Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (48.1986)

KRONIKA — SHS

Koncepcja panslawizmu — wyrosła jako reakcja na neo-
germanizm, głosząca zjednoczenie wszystkich Słowian pod
przewodem prawosławnej Rosji — a także jej odmiana
austroslawizm, były żywe tylko w Czechach i na Słowacji,
zwłaszcza w kręgu Ludovita Stura. W Polsce nie odegrały
one znaczniejszej roli.
Wreszcie idea odrodzenia poprzez sztukę znalazła wyraz
w organizowaniu ekspozycji artystycznych zwłaszcza na
Węgrzech, gdzie od 1839 r. działało Pesti Muegylet. W latach
1341—1847, co rocznie, wystawiało ono dwieście do trzystu
obrazów przyczyniając się w ten sposób — podobnie jak Kep-
zómuveszeti Trasulat — do powstania szkoły malarstwa
węgierskiego. Działalność tę można porównać z pierwszymi
pokazami starożytniczymi w Warszawie (1856) i Krakowie
(1858) oraz z działalnością krakowskiego Towarzystwa
Przyjaciół Sztuk Pięknych, dzięki któremu w zniszczonym
pożarem (1850) i zamienionym na twierdzę Krakowie, doszło
do wskrzeszenia życia artystycznego. U schyłku XIX stu-
lecia w działalności towarzystw przyjaciół sztuki i związków
artystów, krzewiących wprawdzie postawy patriotyczne, ale
toż estetyczny konserwatyzm, pojawiło się zainteresowanie
nowymi prądami formalnymi. Towarzystwo ,,Sztuka” zaczęło
głosić hasło sztuki dobrej, nawiązującej do nurtu europejskie-
go, lecz noszącej przy tym cechy narodowe. Sformułowany
w 1905 r. przez Franciszka Ksawerego Saldę —• pod wpływem
filozofii Nietzschego — program grupy Manes podkreślał
wyzwalającą rolę sztuki.
Realizacja idei odrodzenia narodowego przebiegała również
odmiennie w Polsce i trzech pozostałych krajach. W wieku

XIX, być może po raz pierwszy, zdecydowanie rozróżnić
można inicjatywy kulturalne płynące ,,z góry”, od rządzących
i —■ podejmowane przez przedstawicieli społeczeństwa. W
Polsce w czasach Stanisława Augusta instytucje kulturalne
kreował sam król przejęty ideałami Oświecenia, oraz jego
najbliższe otoczenie. Utrata państwowości wyzwoliła inicja-
tywę warstw niższych; teraz w tworzeniu instytucji kultural-
nych uczestniczyła nie tylko arystokracja, ale i mieszczaństwo,
w końcu zaś inteligencja wywodząca się z warstwy szlachec-
kiej, mieszczańskiej, a nr.wet chłopskiej.
Tworzenie instytucji kulturalnych w Czechach, na Sło-
wacji i na Węgrzech było reakcją na centralistyczną politykę
Józefa II i towarzyszącą jej germanizację. Na Węgrzech
inicjatywa spoczywała głównie w rękach arystokracji, a rody
Szechenyi i Esterhśzy prowadziły podobną politykę kultural-
ną, co Czartoryscy, Działyńscy czy Mielżyńscy. W Czechach
ważną rolę w tych poczynaniach odgrywało mieszczaństwo
i przedstawiciele wielkiego kapitału, wreszcie wszędzie —
inteligencja.
Przegląd materiału dotyczącego instytucji kulturalnych
XIX stulecia w Polsce, Czechach, na Słowacji i Węgrzech
oraz ich roli w procesie odrodzenia narodowego pozwala
stwierdzić — co podkreślił Jan Białostocki podsumowując
obrady IV Seminarium Niedzickiego —• że instrumentalne
traktowanie sztuki i wykorzystywanie jej dla celów poli-
tycznych i narodowych było w równym stopniu uprawiane
przez posiadających władzę monarchów, jak też przez warstwy
niższe13.
Jan Białostocki, Eiua Śnieżyńska-Stolot

13 W czasie obrad IV Seminarium Niedzickiego odbyło się posiedzenie
Międzynarodowego Komitetu Organizacyjnego tychże spotkań, na którym
ustalono tytuł kolejnego V Seminarium (1987): Późny barok XVIII w.
w Polsce, Czechach, na Słowacji i na Węgrzech — związki i odrębności. Wobec

braku istotnych, nowych badań nad renesansem w naszych krajach,
początkowo proponowany7 temat, dotyczący sztuki tego okresu zostanie
przesunięty na 1989 r.

JÓZEF BRANDT, POLSKIE ŚRODOWISKO MONACHIJSKIE
(22 X 1985 RADOM)

Dnia 22 października 1985 r. odbyła się w Muzeum Okrę-
gowym w Radomiu sesja popularno-naukowa poświęcona
Józefowi Brandtowi i polskiemu środowisku monachijskiemu.
Spotkanie to, jak również poprzedzającą je wystawę W kręgu
Brandta, zorganizowano w siedemdziesiątą rocznicę śmierci
artysty. Obradom — podczas których zaprezentowano 3
referaty —• przewodniczyła Anna Apanowicz.
Krystyna Sroczyńska, w wystąpieniu zatytułowanym
Józef Brandt i polskie środowisko w Monachium przypomniała,
iż artysta nie doczekał się dotychczas obszernej monografii
z pełnym wykazem dzieł. Ich skatalogowanie nie jest rzeczą
prostą, ponieważ większość obrazów znajduje się poza krajem.
Nie wszystkie płótna Brandta zostały uwzględnione w wielkiej

ekspozycji malarstwa monachijskiego — Die Munchner
Schule 1850—1914 —• zorganizowanej w Haus der Kunst
w Monachium w 1979 r., mimo że był on znaczącą postacią
tego kręgu. Kreśląc następnie historię kolonii polskich artystów
związanych z Monachium w latach 1830—1914 autorka refe-
ratu zwróciła uwagę na przyczyny jej powstania. Było ich
wiele. Stolica Bawarii stanowiła jeden z najważniejszych,
obok Wiednia i Paryża, ośrodków życia kulturalnego, posiada-
ła ogromne zbiory kolekcjonerskie (gromadzone od połowy
XVI w. przez dynastię Wittelsbachów), doniosłą rolę odgry-
wały tam stowarzyszenia artystyczne (Munchner Kunst-
verein i Kiinstlergenossenschaft), rozwijał się także handel
dziełami sztuki. Dla przybyszów z Polski istotny był również

355