DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Krakowski, Piotr: Węgierska książka o architekturze
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48711#0121
PIOTR KRAKOWSKI
WĘGIERSKA KSIĄŻKA O ARCHITEKTURZE
Matę Major, Geschichte der Architektur, Budapest 1984
Trzeci tom książki Matę Majora pt. Geschichte der Archi-
tektur (Budapest 1984) składa się z dwóch części: Architektura
w społeczeństwie kapitalistycznym oraz Architektura w społe-
czeństwie socjalistycznym. Część pierwsza dzieli się na dwa
podokresy: od drugiej połowy wieku XVIII do końca XIX
i od końca wieku XIX do drugiej połowy XX. W obu przy-
padkach zastosowano ten sam schemat kompozycyjny
Uwzględniając charakterystykę ustroju społecznego, historię
polityczną, wiadomości z zakresu nauki i kultury i wreszcie
historię samej architektury.
Książka napisana została z pozycji marksistowskich.
W przedmowie do I wydania czytamy o konieczności przyjęcia
takiej właśnie metody w rozważaniach na temat architektury
i dokonujących się w niej przemian stylistyczne-historycznych.
Autor, widząc architekturę jako artystyczny wyraz sił histo-
rycznych i społecznych, działających w poszczególnych epo-
kach, a także zdając sobie sprawę ze znaczenia treści ide-
owych, jakie kryje ona w sobie, szuka w metodzie marksis-
towskiej drogi do pełnego jej zrozumienia, a także poznania
Wewnętrznej konieczności jej stylowo-historycznych prze-
kształceń. Dlatego też nie chce opisywać architektury w izo-
lacji od zjawisk społecznych, lecz traktuje ją jako wyraz
przekształceń formacji społecznych i przemian ideologicznych,
konfrontując z twórczością artystyczną w różnych zakresach.
Autor zastrzega się, że musiał ograniczyć się do wyboru
faktów najbardziej istotnych, mimo to jednak spodziewa się,
że czytelnik, dzięki przyjętej przez niego metodzie, ujrzy
architekturę w zupełnie nowych aspektach — aspektach,
które pobudzą go do bardziej już szczegółowych studiów.
Wszystkie te w zasadzie słuszne założenia wstępne nie
zostały jednak zrealizowane w sposób przekonywający.
Książka jest przykładem zastosowania, moim zdaniem,
Zwulgaryzowanej metody marksistowskiej. Trzeba pamiętać,
że pierwsze wydanie ukazało się w roku 1960, w najnowszym
zaś, z roku 1984, niewiele się zmieniło. Dlatego książka jest
W znacznej mierze pozycją już przestarzałą i zdezaktuali-
zowaną.
Przede wszystkim jeśli chodzi o przyjętą metodę. Po-
szczególne rozdziały poprzedzające właściwe rozważania na
temat architektury napisane zostały w całkowitym oderwaniu
od zasadniczego problemu. Charakterystyka ustrojów spo-
łecznych, tak kapitalistycznego jak socjalistycznego, nie za-
wiera żadnych odniesień ani do twórców, społecznej sytuacji
architektów, ani do ich dzieł. W rozdziale Die kapitalistische
Gesellschaftsordnung wypowiedzi odnoszące się do archi-
tektury ograniczają się do stwierdzenia, że w kapitalizmie
komplikuje się periodyzacja dotycząca architektury, że po-
jawiają się te same formy stylowe mimo istotnych zmian
ekonomicznych i społecznych — np. klasycyzm jest stylem
zarówno zwycięskiej burżuazji we Francji, jak i absolutnej
monarchii w Rosji. Autor każę nam rozumieć występujące
obok siebie czy po sobie style (klasycyzm, romantyzm,
eklektyzm, secesja, nowoczesna architektura) jako wyraz
wewnętrznych przemian i rozwoju kapitalizmu, nie tłumaczy
jednak, jak to się dzieje, z jakimi postawami ideologicznymi
poszczególne neostyle łączą się i dlaczego. Równocześnie
każę brać pod uwagę specyficzne warunki lokalne poszczegól-
nych krajów i narodów, a zatem uważa, iż rozwój archi-
tektury w każdym z państw trzeba omawiać oddzielnie,
także w czasach najnowszych, mimo że obecnie wzajemne
wpływy oddziałują szybciej, a tym samym wspólne cechy
rozwoju są wyraźniejsze.
* * *
Zarys historyczny w pierwszej części książki uwzględnia
najważniejsze informacje poczynając od wieku XVIII, przy
czym szczególny nacisk jest położony na rozwój kapitalizmu.
W akapitach poświęconych sprawom nauki, cywilizacji
i kultury Autor daje przegląd osiągnięć w zakresie matema-
tyki, fizyki, chemii, biologii, a także w zakresie wynalazków.
Omawia też dziewiętnastowieczną literaturę, poglądy filo-
zoficzne oraz wymienia niektórych burżuazyjnych historyków,
jak np. Rankego czy Burckhardta, jednakże bez jakichkolwiek
prób naświetlenia ich wpływu na tak istotny dla architektury
wieku XIX problem historyzmu.
Matę Major poświęca szczególną uwagę klasycyzmowi
i romantyzmowi jako dwóm głównym prądom w literaturze
113
WĘGIERSKA KSIĄŻKA O ARCHITEKTURZE
Matę Major, Geschichte der Architektur, Budapest 1984
Trzeci tom książki Matę Majora pt. Geschichte der Archi-
tektur (Budapest 1984) składa się z dwóch części: Architektura
w społeczeństwie kapitalistycznym oraz Architektura w społe-
czeństwie socjalistycznym. Część pierwsza dzieli się na dwa
podokresy: od drugiej połowy wieku XVIII do końca XIX
i od końca wieku XIX do drugiej połowy XX. W obu przy-
padkach zastosowano ten sam schemat kompozycyjny
Uwzględniając charakterystykę ustroju społecznego, historię
polityczną, wiadomości z zakresu nauki i kultury i wreszcie
historię samej architektury.
Książka napisana została z pozycji marksistowskich.
W przedmowie do I wydania czytamy o konieczności przyjęcia
takiej właśnie metody w rozważaniach na temat architektury
i dokonujących się w niej przemian stylistyczne-historycznych.
Autor, widząc architekturę jako artystyczny wyraz sił histo-
rycznych i społecznych, działających w poszczególnych epo-
kach, a także zdając sobie sprawę ze znaczenia treści ide-
owych, jakie kryje ona w sobie, szuka w metodzie marksis-
towskiej drogi do pełnego jej zrozumienia, a także poznania
Wewnętrznej konieczności jej stylowo-historycznych prze-
kształceń. Dlatego też nie chce opisywać architektury w izo-
lacji od zjawisk społecznych, lecz traktuje ją jako wyraz
przekształceń formacji społecznych i przemian ideologicznych,
konfrontując z twórczością artystyczną w różnych zakresach.
Autor zastrzega się, że musiał ograniczyć się do wyboru
faktów najbardziej istotnych, mimo to jednak spodziewa się,
że czytelnik, dzięki przyjętej przez niego metodzie, ujrzy
architekturę w zupełnie nowych aspektach — aspektach,
które pobudzą go do bardziej już szczegółowych studiów.
Wszystkie te w zasadzie słuszne założenia wstępne nie
zostały jednak zrealizowane w sposób przekonywający.
Książka jest przykładem zastosowania, moim zdaniem,
Zwulgaryzowanej metody marksistowskiej. Trzeba pamiętać,
że pierwsze wydanie ukazało się w roku 1960, w najnowszym
zaś, z roku 1984, niewiele się zmieniło. Dlatego książka jest
W znacznej mierze pozycją już przestarzałą i zdezaktuali-
zowaną.
Przede wszystkim jeśli chodzi o przyjętą metodę. Po-
szczególne rozdziały poprzedzające właściwe rozważania na
temat architektury napisane zostały w całkowitym oderwaniu
od zasadniczego problemu. Charakterystyka ustrojów spo-
łecznych, tak kapitalistycznego jak socjalistycznego, nie za-
wiera żadnych odniesień ani do twórców, społecznej sytuacji
architektów, ani do ich dzieł. W rozdziale Die kapitalistische
Gesellschaftsordnung wypowiedzi odnoszące się do archi-
tektury ograniczają się do stwierdzenia, że w kapitalizmie
komplikuje się periodyzacja dotycząca architektury, że po-
jawiają się te same formy stylowe mimo istotnych zmian
ekonomicznych i społecznych — np. klasycyzm jest stylem
zarówno zwycięskiej burżuazji we Francji, jak i absolutnej
monarchii w Rosji. Autor każę nam rozumieć występujące
obok siebie czy po sobie style (klasycyzm, romantyzm,
eklektyzm, secesja, nowoczesna architektura) jako wyraz
wewnętrznych przemian i rozwoju kapitalizmu, nie tłumaczy
jednak, jak to się dzieje, z jakimi postawami ideologicznymi
poszczególne neostyle łączą się i dlaczego. Równocześnie
każę brać pod uwagę specyficzne warunki lokalne poszczegól-
nych krajów i narodów, a zatem uważa, iż rozwój archi-
tektury w każdym z państw trzeba omawiać oddzielnie,
także w czasach najnowszych, mimo że obecnie wzajemne
wpływy oddziałują szybciej, a tym samym wspólne cechy
rozwoju są wyraźniejsze.
* * *
Zarys historyczny w pierwszej części książki uwzględnia
najważniejsze informacje poczynając od wieku XVIII, przy
czym szczególny nacisk jest położony na rozwój kapitalizmu.
W akapitach poświęconych sprawom nauki, cywilizacji
i kultury Autor daje przegląd osiągnięć w zakresie matema-
tyki, fizyki, chemii, biologii, a także w zakresie wynalazków.
Omawia też dziewiętnastowieczną literaturę, poglądy filo-
zoficzne oraz wymienia niektórych burżuazyjnych historyków,
jak np. Rankego czy Burckhardta, jednakże bez jakichkolwiek
prób naświetlenia ich wpływu na tak istotny dla architektury
wieku XIX problem historyzmu.
Matę Major poświęca szczególną uwagę klasycyzmowi
i romantyzmowi jako dwóm głównym prądom w literaturze
113