Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

RECENZJE — POLEMIKI

wśród nich bowiem wiele cech typowych dla pra-
cowni saskiej, jak sposób wykonania rysunków, ko-
lorowania iplansz, niektóre detale. Natomiast analiza
formalna projektu fasady kościoła bonifratrów ujaw-
niła oddziaływanie wpływów włoskiej architektury
sakralnej z przełomu w. XVII i XVIII, przeważają-
cych zresztą w tej dziedzinie architektury na terenie
Polski.
PAŁAC BRANICKICH
Omawiając projekty J. Z. Deybla dla pałacu B.ra-
nickich przy ulicy Podwale w Warszawie, wykony-

wane od 1728 r., prof. Hentschel pominął projekt bu-
duaru znajdujący się w Gabinecie Rycin BUW (il. 2).
Aczkolwiek nie sygnowany, zawiera wiele elementów
wskazujących na to, że wyszedł spod ręki Deybla.
Mógł być wykonany w czasie do 1752 r. najpóźniej,
tj. daty śmierci Deybla. Projekt ten został następnie
z małymi zmianami wykorzystany przez Jakuba Fon-
tanę, który w 1753 r. przystąpił do budowy buduaru
sytuowanego najpewniej w południowo-wschodniej
części pałacu. W korespondencji Jakuba Fontany z
tego roku podany jest dokładny jego opis w trakcie
realizowania, który jest prawie identyczny z omawia-
nym rysunkiem.

IRENA MALINOWSKA
TWÓRCZOŚĆ JANA ZYGMUNTA DEYBLA W ŚWIETLE BADAN W. HENTSCHLA

Trzy rozdziały poświęcone przez prof. W. Hen-
tschla życiu i pracom Jana Zygmunta Deybla są pierw
szą w literaturze naukowej szerzej pojętą próbą scha-
rakteryzowania twórczości tego architekta. Wyniki ba-
dań prof. S. Lorentza, P. Bohdziewicza, E. Łopaciń-
skiego i J. Glinki pozwoliły ostatnio uznać go za jed-
nego z wybitniejszych twórców architektury polskiej
1. połowy XVIII stulecia.
W zbiorach drezdeńskich zachowały się stosunko-
wo nieliczne sygnowane łub udokumentowane archi-
walnie projekty i rysunki Jana Zygmunta Deybla,
nota bene ich charakter (np. plany sytuacyjne) nie-
wiele dawał pola do analizy indywidualnych cech
jego architektury. Nieodzowne stało się zatem sięgnię-
cie do źródeł polskich i nawiązanie bezpośredniego
kontaktu z polskimi znawcami przedmiotu. Autorowi
książki zawdzięczam nie tylko ważne informacje z
niedostępnych mi źródeł drezdeńskich i — w drodze
wymiany — reprodukcje fotograficzne rysunków z
tamtejszego zbioru, ale także możność skonfrontowa-
nia i przedyskutowania trudnych do selekcji atrybucji.
Opierając się na własnych odkryciach źródłowych
w Zbiorach drezdeńskich i na niezwykle sumiennie
wykorzystanych publikacjach, informacjach i materia-
łach udostępnionych przez polskich badaczy. W. Hen-
tschel odtworzył wyczerpująco przebieg kariery archi-
tektonicznej Jana Zygmunta Deybla. Początki jej
związał słusznie ze środowiskiem architektów zatrud-
nionych w warszawskim Urzędzie Budowlanym Augu-
sta II, biiorąc pod uwagę wzmianki w rejestrach tzw.
Polnische General Cassa, w której w latach 1721—36
figurują pozycje różnych wypłat dla Jana Zygmunta
Deybla. Pozwoliły one ustalić dokładniej drogę awan-
sów architekta i wyświetlić okoliczności dość rychłe-
go porzucenia służby w saskim Urzędzie Budowlanym.
W zakreislie jego działalności architektonicznej te sa-
me źródła przyniosły ważne informacje o ciągłości
prac w Wilanowie, których podjął się jeszcze dla het-
manowe] Sieniawskiej i jej córki, Marii Zofii Den-
hoffowej, a — jak się okazuje — kontynuował w la-
tach 1731—82 dla Augusta II, wreszcie o budowie
pierwszych pawilonów koszarowych na Wielopolu.
Spośród anonimowych dotychczas projektów wy-
konywanych na polecenie i „według własnych pomy-
słów” Augusta II Hentschel przypisał słusznie Dey-
blowi dwa projekty przebudowy pałacu Ujazdowskie-

go z lat 1723—25 i tzw. III i V zespół projektów za-
łożenia rezydencji saskiej na miejscu dawnego pałacu
Morsztyna i przyległych terenach. Oprócz znanych już
polskim historykom sztuki sygnowanych planów prze-
budowy pałacu Kazimierzowskiego wraz z jego oto-
czeniem zbadał również rolę Deybla w projektowaniu
przebudowy pałacu Sanguszków dla Bruhla, uwzględ-
niając nie znaną u nas publikację W. Boroviczeny a
także rzuty poziome ze zbiorów drezdeńskich i wykaz
rysunków przepadłych w czasie ostatniej wojny z ar-
chiwum bruhlowskiego w Brodach.
Ograniczyłam się tu do najistotniejszych odkryć
Waltera Hentschla pomijając m.in. opublikowane
wcześniej przez niego wiadomości o udziale Deybla
w budowie Pałacu Błękitnego i dość jeszcze płynną
historię budowy warszawskiego Arsenału. Wśród po-
mniejszych atrybucji warto by może było wspomnieć
o pominiętym przez Autora — w tak przecież szcze-
gółowo przedstawionym oeunre Deybla — zespole ry-
sunków Marywilu, które pochodzą z ok. 1729 r. Dwa
z nich sygnowane są „J. S. Deybel a.”, na co zwrócił
kiedyś moją uwagę mgr Z. Bieniecki. Zostały one po-
nadto uwzględnione w katalogu wystawy „Varsaviana
w zbiorach drezdeńskich” w Muzeum Historycznym
w Warszawie.
Badania W. Hentschla przyniosły również parę in-
teresujących nie znanych szczegółów biograficznych,
które dotyczą nie tylko Jana Zygmunta Deybla star-
szego, ale i jego synów, Jana Zygmunta zatrudnione-
go jak ojciec w królewskim Urzędzie Budowlanym
Augusta III, a zarazem nadwornego architekta Augu-
sta Aleksandra Czartoryskiego, i najmłodszego, Hen-
ryka, związanego z budowlanymi przedsięwzięciami
Bruhla.
W związku z rozdziałami poświęconymi działalno-
ści Deybla dla polskich zleceniodawców: warszawskich
pałaców Branickiego, Sapiehy, Wielopolskiego i in-
nych oraz rezydencji w Puławach, Białymstoku i Cho-
roszczy, nasuwające się uwagi, sprostowania lub uzu-
pełnienia pozostawiam do szczegółowego omówienia
w rozprawie doktorskiej przygotowywanej przeze mnie
pod kierunkiem prof. S. Lorentza. Od chwili oddania
do druku książki Hęntschla polskie badania wniosły
sporo nowego materiału do twórczości Jana Zygmun-
ta Deybla w Polsce, których Autor znać jeszcze nie
mógł.

376