernard Hahn
(1780-1852). O umiejętnościach wykonawczych chóru z Gimnazjum
św. Macieja może świadczyć bogaty repertuar, w którym figurowały
m.in. motety Johanna Sebastiana Bacha, utwory chóralne Georga Frie-
dricha Händla, Josepha Haydna, Carla Heinricha Grauna, Carla Ma-
rii von Webera, Louisa Spohra czy Gioacchina Rossiniego3. Taki za-
kres nauczania w szkołach ogólnokształcących przyczynił się nie tyl-
ko do upowszechnienia wiedzy muzycznej, lecz również do spopu-
laryzowania śpiewu zbiorowego, tak charakterystycznego dla całego
XIX wieku. Sprzyjał on także wzrostowi zainteresowań muzyką w sze-
rokim tego słowa znaczeniu oraz rozwojowi przeciętnych uzdolnień
muzycznych uczniów. W ten sposób kształcono przyszłych słucha-
czy koncertowych.
W XVm wieku w seminariach nauczycielskich zajmowano się tak-
że kształceniem w zakresie muzyki. Pierwsze katolickie seminarium
nauczycielskie założono we Wrodawiu już w 1765 roku, a trzy lata
później powstało ewangelickie seminarium nauczycielskie4. W progra-
mach nauczania stosunkowo dużo miejsca zajmowało kształcenie mu-
zyczne. Uczono śpiewu i gry na instrumentach muzycznych, a w szcze-
gólny sposób pielęgnowano śpiew zbiorowy, dlatego występy chórów
przyszłych nauczycieli stały na wysokim poziomie. W celu jak najlep-
szego przygotowania wychowanków do zawodu zabiegano o odpo-
wiednią kadrę pedagogiczną. W katolickim seminarium nauczyciel-
skim śpiewu i gry na organach uczył kapelmistrz katedralny i kom-
pozytor Joseph Ignatz Schnabel (1767-1831), naukę harmonii oraz
nauczanie gry na fortepianie i skrzypcach powierzono cenionemu pia-
niście i kompozytorowi Carlowi Schnablowi (1809-1881), chór zaś
prowadził wszechstronny muzyk Ignatz Lukas (1762-1837). W ewan-
gelickim seminarium nauczycielskim był zatrudniony wybitny orga-
nista z kościoła św. Elżbiety Friedrich Wilhelm Berner (1780-1827).
Po jego śmierci zaangażowano folklorystę i chórmistrza Ernsta Hein-
richa L. Richtera (1805-1876), któremu powierzono nie tylko naucza-
nie gry na organach i skrzypcach, lecz również śpiewu solowego i pro-
wadzenie chóru. Mniej zaawansowani uczniowie kształcili się pod kie-
runkiem Friedricha Eduarda Sobolewskiego5.
Doniosłym wydarzeniem w życiu umysłowym stolicy Śląska by-
ło przeniesienie w 1811 roku protestanckiego uniwersytetu Viadrina
z Frankfurtu nad Odrą do Wrodawia i jego połączenie z miejscowym
byłym kolegium jezuickim, czyli katolicką Akademią Leopoldyńską.
W ten sposób powstała nowa uczelnia z pięcioma wydziałami. Uni-
wersytet Wrodawski od początku swojego istnienia przejawiał ten-
dencje rozwojowe. W1812 roku zrodził się pomysł powołania do ży-
cia Królewskiego Akademickiego Instytutu Muzyki Kościelnej (Das
Königliche Akademische Institut für Kirchenmusik). Zwolennikiem tej
idei był berliński kompozytor i kierownik tamtejszej Singakademie
Carl Friedrich Zelter. Z powodu problemów organizacyjnych, trudno-
ści związanych z zakupem instrumentów muzycznych, pomocy na-
ukowych, urządzeniem pomieszczeń niezbędnych do prowadzenia
zajęć dydaktycznych i uruchomienia biblioteki, systematyczne zajęcia
rozpoczęto dopiero 19 czerwca 1815 roku6. Siedzibą instytutu stała się
Sala Muzyczna uniwersytetu (Musiksaal) wraz z sąsiadującymi po-
mieszczeniami. We wnętrzu tym, będącym pierwotnie kaplicą - Ora-
torium Maryjnym Kongregacji Łacińskiej, zamieniono dawne prezbi-
terium na podium dla występujących solistów i zespołów muzycz-
nych7. Pozyskano w ten sposób salę koncertową o dobrej akustyce,
mogącą pomieścić ponad 350 słuchaczy. Na przełomie roku 1832 i 1833
zainstalowano na estradzie organy - dzieło wrocławskiego organmi-
strza Moritza Roberta Müllera (około 1803-1863), które umożliwiały
prowadzenie lekcji gry na organach na miejscu. Nauczycielami nowo
powstałego instytutu zostali znani wrocławscy muzycy - kapelmistrz
katedralny i kompozytor Joseph Ignatz Schnabel oraz kompozytor
i organista kościoła św. Elżbiety Friedrich Wilhelm Bemer. Po śmier-
ci Bernera na jego miejsce zaangażowano wybitnego znawcę twórczo-
ści Johanna Sebastiana Bacha, założyciela wrocławskiej Singakademie
Johanna Theodora Mosewiusa (1788-1858)8. Spośród innych muzyków
zatrudnionych w instytucie na wymienienie zasługuje organista kate-
dralny Joseph Franz Wolf (1802-1842) oraz organista Expeditus Felix
Baumgart (1817-1871)9. Program nauczania obejmował wówczas grę
na organach i fortepianie, naukę śpiewu i zasad teorii muzyki, w tym
naukę basu cyfrowanego i kompozycji, a także wykłady z historii mu-
zyki. Jest rzeczą znamienną, że w programie nauczania uwzględnio-
no założenia wymagane zarówno przez Kościół katolicki, jak i ewan-
gelicki. W statucie instytutu figurowało również ściśle określone zale-
64
Szkolnictwo muzyczne we Wrocławiu
w XIX i pierwszej połowie XX wieku
Wielokulturowe oblicze ziemi śląskiej zostało ukształtowane przez
zamieszkującą ten obszar ludność polską, niemiecką i czeską. Wzajem-
ne przenikanie się różnych wpływów, tak charakterystyczne dla tere-
nów pogranicza, dało w efekcie zróżnicowaną, a zarazem specyficz-
ną kulturę. Różnorodność życia muzycznego była w minionych wie-
kach charakterystyczna również dla stolicy tego regionu - Wrodawia.
Począwszy od średniowiecza, uprawianiem i pielęgnowaniem
muzyki zajmowały się we Wrocławiu ośrodki kościelne. Były to szko-
ły przyklasztorne1 oraz szkoła katedralna, w której nauka śpiewu by-
ła obowiązkowa. W czasach nowożytnych elementarne kształcenie
w zakresie muzyki wprowadzono także do szkół ogólnokształcących.
Od 1562 roku taki status miało protestanckie Gimnazjum św. Elżbie-
ty, od roku 1643 protestanckie Gimnazjum św. Marii Magdaleny i zało-
żone w 1638 roku katolickie Gimnazjum św. Macieja2. Z zachowa-
nych danych, opublikowanych w 1829 roku na łamach czasopisma
„Eutonia", wynika, że za nauczanie śpiewu w Gimnazjum św. Elż-
biety odpowiedzialny był kantor Johann K. Pohsner (1785-1846),
a w Gimnazjum św. Marii Magdaleny - nieznany z imienia nauczy-
ciel śpiewu Kahl. W Gimnazjum św. Macieja śpiewu uczył wysoko
ceniony kapelmistrz katedralny i kompozytor Bernard Hahn
(1780-1852). O umiejętnościach wykonawczych chóru z Gimnazjum
św. Macieja może świadczyć bogaty repertuar, w którym figurowały
m.in. motety Johanna Sebastiana Bacha, utwory chóralne Georga Frie-
dricha Händla, Josepha Haydna, Carla Heinricha Grauna, Carla Ma-
rii von Webera, Louisa Spohra czy Gioacchina Rossiniego3. Taki za-
kres nauczania w szkołach ogólnokształcących przyczynił się nie tyl-
ko do upowszechnienia wiedzy muzycznej, lecz również do spopu-
laryzowania śpiewu zbiorowego, tak charakterystycznego dla całego
XIX wieku. Sprzyjał on także wzrostowi zainteresowań muzyką w sze-
rokim tego słowa znaczeniu oraz rozwojowi przeciętnych uzdolnień
muzycznych uczniów. W ten sposób kształcono przyszłych słucha-
czy koncertowych.
W XVm wieku w seminariach nauczycielskich zajmowano się tak-
że kształceniem w zakresie muzyki. Pierwsze katolickie seminarium
nauczycielskie założono we Wrodawiu już w 1765 roku, a trzy lata
później powstało ewangelickie seminarium nauczycielskie4. W progra-
mach nauczania stosunkowo dużo miejsca zajmowało kształcenie mu-
zyczne. Uczono śpiewu i gry na instrumentach muzycznych, a w szcze-
gólny sposób pielęgnowano śpiew zbiorowy, dlatego występy chórów
przyszłych nauczycieli stały na wysokim poziomie. W celu jak najlep-
szego przygotowania wychowanków do zawodu zabiegano o odpo-
wiednią kadrę pedagogiczną. W katolickim seminarium nauczyciel-
skim śpiewu i gry na organach uczył kapelmistrz katedralny i kom-
pozytor Joseph Ignatz Schnabel (1767-1831), naukę harmonii oraz
nauczanie gry na fortepianie i skrzypcach powierzono cenionemu pia-
niście i kompozytorowi Carlowi Schnablowi (1809-1881), chór zaś
prowadził wszechstronny muzyk Ignatz Lukas (1762-1837). W ewan-
gelickim seminarium nauczycielskim był zatrudniony wybitny orga-
nista z kościoła św. Elżbiety Friedrich Wilhelm Berner (1780-1827).
Po jego śmierci zaangażowano folklorystę i chórmistrza Ernsta Hein-
richa L. Richtera (1805-1876), któremu powierzono nie tylko naucza-
nie gry na organach i skrzypcach, lecz również śpiewu solowego i pro-
wadzenie chóru. Mniej zaawansowani uczniowie kształcili się pod kie-
runkiem Friedricha Eduarda Sobolewskiego5.
Doniosłym wydarzeniem w życiu umysłowym stolicy Śląska by-
ło przeniesienie w 1811 roku protestanckiego uniwersytetu Viadrina
z Frankfurtu nad Odrą do Wrodawia i jego połączenie z miejscowym
byłym kolegium jezuickim, czyli katolicką Akademią Leopoldyńską.
W ten sposób powstała nowa uczelnia z pięcioma wydziałami. Uni-
wersytet Wrodawski od początku swojego istnienia przejawiał ten-
dencje rozwojowe. W1812 roku zrodził się pomysł powołania do ży-
cia Królewskiego Akademickiego Instytutu Muzyki Kościelnej (Das
Königliche Akademische Institut für Kirchenmusik). Zwolennikiem tej
idei był berliński kompozytor i kierownik tamtejszej Singakademie
Carl Friedrich Zelter. Z powodu problemów organizacyjnych, trudno-
ści związanych z zakupem instrumentów muzycznych, pomocy na-
ukowych, urządzeniem pomieszczeń niezbędnych do prowadzenia
zajęć dydaktycznych i uruchomienia biblioteki, systematyczne zajęcia
rozpoczęto dopiero 19 czerwca 1815 roku6. Siedzibą instytutu stała się
Sala Muzyczna uniwersytetu (Musiksaal) wraz z sąsiadującymi po-
mieszczeniami. We wnętrzu tym, będącym pierwotnie kaplicą - Ora-
torium Maryjnym Kongregacji Łacińskiej, zamieniono dawne prezbi-
terium na podium dla występujących solistów i zespołów muzycz-
nych7. Pozyskano w ten sposób salę koncertową o dobrej akustyce,
mogącą pomieścić ponad 350 słuchaczy. Na przełomie roku 1832 i 1833
zainstalowano na estradzie organy - dzieło wrocławskiego organmi-
strza Moritza Roberta Müllera (około 1803-1863), które umożliwiały
prowadzenie lekcji gry na organach na miejscu. Nauczycielami nowo
powstałego instytutu zostali znani wrocławscy muzycy - kapelmistrz
katedralny i kompozytor Joseph Ignatz Schnabel oraz kompozytor
i organista kościoła św. Elżbiety Friedrich Wilhelm Bemer. Po śmier-
ci Bernera na jego miejsce zaangażowano wybitnego znawcę twórczo-
ści Johanna Sebastiana Bacha, założyciela wrocławskiej Singakademie
Johanna Theodora Mosewiusa (1788-1858)8. Spośród innych muzyków
zatrudnionych w instytucie na wymienienie zasługuje organista kate-
dralny Joseph Franz Wolf (1802-1842) oraz organista Expeditus Felix
Baumgart (1817-1871)9. Program nauczania obejmował wówczas grę
na organach i fortepianie, naukę śpiewu i zasad teorii muzyki, w tym
naukę basu cyfrowanego i kompozycji, a także wykłady z historii mu-
zyki. Jest rzeczą znamienną, że w programie nauczania uwzględnio-
no założenia wymagane zarówno przez Kościół katolicki, jak i ewan-
gelicki. W statucie instytutu figurowało również ściśle określone zale-
64