DOI Heft:
Nr. 2-4
DOI Artikel:Kowalczyk, Jerzy: Legenda o pomniku Jana Baptysty Tęczyńskiego i królewny Cecylii w Kraśniku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48711#0317
JERZY KOWALCZYK
LEGENDA O POMNIKU JANA BAPTYSTY TĘCZY&SKIEGO
I KRÓLEWNY CECYLII W KRAŚNIKU
Wyprawa za morze młodego polskiego magnata Jana
Baptysty Tęczyńskiego, wojewody bełskiego, po rękę kró-
lewny Cecylii szwedzkiej w 1563 r., zakończona tragicznie
jego śmiercią w niewoli u Duńczyków, pobudzała pióra
kronikarzy i poetów od samego początku po dzień dzisiejszy.
Tę niezwykłą historię miłości polskiego Tezeusza do królewny
Ariadny pierwszy uwiecznił Jan Kochanowski w epicediurn
zatytułowanym Pamiątka, wszystkimi cnotami hojnie obda-
rzonemu Janowi Baptyście hrabi na Tęczynie, bełskiemu
wojewodzie i lubelskiemu staroście etc. Poemat ten napisany
zapewne w 1564 r. pod wrażeniom głośnego wydarzenia,
z pewnością na zlecenie rodziny zmarłego, ukazał się bez-
imiennie oraz bez miejsca i roku wydania, być może — jak
przypuszczał Kazimierz Piekarski — jako druk Cypriana
Bazylika w Brześciu dopiero ok. 1570 r. W roku 1586 utwór
ten został włączony do Pieśni... Jana Kochanowskiego
wydanych w drukarni Łazarzowej w Krakowie1.
Dzieje niedoszłego matrimonium i nieszczęsnej podróży,
niewoli duńskiej i śmierci oblubieńca w Kopenhadze trafiały
na karty kronik polskich, począwszy od Bartosza Paproc-
kiego, który w 1584 r. opisując starożytny ród Tęczyńskich
opublikował też w pełnym brzmieniu Pamiątkę Jana Kocha-
nowskiego2 . Również współtowarzysz Jana Baptysty Tęczyń-
skiego w czasie niefortunnej wyprawy, Erazm Otwinowski,
w swych Bohaterach chrystiańskich pozostawił relację o nie-
woli i śmierci młodego magnata3.
Po zgonie Jana Baptysty w Kopenhadze w końcu grudnia
1563 r. jego ciało sprowadził do Kraśnika, towarzyszący mu
w podróży do Szwecji i w niewoli, stryj Jan Tęczyński, sta-
rosta rohatyński. I jak pisał Kochanowski:
Ciało jednak do Polski morzem przyplawiono,
I między sławne dziady poczciwie włożono.
Dodajmy, że ten młody stryj, równolatek, zaraz po
śmierci Jana Baptysty chciał wykorzystać szansę, która
miała być udziałem bratanka i jeszcze będąc w Kopenhadze
podjął starania o rękę królewny Cecylii szwedzkiej. Ta jednak
szybko pocieszyła się po śmierci narzeczonego i 11 listopada
1564 r. poślubiła Krzysztofa ks. Badeńskiego, któremu
urodziła sześciu synów. Zmarła dopiero w 1627 r. w sędziwym
wieku 87 lat. Była też w Polsce, w Krakowie w 1592 r., na
weselu swojego bratanka Zygmunta III i Anny Austriaczki4.
Gdy prochy Jana Baptysty spoczęły w Kraśniku, miasto
już nie należało do jego najbliższej rodziny. Przed samą
bowiem weselną wyprawą do Szwecji Jan Baptysta potrze-
bujący znacznej sumy pieniędzy „darował wieczyście” —
zapewne za pożyczki — miasto Kraśnik z zamkiem i okolicz-
nymi dobrami swoim stryjom Janowi i Andrzejowi Tęczyń-
skim5. Ci zaś odstąpili je w roku 1579 siostrze Jana Baptysty,
Katarzynie z Tęczyńskich Olelkiewiczowej, księżnej na Słuc-
hu6. Dopiero jej wnuczka, Zofia ks. słucka, żona Janusza
* Artykuł był referowany dwukrotnie, 19 X 1983 r. na sesji roboczej
Pracowni Literatury Staropolskiej Instytutu Badań Literackich PAN
w Warszawie, oraz 23 V 1984 r. na międzynarodowej sesji naukowej Jan
Kochanowski. W czterechsetlecie śmierci, zorganizowanej przez Instytut
Filologii Polskiej UMSC w Lublinie.
Pragnę serdecznie podziękować Pani Prof. dr Barbarze Otwinowskiej
za zachętę do podjęcia tematu i za wskazanie artykułów duńskiego badacza
.Torgena Steena Jensena o nagrobku kraśnickim. Dziękuję mgr Tadeuszowi
Zielniewiczowi, Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków w Lublinie,
za przyjęcie do realizacji mojego wniosku o konserwacji nagrobka. Kon-
serwację pomnika w Kraśniku przeprowadził w 1984 r. z wielką starannością
mgr kons. Andrzej Komodziński, który uprzejmie dzielił się ze mną swoimi
obserwacjami i użyczył mi do artykułu fotografie wykonane przez mgr
Piotra Kosińskiego, za co obydwu Kolegom jestem wdzięczny.
1 K. PIEKARSKI, Bibliografia dziel Jana Kochanowskiego. Wiek
XVI i XVII, wyd. II, Kraków 1934, s. 40; — J. KRZYŻANOWSKI,
Romans Jana z Tęczy na w wersji Kochanowskiego, „Ruch Literacki” V,
1930, nr 5, s. 158—161; — Z. SCHMYDTOWA, Nowa Ariadna czyli rzecz
o “Pamiątce Janowi na Tęczynie» [w:] Studia i portrety, Warszawa 1969,
s. 17—24; — B. OTWINOWSKA, Tęczyński spoza “Pamiątki» i jego obraz
poetycki (w druku).
2 B. PAPROCKI, Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584 (wg wyd.
K. J. Turowskiego, Kraków 1858, s. 73—79).
3 Utwór Otwinowskiego znany jest tylko w streszczeniu łacińskim
pt. Heroes Christiani, wydanym przez Andrzeja Węgierskiego w Amster-
damie w 1679 r. zob. S. KOT, Erazm Otwinowski, poeta — dworzanin
i pisarz różnowierczy, „Reformacja w Polsce” VI, 1934, nr 21—24, s. 11.
4 M. SOKOŁOWSKI, Nagrobki i inne zabytki (kościoła w Kraśniku),
„Sprawozd. Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” IX, Kraków
1913, z. 1—2, szp. 192—198.
5 M. STWORZYŃSKI, Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordy-
nacji Zamoyskiej, Warszawa 1834, Biblioteka Narodowa, rkps. BOZ 1815,
s. 29.
6 Ibidem, s. 29.
263
LEGENDA O POMNIKU JANA BAPTYSTY TĘCZY&SKIEGO
I KRÓLEWNY CECYLII W KRAŚNIKU
Wyprawa za morze młodego polskiego magnata Jana
Baptysty Tęczyńskiego, wojewody bełskiego, po rękę kró-
lewny Cecylii szwedzkiej w 1563 r., zakończona tragicznie
jego śmiercią w niewoli u Duńczyków, pobudzała pióra
kronikarzy i poetów od samego początku po dzień dzisiejszy.
Tę niezwykłą historię miłości polskiego Tezeusza do królewny
Ariadny pierwszy uwiecznił Jan Kochanowski w epicediurn
zatytułowanym Pamiątka, wszystkimi cnotami hojnie obda-
rzonemu Janowi Baptyście hrabi na Tęczynie, bełskiemu
wojewodzie i lubelskiemu staroście etc. Poemat ten napisany
zapewne w 1564 r. pod wrażeniom głośnego wydarzenia,
z pewnością na zlecenie rodziny zmarłego, ukazał się bez-
imiennie oraz bez miejsca i roku wydania, być może — jak
przypuszczał Kazimierz Piekarski — jako druk Cypriana
Bazylika w Brześciu dopiero ok. 1570 r. W roku 1586 utwór
ten został włączony do Pieśni... Jana Kochanowskiego
wydanych w drukarni Łazarzowej w Krakowie1.
Dzieje niedoszłego matrimonium i nieszczęsnej podróży,
niewoli duńskiej i śmierci oblubieńca w Kopenhadze trafiały
na karty kronik polskich, począwszy od Bartosza Paproc-
kiego, który w 1584 r. opisując starożytny ród Tęczyńskich
opublikował też w pełnym brzmieniu Pamiątkę Jana Kocha-
nowskiego2 . Również współtowarzysz Jana Baptysty Tęczyń-
skiego w czasie niefortunnej wyprawy, Erazm Otwinowski,
w swych Bohaterach chrystiańskich pozostawił relację o nie-
woli i śmierci młodego magnata3.
Po zgonie Jana Baptysty w Kopenhadze w końcu grudnia
1563 r. jego ciało sprowadził do Kraśnika, towarzyszący mu
w podróży do Szwecji i w niewoli, stryj Jan Tęczyński, sta-
rosta rohatyński. I jak pisał Kochanowski:
Ciało jednak do Polski morzem przyplawiono,
I między sławne dziady poczciwie włożono.
Dodajmy, że ten młody stryj, równolatek, zaraz po
śmierci Jana Baptysty chciał wykorzystać szansę, która
miała być udziałem bratanka i jeszcze będąc w Kopenhadze
podjął starania o rękę królewny Cecylii szwedzkiej. Ta jednak
szybko pocieszyła się po śmierci narzeczonego i 11 listopada
1564 r. poślubiła Krzysztofa ks. Badeńskiego, któremu
urodziła sześciu synów. Zmarła dopiero w 1627 r. w sędziwym
wieku 87 lat. Była też w Polsce, w Krakowie w 1592 r., na
weselu swojego bratanka Zygmunta III i Anny Austriaczki4.
Gdy prochy Jana Baptysty spoczęły w Kraśniku, miasto
już nie należało do jego najbliższej rodziny. Przed samą
bowiem weselną wyprawą do Szwecji Jan Baptysta potrze-
bujący znacznej sumy pieniędzy „darował wieczyście” —
zapewne za pożyczki — miasto Kraśnik z zamkiem i okolicz-
nymi dobrami swoim stryjom Janowi i Andrzejowi Tęczyń-
skim5. Ci zaś odstąpili je w roku 1579 siostrze Jana Baptysty,
Katarzynie z Tęczyńskich Olelkiewiczowej, księżnej na Słuc-
hu6. Dopiero jej wnuczka, Zofia ks. słucka, żona Janusza
* Artykuł był referowany dwukrotnie, 19 X 1983 r. na sesji roboczej
Pracowni Literatury Staropolskiej Instytutu Badań Literackich PAN
w Warszawie, oraz 23 V 1984 r. na międzynarodowej sesji naukowej Jan
Kochanowski. W czterechsetlecie śmierci, zorganizowanej przez Instytut
Filologii Polskiej UMSC w Lublinie.
Pragnę serdecznie podziękować Pani Prof. dr Barbarze Otwinowskiej
za zachętę do podjęcia tematu i za wskazanie artykułów duńskiego badacza
.Torgena Steena Jensena o nagrobku kraśnickim. Dziękuję mgr Tadeuszowi
Zielniewiczowi, Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków w Lublinie,
za przyjęcie do realizacji mojego wniosku o konserwacji nagrobka. Kon-
serwację pomnika w Kraśniku przeprowadził w 1984 r. z wielką starannością
mgr kons. Andrzej Komodziński, który uprzejmie dzielił się ze mną swoimi
obserwacjami i użyczył mi do artykułu fotografie wykonane przez mgr
Piotra Kosińskiego, za co obydwu Kolegom jestem wdzięczny.
1 K. PIEKARSKI, Bibliografia dziel Jana Kochanowskiego. Wiek
XVI i XVII, wyd. II, Kraków 1934, s. 40; — J. KRZYŻANOWSKI,
Romans Jana z Tęczy na w wersji Kochanowskiego, „Ruch Literacki” V,
1930, nr 5, s. 158—161; — Z. SCHMYDTOWA, Nowa Ariadna czyli rzecz
o “Pamiątce Janowi na Tęczynie» [w:] Studia i portrety, Warszawa 1969,
s. 17—24; — B. OTWINOWSKA, Tęczyński spoza “Pamiątki» i jego obraz
poetycki (w druku).
2 B. PAPROCKI, Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584 (wg wyd.
K. J. Turowskiego, Kraków 1858, s. 73—79).
3 Utwór Otwinowskiego znany jest tylko w streszczeniu łacińskim
pt. Heroes Christiani, wydanym przez Andrzeja Węgierskiego w Amster-
damie w 1679 r. zob. S. KOT, Erazm Otwinowski, poeta — dworzanin
i pisarz różnowierczy, „Reformacja w Polsce” VI, 1934, nr 21—24, s. 11.
4 M. SOKOŁOWSKI, Nagrobki i inne zabytki (kościoła w Kraśniku),
„Sprawozd. Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce” IX, Kraków
1913, z. 1—2, szp. 192—198.
5 M. STWORZYŃSKI, Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordy-
nacji Zamoyskiej, Warszawa 1834, Biblioteka Narodowa, rkps. BOZ 1815,
s. 29.
6 Ibidem, s. 29.
263