DOI Heft:
Nr. 2-4
DOI Artikel:Targosz-Kretowa, Karolina: Kaplica Zygmuntowska jako neoplatoński model świata
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48711#0141
KAROLINA TARGOSZ
KAPLICA ZYGMUNTOWSKA JAKO
NEOPLATOŃSKI MODEL ŚWIATA*
Kaplica Zygmuntowska, od połowy XIX w. zwana
„perlą, włoskiego renesansu po tej stronie Alp“, jest przed-
miotem rozlicznych opracowań i analiz z zakresu historii
sztuki, a także rodzących się w miarę rozwoju badań kontro-
wersji. Ostatnie dwudziestolecie przyniosło studia dotyczące
nie tylko formy artystycznej Kaplicy, lecz również treści
ideowych w tych formach zawartych — filozoficznych,
dewocyjnych, mitologicznych, politycznych.
Pionierską w tym względzie rolę odegrała obszerna roz-
prawa Lecha Kalinowskiego1. Odkrywcza i bogata interpre-
tacyjnie, posiada ona jednak charakter wybiórczy. Autor nie
objął bowiem swymi rozważaniami całości, wyłączył np. tak
Ważną część Kaplicy jak nagrobny monument Zygmunta I,
a problematykę dekoracji plaskorzeźbiarskiej odłożył do
dalszych badań (powrócił do niej w osobnym, ale bardzo
wycinkowym studium2). Program ideowy Kaplicy rozpatrzył
Kalinowski w trzech aspektach: dzieła, fundatora i twórcy.
Tak jak i w formie artystycznej, dopatrzył się w jej programie
ideowym konfliktów i sprzeczności, wynikających z różnych
jakoby założeń i postaw fundatora — Zygmunta I (dewocyj-
nycłi) i twórcy — Berrecciego (artysty kierującego się swo-
bodną, mitologiczno-świecką fantazją). Samo dzieło ujmował
na tle prądów filozoficzno-religijnych włoskiego renesansu,
ze słabymi odniesieniami do osób fundatora i twórcy wawel-
skiego dzieła, bez uwzględnienia renesansowej atmosfery
kręgu intelektualnego, w którym Kaplica powstawała.
Próbował ten klimat odtworzyć Karol Estreicher, który
zawartość ideową Kaplicy sprowadził jednak wyłącznie do
manifestu rzymsko-polskiego o charakterze religijno-poli-
tycznym3.
Inni autorzy studiów poświęconych Zygmuntowskiemu
mauzoleum — Jan Białostocki4, Stanisław Wiliński5, Stani-
sław Mossakowski6 — drążyli w różnych kierunkach proble-
matykę renesansowy cli uwarunkowań i znaczeń tego dzieła.
Istotne dla lepszego poznania Kaplicy zagadnienia poruszyli
także autorzy prac o szerszym zakresie tematycznym -—-
Mieczysław Zlat7, Helena Kozakiewicz8, Jerzy Kowalczyk9.
Wiele z ich ustaleń zmierzało do przezwyciężenia tak ostro
zarysowanego przez Kalinowskiego rzekomego pęknięcia
i sprzeczności programu ideowego Kaplicy. Mimo odkrywania
coraz to nowych aspektów dzieła, niejednokrotnie wypo-
wiadano przekonanie o szczególnych trudnościach rozszyfro-
wania ukrytych tu treści, a nawet wręcz o niemożności ich
bliższego zrozumienia.
Podejmując tak trudny temat, nie żywię oczywiście na-
dziei jego wyczerpującego zgłębienia. Wobec „rozkawałko-
wania” zagadnień zaistniałego w obecnym stanie badań
pragnę tym niemniej ogarnąć możliwie pełny zespół zjawisk,
rzutujących na Kaplicę jako całość. Jednocześnie zaś, idąc
w kierunku dalszego wykazywania spójności jej programu,
chcę zastosować jeden klucz interpretacyjny i za jego pomocą
ujawnić ową spójność. Klucz ten upatruję w filozoficznej myśli
neoplatońskiej. Jej wpływ dostrzegali już w wybranych
aspektach Kaplicy niektórzy autorzy (L. Kalinowski, H.
* Poczuwam się do miłego obowiązku złożenia na tym miejscu po-
dziękowań dr Magdalenie Piwockiej i prof. Stanisławowi Mossakowskiemu
za udzielona mi pomoc, cenne rady i uzupełnienia do niniejszego arty-
kułu.
1 L. KALINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntow-
skiej, „Studia do Dziejów Wawelu” II, Kraków 1960, s. 1—129.
2 Tenże, Motywy antyczne w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej,
„Polia Historiae Artium” XII, 1976, s. 67—94.
3 K. ESTREICHER, Szkice o Berreccim, „Rocznik Krakowski”
XLIII, 1972, s. 97 i n.
4 J. BIAŁOSTOCKI, Nereidy w Kaplicy Zygmuntowskiej [w:] Treści
dzieła sztuki, Warszawa 1969, s. 83—97.
5 S. WILIŃSKI, Zygmunt Stary jako Salomon, Z listów Erazma z Rot-
terdamu, „Biul. Hist. Sztuki” XXXII, 1970 nr 1, s. 38—48.
6 S. MOSSAKOWSKI, Tematyka mitologiczna dekoracji Kaplicy
Zygmuntowskiej [w:] tegoż, Sztuka jako świadectwo czasu, Warszawa
1980, s. 151—188.
7 M. ZLAT, Leżące figury zmarłych w polskich nagrobkach XVI w.,
[w:] Treści dzielił sztuki..., o.c., s. 99—119.
8 H. KOZAKIEWICZOWA, Relazioni artistiche tra Roma e Cracooia
nella prima metd de’500, Wrocław 1972.
9 J. KOWALCZYK, Polskie portrety ,,all’ antica” w plastyce renesanso-
wej [w:] Treści dzieła sztuki..., o.c., s. 122 i in.; — tenże, Triumf i sława
wojenna „dli’antica” w Polsce w XVI w. [w:] Renesans. Sztuka i ideologia,
Warszawa 1976, s. 298—315.
131
KAPLICA ZYGMUNTOWSKA JAKO
NEOPLATOŃSKI MODEL ŚWIATA*
Kaplica Zygmuntowska, od połowy XIX w. zwana
„perlą, włoskiego renesansu po tej stronie Alp“, jest przed-
miotem rozlicznych opracowań i analiz z zakresu historii
sztuki, a także rodzących się w miarę rozwoju badań kontro-
wersji. Ostatnie dwudziestolecie przyniosło studia dotyczące
nie tylko formy artystycznej Kaplicy, lecz również treści
ideowych w tych formach zawartych — filozoficznych,
dewocyjnych, mitologicznych, politycznych.
Pionierską w tym względzie rolę odegrała obszerna roz-
prawa Lecha Kalinowskiego1. Odkrywcza i bogata interpre-
tacyjnie, posiada ona jednak charakter wybiórczy. Autor nie
objął bowiem swymi rozważaniami całości, wyłączył np. tak
Ważną część Kaplicy jak nagrobny monument Zygmunta I,
a problematykę dekoracji plaskorzeźbiarskiej odłożył do
dalszych badań (powrócił do niej w osobnym, ale bardzo
wycinkowym studium2). Program ideowy Kaplicy rozpatrzył
Kalinowski w trzech aspektach: dzieła, fundatora i twórcy.
Tak jak i w formie artystycznej, dopatrzył się w jej programie
ideowym konfliktów i sprzeczności, wynikających z różnych
jakoby założeń i postaw fundatora — Zygmunta I (dewocyj-
nycłi) i twórcy — Berrecciego (artysty kierującego się swo-
bodną, mitologiczno-świecką fantazją). Samo dzieło ujmował
na tle prądów filozoficzno-religijnych włoskiego renesansu,
ze słabymi odniesieniami do osób fundatora i twórcy wawel-
skiego dzieła, bez uwzględnienia renesansowej atmosfery
kręgu intelektualnego, w którym Kaplica powstawała.
Próbował ten klimat odtworzyć Karol Estreicher, który
zawartość ideową Kaplicy sprowadził jednak wyłącznie do
manifestu rzymsko-polskiego o charakterze religijno-poli-
tycznym3.
Inni autorzy studiów poświęconych Zygmuntowskiemu
mauzoleum — Jan Białostocki4, Stanisław Wiliński5, Stani-
sław Mossakowski6 — drążyli w różnych kierunkach proble-
matykę renesansowy cli uwarunkowań i znaczeń tego dzieła.
Istotne dla lepszego poznania Kaplicy zagadnienia poruszyli
także autorzy prac o szerszym zakresie tematycznym -—-
Mieczysław Zlat7, Helena Kozakiewicz8, Jerzy Kowalczyk9.
Wiele z ich ustaleń zmierzało do przezwyciężenia tak ostro
zarysowanego przez Kalinowskiego rzekomego pęknięcia
i sprzeczności programu ideowego Kaplicy. Mimo odkrywania
coraz to nowych aspektów dzieła, niejednokrotnie wypo-
wiadano przekonanie o szczególnych trudnościach rozszyfro-
wania ukrytych tu treści, a nawet wręcz o niemożności ich
bliższego zrozumienia.
Podejmując tak trudny temat, nie żywię oczywiście na-
dziei jego wyczerpującego zgłębienia. Wobec „rozkawałko-
wania” zagadnień zaistniałego w obecnym stanie badań
pragnę tym niemniej ogarnąć możliwie pełny zespół zjawisk,
rzutujących na Kaplicę jako całość. Jednocześnie zaś, idąc
w kierunku dalszego wykazywania spójności jej programu,
chcę zastosować jeden klucz interpretacyjny i za jego pomocą
ujawnić ową spójność. Klucz ten upatruję w filozoficznej myśli
neoplatońskiej. Jej wpływ dostrzegali już w wybranych
aspektach Kaplicy niektórzy autorzy (L. Kalinowski, H.
* Poczuwam się do miłego obowiązku złożenia na tym miejscu po-
dziękowań dr Magdalenie Piwockiej i prof. Stanisławowi Mossakowskiemu
za udzielona mi pomoc, cenne rady i uzupełnienia do niniejszego arty-
kułu.
1 L. KALINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntow-
skiej, „Studia do Dziejów Wawelu” II, Kraków 1960, s. 1—129.
2 Tenże, Motywy antyczne w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej,
„Polia Historiae Artium” XII, 1976, s. 67—94.
3 K. ESTREICHER, Szkice o Berreccim, „Rocznik Krakowski”
XLIII, 1972, s. 97 i n.
4 J. BIAŁOSTOCKI, Nereidy w Kaplicy Zygmuntowskiej [w:] Treści
dzieła sztuki, Warszawa 1969, s. 83—97.
5 S. WILIŃSKI, Zygmunt Stary jako Salomon, Z listów Erazma z Rot-
terdamu, „Biul. Hist. Sztuki” XXXII, 1970 nr 1, s. 38—48.
6 S. MOSSAKOWSKI, Tematyka mitologiczna dekoracji Kaplicy
Zygmuntowskiej [w:] tegoż, Sztuka jako świadectwo czasu, Warszawa
1980, s. 151—188.
7 M. ZLAT, Leżące figury zmarłych w polskich nagrobkach XVI w.,
[w:] Treści dzielił sztuki..., o.c., s. 99—119.
8 H. KOZAKIEWICZOWA, Relazioni artistiche tra Roma e Cracooia
nella prima metd de’500, Wrocław 1972.
9 J. KOWALCZYK, Polskie portrety ,,all’ antica” w plastyce renesanso-
wej [w:] Treści dzieła sztuki..., o.c., s. 122 i in.; — tenże, Triumf i sława
wojenna „dli’antica” w Polsce w XVI w. [w:] Renesans. Sztuka i ideologia,
Warszawa 1976, s. 298—315.
131