DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0110
23. Wrocław, Wyższa Szkoła dla Dziewcząt im. cesarzowej Augusty przy
ul. Skwierzyńskiej (Schwerinstrasse), uczennice z wychowawczynią, panią
Kipper, przed budynkiem szkoły, fotografia archiwalna, fot. U. Rebs, 1937 rok
(zbiory prywatne)
24. Wrocław, szkoła ludowa przy ul. Tęczowej (Siebenhufener Strasse), ucznio-
wie klasy piątej z wychowawcą, panem Nowack, fotografia archiwalna,
fot. U. Rebs, 1928 rok (zbiory prywatne)
bezwyznaniowych istniały również ściśle religijne - zarówno chrześci-
jańskie, jak i żydowskie.
W roku szkolnym 1918/1919 w semestrze letnim Deputacja Szkol-
na zarejestrowała 1790 uczniów szkół prywatnych12, co stanowiło 2,8%
ogólnej liczby 62 927 dzieci objętych obowiązkiem nauki szkolnej.
Wśród uczniów tych szkół odsetek 197 uczniów żydowskich wyno-
sił 11%. Przy tym zakłady prywatne obejmowały zarówno szkoły
średnie, jak i średnie wyższego stopnia, a tym samym uczniów nie-
objętych już obowiązkiem nauki.
Jakkolwiek w okresie rewolucji listopadowej 1918 roku wysuwa-
no żądania, które znalazły swój wyraz w konstytucji weimarskiej,
dotyczące ograniczenia bądź całkowitego zniesienia szkół prywatnych,
a zwłaszcza placówek przygotowujących do podjęcia nauki w szko-
łach średnich, to w okresie Republiki Weimarskiej nastąpił ich dalszy
rozwój. W związku z tym wzrosła liczba uczniów szkół prywatnych,
a przede wszystkim odsetek uczniów żydowskich. W 1926 roku -
według rejestru obejmującego czternaście szkół prywatnych - wśród
2156 uczniów znajdowało się 513 dzieci żydowskich, co stanowiło
23,8%. Do 1929 roku odsetek ten wzrósł do około 30%, podczas gdy
ogólna liczba uczniów szkół prywatnych, stanowiąca niecałe 2%
wszystkich dzieci objętych obowiązkiem nauki szkolnej, pozostała
niezmieniona. Na tym przykładzie widać wyraźnie usilne dążenie ro-
dziców żydowskich do zapewnienia dzieciom wykształcenia, zwłasz-
cza że w placówkach tych młodzież żydowska była znacznie mniej
narażona na przejawy antysemickich uprzedzeń i wrogości niż w szko-
łach publicznych. Z tego też powodu coraz więcej rodziców należą-
cych do liberalnej frakcji w gminie było zmuszonych do posyłania
swoich dzieci do szkół prywatnych13.
Na początku roku szkolnego 1932/1933 liczba szkól prywatnych
wzrosła do dwudziestu, a liczba uczęszczających tam uczniów -
do 243114. W stosunku do ogólnej liczby 61 047 dzieci objętych obo-
wiązkiem nauki szkolnej oznaczało to - w porównaniu z 1919 ro-
kiem - wzrost o 3,98%.
III
Wśród szkół prywatnych, których uczniowie stanowili wyłącznie
lub w większości dzieci żydowskie, jedynie szkołę średnią wyższego
stopnia dla chłopców i dziewcząt, prowadzoną w latach 1926-1929
przez rabina doktora Goldschmidta, oraz prywatną szkołę ludową dla
chłopców i dziewcząt Heimanna Feilchenfelda można było nazwać
szkołami żydowskimi. W obu wypadkach chodziło o instytucje utrzy-
mywane lub też prowadzone przez Żydowskie Stowarzyszenie Szkol-
ne (Jüdischer Schulverein), założone przez konserwatywnych rodzi-
ców. Na tym polegała zasadnicza różnica w stosunku do innych szkół
zarządzanych przez osoby prywatne.
W przeciwieństwie do szkół pod patronatem Jüdischer Schulve-
rein, szkoła przy Gartenstrasse 23 (dzisiejsza ulica Józefa Piłsudskiego)
wraz z placówką przygotowującą do podjęcia nauki w szkole średniej
i (przejściowymi) klasami gimnazjalnymi, prowadzoną przez profesor
szkoły średniej Gertrud Braun (1930), była instytucją hołdującą libe-
ralnym prądom15. Również dwie inne szkoły - prywatna szkoła śred-
nia wyższego stopnia Gertrud Wohl (1930) przy Augustastrasse 37
(dzisiejsze ulice: Szczęśliwa, Pabianicka i Wesoła), oraz szkoła przy
Gutenbergstrasse 18 (dzisiejsza ulica Drukarska), prowadzona przez
Sophie Schumacher, z domu von Zawadzky, które zawsze miały stosun-
kowo dużą liczbę uczniów żydowskich, były nowoczesnymi, liberalny-
mi instytucjami. W czasach Republiki Weimarskiej między wszystkimi
szkołami prywatnymi, jak również miejskimi szkołami ludowymi oraz
miejskimi i państwowymi szkołami średnimi wyższego stopnia, ist-
niały bliskie kontakty i powiązania. Przede wszystkim tworzyli je na-
uczyciele, którzy pracowali w kilku różnych placówkach oświatowych.
Nie inaczej rzecz się miała z obiema konserwatywnymi szkołami,
w których tymczasowo lub przez dłuższy okres prowadzili lekcje
ewangeliccy i katoliccy nauczyciele. Utworzenie w 1920 roku żydow-
skiej szkoły ludowej pod kierownictwem Heimanna Feilchenfelda prze-
biegło bez większego zainteresowania opinii publicznej. Wniosek o ze-
zwolenie na otwarcie placówki złożył w imieniu Jüdischer Schulvere-
in, jeszcze przed wejściem w życie ustawy o szkolnictwie na począt-
ku 1920 roku16 (lecz już w jej duchu), ortodoksyjny rabin Max Simon-
sohn. Jüdischer Schulverein zostało utworzone jako gwarant istnienia
szkoły, ponieważ gmina nie wchodziła w rachubę - większość człon-
ków jej zgromadzenia odrzuciła bowiem ten projekt.
Po Wielkanocy, 19 kwietnia 1920 roku17, z początkiem roku szkol-
nego, żydowska szkoła ludowa rozpoczęła działalność. Dopiero rok
później władze wydały stosowne zezwolenie. Należy uznać za pew-
ne, że od początku władze oświatowe magistratu i deputaq'a szkolna
nie zgłaszały żadnych zasadniczych zarzutów i tylko wydanie formal-
nej zgody trwało nieco dłużej. Decydującym powodem utworzenia
szkoły było życzenie części konserwatywnych rodziców, aby ich dzie-
ci mogły uczyć się w szkole, w której wykładano wszystkie przed-
mioty świeckie zgodnie z zaleceniami państwowymi, a jednocześnie
ściśle przestrzegano tradycyjnych żydowskich praw i obyczajów. Głów-
nie chodziło o reguły szabasu, koszerną kuchnię i inne warunki, któ-
rych w szkołach ewangelickich czy katolickich nie można było wca-
le lub jedynie z trudem - jako uregulowania wyjątkowe - zagwaran-
tować. Lekcje religii judaistycznej same w sobie nie stanowiły przy
tym problemu, niepotrzebna była niezależna szkoła, aby z nich ko-
rzystać. Konstytucja weimarska i nowe orzecznictwo sądowe były mia-
rodajne dla decyzji władz szkolnych. Sformułowane w nich warunki
uzasadniające utworzenie szkoły brzmiały następująco:
• mniejszość [złożona z] osób odpowiedzialnych za wychowa-
nie dziecka może się domagać utworzenia prywatnej szkoły ludowej
100