Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (42.1980)

KRYSTYNA TUR ;KA

Z PROBLEMATYKI BADAŃ NAD UBIOREM W RUSKICH ŹRÓDŁACH
IKONOGRAFICZNYCH XV WIEKU

Ubóstwo źródeł materialnych i dość skąpe in-
formacje na temat wyglądu odzieży zawarte w źród-
łach pisanych skłaniają badaczy ubiorów średnio-
wiecznych ku źródłom ikonograficznym. Plastyka
średniowieczna przynosi wiele materiału w tym za-
kresie. Jakkolwiek rola ubiorów w wyobrażonych
scenach jest podporządkowana tematowi głównemu
dzieła, jednakże ubiór określa funkcję przedstawio-
nych postaci, ukazuje ich rangę społeczną, czy za-
wodową, a przez to charakteryzuje środowisko. Nie-
wątpliwą zaletą tego typu przedstawień odzieży, na-
wet przy daleko posuniętym schematyźmie sztuki
średniowiecznej, jest prezentacja kompletnych ubrań
wraz z dodatkami, akcesoriami i atrybutami przyna-
leżnymi sprawowanej władzy, piastowanym godnoś-
ciom, pełnionej służbie czy wykonywanemu rzemio-
słu. Szczegóły te, powiązane z treścią dzieła, ułat-
wiają rozpoznanie stanów, zawodów, narodowości,
a także konkretnych wybitniejszych osób upamięt-
nionych wydarzeniami historycznymi. Rzecz oczywi-
sta, że treści ideowe sztuki średniowiecznej zakreś-
liły granice również i dla interesującej nas dziedzi-
ny, niemniej (pomijając postacie świata pozaziem-
skiego, odziane w zwykłe szaty wedle mody minio-
nych epok) odnajdujemy w niej bogatą galerię wi-
zerunków reprezentacyjnych strojów warstw moż-
nowładczych, odświętnych ubiorów mieszczańskich
oraz odzież pozostałych grup społeczności feudanej.
Przedstawione z dużą dozą realizmu stanowią cen-
ny materiał w badaniach nad historią ubiorów śred-
niowiecznych.
Przedstawienia odzieży jako samodzielnego wy-
tworu kultury materialnej w średniowieczu są za-
zwyczaj jedynie rekwizytami w scenach tranzakcji
handlowych, darowizny, czy jako wyraz hołdu
i uwielbienia np. w scenach Wjazdu Chrystusa do
Jerozolimy. Pominięcie detali zdobniczych i techno-

logicznych zubożyło ich wartość poznawczą, nie-
mniej wiernie przekazana forma służyć może do
rozpoznawania typów odzieży używanej w danych
okresach.
Do unikatowych zaliczymy intencjonalne przeka-
zy wyobrażeń odzieży, takich jak projekty strojów,
rysunki w księgach krawieckich, wykroje itp. Mają
one wartość dokumentów, toteż w badaniach zajmu-
ją poczesne miejsce, jakkolwiek nie wypełniają luk
w wymienionych materiałach ikonograficznych.
Podstawowym zespołem źródeł ikonograficznych
w badaniach odzieży średniowiecznej są przedsta-
wienia pośrednio zamierzone. Posłużyły one do opra-
cowania prezentowanego tematu, którego celem jest
ustalenie podstawowych form odzieży używanej na
Rusi w XV stuleciu. Podjęcie tego tematu wiąże się
z badaniami nad ubiorami polskimi tego czasu; jest
próbą uchwycenia podobieństw i różnic formalnych.
Twórczość artystyczna Rusi w XV w. zawiera
znacznie skromniejszy materiał ikonograficzny dla
ubiorów w porównaniu ze sztuką zachodnio-euro-
pejską, a także w porównaniu ze sztuką polską. Za-
miłowanie Wschodu do ornamentyki ograniczyło
sztukę przedstawieniową, której skonwencjonalizowa-
na forma, wynikająca z nadrzędnych założeń ideolo-
gicznych przyjętych z Bizancjum, utrudnia dodatko-
wo badania nad ubiorem. Przewaga tematyki sakral-
nej nad świecką odbiła się w dziedzinie kostiumolo-
gii wyraźną dysproporcją na rzecz ubiorów późno-
antycznych postaci świata pozaziemskiego nad ubio-
rami bizantyńskimi (książąt i duchowieństwa) oraz
ruskimi. Rozpoznajemy z łatwością greckie ubiory
— chiton, himatio n, c h 1amidę, ex o m'i's,
a z późnorzymskich szat — tunikę, d a1 maty-
k ę, palium, penulę i inne, jakkolwiek zostały
one przestylizowane w kierunku większej dekoracyj-
ności.

45