Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

KONFRONTACJE KONSERWATORSKIE

nym wykorzystaniem i udostępnieniem ich wartości
dydaktycznych.
Wśród drugiej grupy zagadnień, obejmującej spra-
wy techniczno-konserwatorskie do najważniejszych
zaliczył Profesor opracowanie metody przenoszenia
całych zespołów zabytkowych lub też poszczególnych
budynków murowanych i drewnianych, metody
utrwalania murów, w tym szczególnie „opus incer-
tum”, konserwacji wykopalisk archeologicznych, do-
konywania transferów i rozwarstwienia malowideł
ściennych, zwalczania drewnojadów i petryfikacji
drewna, wreszcie konserwację kamienia.
Omawiając trzecią grupę zagadnień, dotyczącą
wydawnictw i publikacji Profesor Dutkiewicz postu-
lował przekształcenie periodyku „Ochrona Zabytków”
w pismo ściśle naukowe i specjalistyczne, wydawanie
opracowań monograficznych dotyczących wybranych
zagadnień konserwatorskich lub dokonanych realiza-
cji oraz podjęcie wydania podręcznika, omawiającego
całokształt wiedzy z pewnych dziedzin konserwacji
jak budownictwo, malarstwo, rzeźba lub technologia
materiałów.
W dyskusji nad referatem Profesora Dutkiewicza,
obok rozszerzającego omówienia poruszonych proble-
mów, dorzucono bardzo istotne elementy dotyczące
konieczności podjęcia szkolenia kadr konserwator-
skich, wprowadzenia obowiązku wyprzedzania prac
konserwatorskich dokumentacją naukowo-historyczną
oraz postulat przeprowadzenia pełnej inwentaryzacji
zabytków miasta Krakowa.
Uchwały podjęte na „historycznym” już posiedze-
niu w Niedzicy wysunęły na plan pierwszy następu-
jące sprawy:
— konieczność ustalenia ogólnych zasad i metod
konserwatorskich, zbiorowe opracowanie pod-
ręcznika,
— przeprowadzenie pełnej inwentaryzacji zabyt-
ków Krakowa,
— wzmożenie akcji popularyzacyjnej przez wy-
dawnictwa,
— opracowanie metody przenoszenia zabytków
murowanych, drewnianych i ich zespołów,
— podjęcie zadań badawczych w zakresie poli-
chromii, opracowanie metod konserwacji, roz-
warstwiania i przenoszenia mai. ściennych,
— opracowanie metod konserwacji kamienia,
— opracowanie programu konserwatorskiego dla
terenu projektowanego zalewu czorsztyńskiego.
Jak zostały zrealizowane uchwały podjęte na po-
siedzeniu niedzickim? Jak sprawy w nich poruszone
rozwinęły się w skali krajowej w ciągu dwudziesto-
lecia? Pragnę przeprowadzić tę konfrontację w spo-
sób zupełnie krótki, aby podzielić się na zakończenie
mej wypowiedzi kilkoma refleksjami ogólnymi, nur-
tującymi nasze środowisko historyków sztuki.
Wśród grupy zagadnień teoretycznych — do naj-
trudniejszych należą dziedziny zasad i metodyki kon-
serwatorskiej. Powinny one bowiem zawierać odbi-
cie współczesnych nam tendencji filozoficznych, spo-
łecznych i artystycznych. Są one szeroko dyskutowa-
ne w całym świecie przez wybitnych naukowców
i konserwatorów, reprezentujących różne tendencje
zawarte we wnikliwych i wszechstronnych rozpra-
wach i opracowaniach. Przykładem tego mogą być
wypowiedzi W. Frodla, C. Brandi’ego, F. Milke’go,
H. Althofera lub Roberta Pane. Częściowe ujednoli-
cenie poglądów zawarte zostało w tak zwanej Kar-
cie Weneckiej z 1964 r. U nas, natomiast, problemy
te podejmowane nader rzadko i sporadycznie, jak np.
w wypowiedziach profesora Malinowskiego, Dobro-

wolskiego, Marconiego — rozbudowane zostały jedy-
nie w artykułach Prof. Dutkiewicza, prezentującego
obok zasady utrzymania autentyzmu dzieła sztuki
pojęcie automatyzmu, czyli nieuniknionego oddziały-
wania nauki i sztuki współczesnej, ich pojęć i sądów
na formy ochrony zabytków.
Ten brak zainteresowań dla problemu zasad i me-
todyki konserwacji zabytków, lub może niechęć do
wypowiadania się i dyskusji — stał się niewątpliwie
główną przyczyną krańcowo nieraz różnych rozwią-
zań i kierunków konserwatorskich występujących na
terenie kraju: począwszy od kontynuowania ten-
dencji do pełnej rekonstrukcji zniszczonych zabyt-
ków, poprzez ich puryfikację, naginanie do celów
użyteczności gospodarczej, często niszczącej istotne
walory dzieła sztuki, poprzez wysiłki utrzymania
autentyzmu dzieła sztuki — aż do prób „reżyserii”
konserwatorskiej sprzęgającej zabytek ze współcze-
sną sztuką. Niestety, dyskusja nad tymi zjawiskami
ogranicza się do niezmiernie rzadkich wystąpień np.
w sprawie Sukiennic lub ratusza krakowskiego, i nie
jest rozwijana szerzej ani też pogłębiana. Jedynie
problem konserwacji malowideł ściennych doczekał
się szerszej dyskusji na Seminarium zorganizowanym
w 1966 r. i konferencji z udziałem członków ZPAP
w 1968 r., przynosząc nie tylko ciekawą wymianę
zdań na temat zasad i metodyki konserwatorskiej,
lecz również zbliżając — na tej płaszczyźnie — poglą-
dy różnych środowisk. Ponadto cenne elementy dla
najbardziej ogólnej problematyki zawierały również
Seminaria Metodologiczne SHS w Radziejowicach po-
święcone zagadnieniom wartości dzieła sztuki, kopii
i oryginału.
Wobec braku ustalenia zasad i metodyki postępo-
wania konserwatorskiego oraz dużych rozbieżności
w konkretnym działaniu — nie może nas dziwić fakt
nie podjęcia dotąd opracowań podręcznikowych dla
całokształtu lub dla wybranych problemów wiedzy
konserwatorskiej. Stanowi to jednak dotkliwą lukę
w całokształcie rozwoju nauki polskiej, a w codzien-
nej pracy konserwatorskiej jest poważną trudnością
i przyczyną wielu nieprawidłowości.
Postulowane w trakcie dyskusji niedzickiej po-
przedzanie wszelkich prac konserwatorskich doku-
mentacją historyczną — stało się zasadą obowiązują-
cą w skali krajowej. Wprawdzie często jeszcze wnio-
ski wypływające z analizy historycznej nie znajdują
wyraźnego odbicia w pracach projektowych i realiza-
cyjnych — nie mniej jednak można mieć nadzieję,
iż stan ten będzie ulegał dalszej poprawie. Wskazuje
na to coraz częściej i mocniej występujący postulat
kompleksowego badania zabytku przed ustaleniem
programu prac konserwatorskich, a więc wyraźne dą-
żenie do pogłębienia problematyki naukowej i ba-
dawczej, będącej podstawą działalności konserwator-
skiej.
Problematyka społeczna, związana z zagadnieniem
przeznaczenia, użytkowania i eksponowania dydak-
tycznego obiektów zabytkowych znalazła wyraz
w wielu konkretnych pracach konserwatorskich, re-
prezentujących różne kierunki i wymagających szer-
szej dyskusji. Obok tego problem ten był naświetlo-
ny w kilku artykułach o charakterze koncepcyjnym
oraz zaznaczył się silnie w dyskusjach i programach
obrad Komitetu Narodowego ICOMOS i Sekcji Ko-
misji Kultury, w bliskim powiązaniu z zagadnieniem
rozwoju turystyki krajowej. Jednakże na tle daleko
posuniętych w skali światowej rozważań teoretycz-
nych dotyczących pojęcia rewaloryzacji obiektów za-
bytkowych i ich zespołów (mettre en valeur), popar-

83