DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0258
sei (1935-1936) w tym samym mieście czerpały obficie z historii (dru-
gi z wymienionych obiektów miał nawet neogotycki, schodkowy
szczyt!). W1934 roku Hitler powierzył mu zadanie modernizacji bu-
dynku opery w Norymberdze, ale w sierpniu następnego roku, gdy
zechciał osobiście obejrzeć postępy prac, był nimi tak bardzo rozcza-
rowany, że zaproponował Schultze-Naumburgowi, by dalsze prace
prowadził wspólnie z Gerdy Troost. Oburzony architekt zrzekł się
swojego zadania i już nigdy więcej nie realizował żadnych oficjal-
Przypisy
1 W niniejszym artykule powracam do niektórych wątków poruszonych
we wcześniejszej pracy - por. J.L. Dobesz, Wrocławska architektura spod znaku
swastyki na tle budownictwa III Rzeszy, Wrocław 1999.
2 Por. Breslau. Schlesiens Hauptstadt. Vier fahre nationalsozialistische Verwal-
tung 1933-1936, Breslau [1936], Breslauer Zeittafel, s. 84. Tam również więcej
o wrocławskiej polityce wychowania młodzieży.
3 Muzeum Architektury we Wrocławiu, Archiwum Budowlane Miasta Wro-
cławia (dalej: ABMW), sygn. 3268.
4 „Die Welt des Mannes ist groß, verglichen mit der der Frau. Der Mann
gehört seiner Pflicht, und nur ab und zu schweift sein Gedanke zu Frau
hinüber. Die Welt der Frau ost der Mann. An anderes denkt sie nur ab und
zu" (Picker, Hitler - Tischgespräche, 1963, s. 164, za: Ch. Groß, U. Großmann,
Die Darstellung der Trau, [w:] Kunst im 3. Reich. Dokumente der Unterwerfung,
Frankfurt/M. 1975, s. 186).
5 Por. J. Ilkosz, Dawna Szkoła Ludowa im. Friedricha Eberta, obecnie Szkoła
Podstawowa nr 45, ul. Rafała Krajewskiego 1, [w:] Atlas architektury Wrocławia,
red. J. Harasimowicz, 1.1, Wrocław 1997, s. 173.
6 Osiedle było projektowane i realizowane w latach 1933-1936, początko-
wo jako Stadt-Rand-Siedlung-Goldschmieden, w 1936 roku już jako inwesty-
cja Schlesische Heimstätte. Plany i projekty w ABMW, sygn. 2672.
7 J. Ilkosz, Dawna szkoła ludowa, obecnie Szkoła Podstawowa Nr 24, ul. Często-
chowska 42, [w:] Atlas architektury..., s. 173.
* Breslau. Schlesiens Hauptstadt..., s. 85.
’ Brak projektów uniemożliwia precyzyjniejsze datowanie i wskazanie auto-
rów. Budynek wschodni (sierociniec dla chłopców) widnieje jedynie na ogól-
nym planie osiedla Złotniki z 1936 roku (ABMW, sygn. 2672).
10 Por. Breslau. Schlesiens Hauptstadt..., s. 123-124.
nych projektów23. Był to jednocześnie jego ostatni osobisty kontakt
z Ftihrerem, zakończony kłótnią24.
Obecnie, po kilkunastu latach od pozbycia się krępującego gorse-
tu socjalizmu, co można uznać za prawdziwy koniec wojny i jej skut-
ków, szkoły wzniesione pod znakiem swastyki służą normalnej na-
uce, wolnej od jakichkolwiek ideologii. A uczniowie, podobnie jak
większość nauczycieli, nie zdają sobie sprawy z rodowodu budyn-
ków, w których się uczą i pracują.
11 ABMW, sygn. 3870.
12 ABMW, sygn. 3093.
13 A. Zabłocka-Kos, Dawna szkoła ludowa, obecnie Szkoła Podstawowa Nr 9,
ul. Nyska 66, [w:] Atlas architektury..., s. 173.
14 Nie jest to piaskowiec, jak informuje hasło w Atlasie architektury Wrocła-
wia (ibidem, s. 173).
15 Szerzej na temat indoktrynacji w szkołach pisał ostatnio przy okazji omó-
wienia całości tematu E.C. Król, Propaganda i indoktrynacja narodowego socjali-
zmu w Niemczech 1919-1945. Studium organizacji, treści, metod i technik maso-
wego oddziaływania, Warszawa 1999, s. 203-212.
16 Das Haus der Deutschen Erziehung in Bayreuth. Architekt Hans C. Reißin-
ger, „Die Kunst" 1937, nr 12, s. 89-96; M.G. Davidson, Kunst in Deutschland
1933-1945. Eine wissenschaftliche Enzyklopädie der Kunst im Dritten Reich, t. 3:
Architektur, Tübingen 1995, s. 534, il. 603-611.
17 Ch. Zentner, Drittes Reich und II. Weltkrieg. Daten. Fakten. Hintergründe,
Rastatt 1998, s. 227.
18 Por. na przykład definicje zredagowane przez Piotra Krakowskiego w je-
go znakomitej książce Sztuka Trzeciej Rzeszy, Irsa - Vienna, Międzynarodowe
Centrum Kultury - Kraków 1994, s. 56.
19 M.G. Davidson, op. cit., s. 469M71, il. 32-38.
20 P. Schultze-Naumburg, Kunst und Rasse, München 1928.
21 Idem, Der Kampf um die Kunst, München 1933.
22 Idem, Kunst aus Blut und Boden, Leipzig 1934.
23 M.G. Davidson, op. cit., s. 548-554, il. 701-709.
24 A. Teut, Architektur im Dritten Reich 1933-1945, Ullstein - Berlin - Frank-
furt/M. - Wien 1967, s. 63.
Breslauer Schulbauten und Waisenhäuser aus den Jahren 1933-1945
(Zusammenfassung)
In der Zeit des „Dritten Reiches" sollte der Schulbau den Zielen
der nationalsozialistischen Erziehung dienen. Die Anforderungen
an den neuen Schulbau wurden anhand von Musterbeispielen
dargelegt, die im technischen Oberprüfungsamt in Berlin,
repräsentiert durch Dr. Ing. Kühn, bestätigt wurden. Ein Beispiel
ist der Musterentwurf einer Volksschule mit 18 Klassenräumen und
Kindergarten aus dem Jahr 1937. Der Autor des Entwurfs, Engelbert
Rogier aus Oppeln, hielt sich eng an das vorgegebene Programm
hinsichtlich der Wahl des Bauplatzes (am Rande einer ausgedienten
Grünfläche), der Ausweisung des Sportplatzes, der maximalen
Gebäudehöhe (bis zu 2 Stockwerke), der Klassengröße (60-70 qm)
und der Zahl der Schüler pro Klasse (50-60 Schüler). Auch die
Anlage der Fachräume (Zeichensaal mit Modellierabteilung,
naturwissenschaftliche Räume mit Sammlungen, Bibliothek,
Musiksaal und Turnhalle), die Verwaltungs- und Wirtschaftsräume
sowie die technischen Einrichtungen entsprachen den Vorgaben.
236
gi z wymienionych obiektów miał nawet neogotycki, schodkowy
szczyt!). W1934 roku Hitler powierzył mu zadanie modernizacji bu-
dynku opery w Norymberdze, ale w sierpniu następnego roku, gdy
zechciał osobiście obejrzeć postępy prac, był nimi tak bardzo rozcza-
rowany, że zaproponował Schultze-Naumburgowi, by dalsze prace
prowadził wspólnie z Gerdy Troost. Oburzony architekt zrzekł się
swojego zadania i już nigdy więcej nie realizował żadnych oficjal-
Przypisy
1 W niniejszym artykule powracam do niektórych wątków poruszonych
we wcześniejszej pracy - por. J.L. Dobesz, Wrocławska architektura spod znaku
swastyki na tle budownictwa III Rzeszy, Wrocław 1999.
2 Por. Breslau. Schlesiens Hauptstadt. Vier fahre nationalsozialistische Verwal-
tung 1933-1936, Breslau [1936], Breslauer Zeittafel, s. 84. Tam również więcej
o wrocławskiej polityce wychowania młodzieży.
3 Muzeum Architektury we Wrocławiu, Archiwum Budowlane Miasta Wro-
cławia (dalej: ABMW), sygn. 3268.
4 „Die Welt des Mannes ist groß, verglichen mit der der Frau. Der Mann
gehört seiner Pflicht, und nur ab und zu schweift sein Gedanke zu Frau
hinüber. Die Welt der Frau ost der Mann. An anderes denkt sie nur ab und
zu" (Picker, Hitler - Tischgespräche, 1963, s. 164, za: Ch. Groß, U. Großmann,
Die Darstellung der Trau, [w:] Kunst im 3. Reich. Dokumente der Unterwerfung,
Frankfurt/M. 1975, s. 186).
5 Por. J. Ilkosz, Dawna Szkoła Ludowa im. Friedricha Eberta, obecnie Szkoła
Podstawowa nr 45, ul. Rafała Krajewskiego 1, [w:] Atlas architektury Wrocławia,
red. J. Harasimowicz, 1.1, Wrocław 1997, s. 173.
6 Osiedle było projektowane i realizowane w latach 1933-1936, początko-
wo jako Stadt-Rand-Siedlung-Goldschmieden, w 1936 roku już jako inwesty-
cja Schlesische Heimstätte. Plany i projekty w ABMW, sygn. 2672.
7 J. Ilkosz, Dawna szkoła ludowa, obecnie Szkoła Podstawowa Nr 24, ul. Często-
chowska 42, [w:] Atlas architektury..., s. 173.
* Breslau. Schlesiens Hauptstadt..., s. 85.
’ Brak projektów uniemożliwia precyzyjniejsze datowanie i wskazanie auto-
rów. Budynek wschodni (sierociniec dla chłopców) widnieje jedynie na ogól-
nym planie osiedla Złotniki z 1936 roku (ABMW, sygn. 2672).
10 Por. Breslau. Schlesiens Hauptstadt..., s. 123-124.
nych projektów23. Był to jednocześnie jego ostatni osobisty kontakt
z Ftihrerem, zakończony kłótnią24.
Obecnie, po kilkunastu latach od pozbycia się krępującego gorse-
tu socjalizmu, co można uznać za prawdziwy koniec wojny i jej skut-
ków, szkoły wzniesione pod znakiem swastyki służą normalnej na-
uce, wolnej od jakichkolwiek ideologii. A uczniowie, podobnie jak
większość nauczycieli, nie zdają sobie sprawy z rodowodu budyn-
ków, w których się uczą i pracują.
11 ABMW, sygn. 3870.
12 ABMW, sygn. 3093.
13 A. Zabłocka-Kos, Dawna szkoła ludowa, obecnie Szkoła Podstawowa Nr 9,
ul. Nyska 66, [w:] Atlas architektury..., s. 173.
14 Nie jest to piaskowiec, jak informuje hasło w Atlasie architektury Wrocła-
wia (ibidem, s. 173).
15 Szerzej na temat indoktrynacji w szkołach pisał ostatnio przy okazji omó-
wienia całości tematu E.C. Król, Propaganda i indoktrynacja narodowego socjali-
zmu w Niemczech 1919-1945. Studium organizacji, treści, metod i technik maso-
wego oddziaływania, Warszawa 1999, s. 203-212.
16 Das Haus der Deutschen Erziehung in Bayreuth. Architekt Hans C. Reißin-
ger, „Die Kunst" 1937, nr 12, s. 89-96; M.G. Davidson, Kunst in Deutschland
1933-1945. Eine wissenschaftliche Enzyklopädie der Kunst im Dritten Reich, t. 3:
Architektur, Tübingen 1995, s. 534, il. 603-611.
17 Ch. Zentner, Drittes Reich und II. Weltkrieg. Daten. Fakten. Hintergründe,
Rastatt 1998, s. 227.
18 Por. na przykład definicje zredagowane przez Piotra Krakowskiego w je-
go znakomitej książce Sztuka Trzeciej Rzeszy, Irsa - Vienna, Międzynarodowe
Centrum Kultury - Kraków 1994, s. 56.
19 M.G. Davidson, op. cit., s. 469M71, il. 32-38.
20 P. Schultze-Naumburg, Kunst und Rasse, München 1928.
21 Idem, Der Kampf um die Kunst, München 1933.
22 Idem, Kunst aus Blut und Boden, Leipzig 1934.
23 M.G. Davidson, op. cit., s. 548-554, il. 701-709.
24 A. Teut, Architektur im Dritten Reich 1933-1945, Ullstein - Berlin - Frank-
furt/M. - Wien 1967, s. 63.
Breslauer Schulbauten und Waisenhäuser aus den Jahren 1933-1945
(Zusammenfassung)
In der Zeit des „Dritten Reiches" sollte der Schulbau den Zielen
der nationalsozialistischen Erziehung dienen. Die Anforderungen
an den neuen Schulbau wurden anhand von Musterbeispielen
dargelegt, die im technischen Oberprüfungsamt in Berlin,
repräsentiert durch Dr. Ing. Kühn, bestätigt wurden. Ein Beispiel
ist der Musterentwurf einer Volksschule mit 18 Klassenräumen und
Kindergarten aus dem Jahr 1937. Der Autor des Entwurfs, Engelbert
Rogier aus Oppeln, hielt sich eng an das vorgegebene Programm
hinsichtlich der Wahl des Bauplatzes (am Rande einer ausgedienten
Grünfläche), der Ausweisung des Sportplatzes, der maximalen
Gebäudehöhe (bis zu 2 Stockwerke), der Klassengröße (60-70 qm)
und der Zahl der Schüler pro Klasse (50-60 Schüler). Auch die
Anlage der Fachräume (Zeichensaal mit Modellierabteilung,
naturwissenschaftliche Räume mit Sammlungen, Bibliothek,
Musiksaal und Turnhalle), die Verwaltungs- und Wirtschaftsräume
sowie die technischen Einrichtungen entsprachen den Vorgaben.
236