DOI issue:
Nr. 1
DOI article:[Rozprawy]
DOI article:Ostrowski, Jan K.: Trzy nieznane akwarele Zygmunta Vogla i pałac w Górze koło Nowego Dworu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48042#0081
TRZY NIEZNANE AKWARELE ZYGMUNTA YOGLA...
Plany trzech kondygnacji pałacu odpowiadają nie-
mali w zupełności wykonanej budowli. Jedyne waż-
niejsze różnice, to zaokrąglone narożniki bocznych ry-
zalitów od strony ogrodu, w rzeczywistości prostokąt-
ne, oraz widoczny na planie balkon przy środkowym
ryzalicie ogrodowym, ostatecznie umieszczony od fron-
tu. Nieco inaczej niż na planie rozwiązano również
wyrównanie poziomu terenu, obniżającego się od stro-
ny ogrodu.
Wobec istniejących różnic, plany te nie mogą być
zdjęciami gotowej budowli. Nie rozstrzygając proble-
mu ich autorstwa, należy stwierdzić, że bardzo nie-
wiele różniły się od wersji zrealizowanej, stanowiąc
zapewne jeden z ostatecznych jej wariantów.
O wiele bardziej odbiega od wykonanej budowli
niedokończony rysunek elewacji, znajdujący się na
wspólnym arkuszu z rzutem parteru. Jest to niewąt-
pliwie szkic elewacji ogrodowej (jakkolwiek fronton
nad ryzalitem środkowym zdaje się wskazywać, że
jest odwrotnie), wyraźnie widoczne są skośne boki
ryzalitu, zgadza się również liczba okien. Główne róż-
nice w zestawieniu z wersją zrealizowaną to łamany
dach, potraktowanie piętra ryzalitu bocznego jak man-
sardy z owalną lukarną, obramienia okienne i płaski,
słabo odcinający się gzyms, którego nie dotykają okna
I piętra. W sumie rysunek nosi o wiele silniejsze
piętno baroku, niż budowla wykonana i stanowi do-
datkową ilustrację powyższych rozważań o tradycyj-
nych elementach w architekturze pałacu. Brak da-
nych, pozwalających na dokładne określenie przezna-
czenia rysunku oraz jego autorstwa. Projekt o tak
wyraźnych elementach barokowych nie mógł jednak
powstać w otoczeniu ks. Stanisława Poniatowskiego
po r. 1780, kiedy wzniesiono silnie klasycyzujący prze-
de wszystkim w szczegółach pałac Ustronie.
Zarówno rysunek elewacji, jak i wcześniejsze od
niego plany (sżkic został wykonany obok wykończo-
nego rzutu parteru pałacu) musiały więc powstać
przed r. 1780. Autorstwo Zawadzkiego jest prawdopo-
II. 16. Dom w Jabłonnie, projekt przypisywany S. Za-
wadzkiemu, Gab. Ryc. BU W. (l ot. BU W)
dobne, brak jednak decydujących dowodów. Projekty
te są niewątpliwie wcześniejsze od Ustronia, być może
wyprzedziło je również wykonanie pałacu, który stał-
by się w ten sposób najstarszym znanym dziełem
Zawadzkiego 41.
Wyodrębnienie całej grupy budowli Zawadzkiego,
związanej ze Stanisławem Poniatowskim, rzuca nowe
światło na twórczość architekta, którego osoba wy-
maga nowego opracowania monograficznego. Wyraź-
niej niż dotąd zarysowuje się również problem mece-
natu Księcia Podskarbiego w dziedzinie architektury.
Żałować należy jedynie, że pałac w Górze, praw-
dziwa „rezydencja oświeconych”42, nie zachował się
do naszych czasów.43
41 Tamże, s. 8, Ustronie było najstarszym znanym dotąd
samodzielnym dziełem Zawadzkiego.
42 Określenie zaczerpnięte z książki K. SROCZYŃSKIEJ,
jw.; — o działalności gospodarczej Ludwika Gutakowskiego
na polu unowocześnienia rolnictwa zob. A. BOCHEŃSKI,
Wędrówki po dziejach przemysłu polskiego, cz. II, Warsza-
wa 1969, S. 65-67.
43 O podstawowych wynikach niniejszego artykułu (dato-
wanie pałacu, autorstwo Zawadzkiego) poinformowałem pry-
watnie p. Andrea Busiri-Vici z Rzymu, który wykorzystał je
w swojej książce, nie podając źródła wiadomości. Reprodu-
kowany przez Busiriego, dostarczony przeze mnie widok pa-
łacu w Górze (il. 1 niniejszego artykułu) jest mylnie określo-
ny jako pochodzący z książki K. Sroczyńskiej. (A. BUSIRI-
VICI, I Poniatowski e Roma, Firenze 1971, s. 104, oraz il. 56.)
TROIS AQUARELLES INCONNUES DE SIGISMOND VOGEL ET LE PALAIS DE GÓRA PRES
DE NOWY DWÓR
Une eolleotion privee a Cracovie possede trois
aąuarelles inedites de Sigismond Vogel (1764—1826),
provenant des aninśes 1800—4801. Deux d’entre elles
sont des vues du palais de Góra, la troisieme repre-
sente la ville de Nowy Dwór. Ces tableaux avaient
ete commandes par Louis Gutakowśki (1738—1811),
uin des coillaiborateurs les plus proch es du roi Stani-
slas Augustę et le president du senat a l’epoque du
Duche de Varsovie. C’est par heritage qu’ils se sont
trouves entre les mains de leurs proprietaires actuels.
La qiualite du coloris et le rondu de paysage permet-
tent de les classer parmi les meilleurs ouvrages de
Vogel.
Le palais de Góra, qui n’existe plus aujourd’hui
fut probablement erige vers 1780 par Stanislas Za-
wadzki (1743—1806), sur 1’ordre du prince Stanislas
Poniatowski (1754—1833), neveu du roi Stanislas Au-
gustę; il appartenait ensuite a la familie Gutakowśki,
et au XIXe siecle devint propriete du gouvernement.
Cótait un palais-villa de style neo-classique, l’un des
premiers exemples de ce genre en Pologne, inspire
anglais et franęais, ainsi que de la tradition baroque
polo n ais e.
Stanislas Zawadzki etait probablement 1’architec-
te de tout un groupe de constructions fondees par
Stanislas Poniatowski. Outre le palais d’Ustronie,
dont 1’attribution a Zawadzki est certaine, on peut
lui imputer la maison de Poniatowski a Chersoń qui
ressemblait beaucoup au palais de Góra, et 1’óglise
de Nowy Dwór dans les domaines du prince.
73
Plany trzech kondygnacji pałacu odpowiadają nie-
mali w zupełności wykonanej budowli. Jedyne waż-
niejsze różnice, to zaokrąglone narożniki bocznych ry-
zalitów od strony ogrodu, w rzeczywistości prostokąt-
ne, oraz widoczny na planie balkon przy środkowym
ryzalicie ogrodowym, ostatecznie umieszczony od fron-
tu. Nieco inaczej niż na planie rozwiązano również
wyrównanie poziomu terenu, obniżającego się od stro-
ny ogrodu.
Wobec istniejących różnic, plany te nie mogą być
zdjęciami gotowej budowli. Nie rozstrzygając proble-
mu ich autorstwa, należy stwierdzić, że bardzo nie-
wiele różniły się od wersji zrealizowanej, stanowiąc
zapewne jeden z ostatecznych jej wariantów.
O wiele bardziej odbiega od wykonanej budowli
niedokończony rysunek elewacji, znajdujący się na
wspólnym arkuszu z rzutem parteru. Jest to niewąt-
pliwie szkic elewacji ogrodowej (jakkolwiek fronton
nad ryzalitem środkowym zdaje się wskazywać, że
jest odwrotnie), wyraźnie widoczne są skośne boki
ryzalitu, zgadza się również liczba okien. Główne róż-
nice w zestawieniu z wersją zrealizowaną to łamany
dach, potraktowanie piętra ryzalitu bocznego jak man-
sardy z owalną lukarną, obramienia okienne i płaski,
słabo odcinający się gzyms, którego nie dotykają okna
I piętra. W sumie rysunek nosi o wiele silniejsze
piętno baroku, niż budowla wykonana i stanowi do-
datkową ilustrację powyższych rozważań o tradycyj-
nych elementach w architekturze pałacu. Brak da-
nych, pozwalających na dokładne określenie przezna-
czenia rysunku oraz jego autorstwa. Projekt o tak
wyraźnych elementach barokowych nie mógł jednak
powstać w otoczeniu ks. Stanisława Poniatowskiego
po r. 1780, kiedy wzniesiono silnie klasycyzujący prze-
de wszystkim w szczegółach pałac Ustronie.
Zarówno rysunek elewacji, jak i wcześniejsze od
niego plany (sżkic został wykonany obok wykończo-
nego rzutu parteru pałacu) musiały więc powstać
przed r. 1780. Autorstwo Zawadzkiego jest prawdopo-
II. 16. Dom w Jabłonnie, projekt przypisywany S. Za-
wadzkiemu, Gab. Ryc. BU W. (l ot. BU W)
dobne, brak jednak decydujących dowodów. Projekty
te są niewątpliwie wcześniejsze od Ustronia, być może
wyprzedziło je również wykonanie pałacu, który stał-
by się w ten sposób najstarszym znanym dziełem
Zawadzkiego 41.
Wyodrębnienie całej grupy budowli Zawadzkiego,
związanej ze Stanisławem Poniatowskim, rzuca nowe
światło na twórczość architekta, którego osoba wy-
maga nowego opracowania monograficznego. Wyraź-
niej niż dotąd zarysowuje się również problem mece-
natu Księcia Podskarbiego w dziedzinie architektury.
Żałować należy jedynie, że pałac w Górze, praw-
dziwa „rezydencja oświeconych”42, nie zachował się
do naszych czasów.43
41 Tamże, s. 8, Ustronie było najstarszym znanym dotąd
samodzielnym dziełem Zawadzkiego.
42 Określenie zaczerpnięte z książki K. SROCZYŃSKIEJ,
jw.; — o działalności gospodarczej Ludwika Gutakowskiego
na polu unowocześnienia rolnictwa zob. A. BOCHEŃSKI,
Wędrówki po dziejach przemysłu polskiego, cz. II, Warsza-
wa 1969, S. 65-67.
43 O podstawowych wynikach niniejszego artykułu (dato-
wanie pałacu, autorstwo Zawadzkiego) poinformowałem pry-
watnie p. Andrea Busiri-Vici z Rzymu, który wykorzystał je
w swojej książce, nie podając źródła wiadomości. Reprodu-
kowany przez Busiriego, dostarczony przeze mnie widok pa-
łacu w Górze (il. 1 niniejszego artykułu) jest mylnie określo-
ny jako pochodzący z książki K. Sroczyńskiej. (A. BUSIRI-
VICI, I Poniatowski e Roma, Firenze 1971, s. 104, oraz il. 56.)
TROIS AQUARELLES INCONNUES DE SIGISMOND VOGEL ET LE PALAIS DE GÓRA PRES
DE NOWY DWÓR
Une eolleotion privee a Cracovie possede trois
aąuarelles inedites de Sigismond Vogel (1764—1826),
provenant des aninśes 1800—4801. Deux d’entre elles
sont des vues du palais de Góra, la troisieme repre-
sente la ville de Nowy Dwór. Ces tableaux avaient
ete commandes par Louis Gutakowśki (1738—1811),
uin des coillaiborateurs les plus proch es du roi Stani-
slas Augustę et le president du senat a l’epoque du
Duche de Varsovie. C’est par heritage qu’ils se sont
trouves entre les mains de leurs proprietaires actuels.
La qiualite du coloris et le rondu de paysage permet-
tent de les classer parmi les meilleurs ouvrages de
Vogel.
Le palais de Góra, qui n’existe plus aujourd’hui
fut probablement erige vers 1780 par Stanislas Za-
wadzki (1743—1806), sur 1’ordre du prince Stanislas
Poniatowski (1754—1833), neveu du roi Stanislas Au-
gustę; il appartenait ensuite a la familie Gutakowśki,
et au XIXe siecle devint propriete du gouvernement.
Cótait un palais-villa de style neo-classique, l’un des
premiers exemples de ce genre en Pologne, inspire
anglais et franęais, ainsi que de la tradition baroque
polo n ais e.
Stanislas Zawadzki etait probablement 1’architec-
te de tout un groupe de constructions fondees par
Stanislas Poniatowski. Outre le palais d’Ustronie,
dont 1’attribution a Zawadzki est certaine, on peut
lui imputer la maison de Poniatowski a Chersoń qui
ressemblait beaucoup au palais de Góra, et 1’óglise
de Nowy Dwór dans les domaines du prince.
73