Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (48.1986)

KRONIKA — SHS

liberalizm stosunków politycznych i atmosfera sprzyjająca
poczynaniom twórczym, toteż chętnie podejmowali oni
studia w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych. W rozważa-
niach nad działalnością artystyczną Józefa Brandta w Mo-
nachium (a od 1875 r. również pedagogiczną w stworzonej
przezeń nieformalnej szkole malarskiej w Orońsku pod Ra-
domiem) uwypuklono ogromny jego wpływ na znaczną grupę
malarzy. W dużej mierze jego właśnie zasługą było zachowanie
artystycznej i narodowej odrębności polskiej kolonii w Mo-
nachium (nb. termin „szkoła monachijska” należy uznać za
nieprecyzyjny, może on bowiem sugerować, że Polacy ulegli
wpływom sentymentalno-idealistycznego malarstwa niemiec-
kiego, a bywało przecież odwrotnie). Pozycję i autorytet
w środowisku zawdzięczał Brandt nie tylko swemu talentowi
i dziełom, lecz także walorom osobistym, przyjaznemu, wręcz
opiekuńczemu stosunkowi do artystów-rodaków osiadłych
w stolicy Bawarii. Żarliwy patriotyzm Brandta i ambicje
kolekcjonerskie przyczyniły się do zgromadzenia dużego
zespołu rekwizytów związanych z historią Polski, dzięki
czemu jego pracownia monachijska stanowiła prawdziwe
muzeum, często odwiedzane przez przyjaciół i koneserów.
Referat swój autorka zakończyła podkreśleniem wyjątkowej
roli, jaką odegrał Brandt w dziejach malarstwa polskiego
i potężnego wpływu, jaki wywarł na młodsze pokolenie ba-
talistów.
Andrzej Daszewski, wnuk artysty, w obszernym wystą-
pieniu przedstawił Związki rodzinne Józefa Brandta opierając
się na zachowanej korespondencji, przekazach ustnych
i własnych wspomnieniach z dzieciństwa. Przodkowie artysty
zaliczali się do ludzi światłych i wykształconych. Dziad —•
doktor medycyny, Franciszek Brandt (1777—1837) —• był
inicjatorem i współzałożycielem Towarzystwa Lekarskiego
w Warszawie, członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk,
autorem szeregu rozpraw naukowych. Ojciec artysty, Alfons
Jan Brandt (1812—1846), także lekarz, początkowo pracował
w ordynacji Zamoyskich w Szczebrzeszynie, gdzie dnia 11 lu-
tego 1841 r. przyszedł na świat jego jedyny syn Józef. Matka
Józefa Brandta —• Krystyna z Lesslów (1811—1878) —
amatorsko uprawiała malarstwo, a pochodziła z rodziny,
której nieobce były tradycje artystyczne (ojciec jej — Fry-
deryk Albert —• to znany architekt warszawski).
Doktor Alfons Brandt odumarł syna, gdy ten miał za-
ledwie pięć lat; padł ofiarą panującej w Warszawie w 1846 r.
epidemii tyfusu niosąc pomoc ludności stolicy jako lekarz
ordynujący w Szpitalu Dzieciątka Jezus.
Dzieciństwo i młodzieńcze lata Józefa Brandta po wczesnej
utracie ojca upłynęły w gościnnych domach rodziny matki:
początkowo w Konarach koło Radomia (majątku Adama
Helbicha), potem w domu doktorostwa Helbichów przy ulicy
Długiej w Warszawie, gdzie uczęszczał do szkoły Leszczyń-
skiego. Po ukończeniu Stołecznego Instytutu Szlacheckiego

wyjechał w 1858 r. do Francji. Kolejno etapy jego biografii
to studia inżynierskie w Paryżu, powrót do Polski, wyjazdy
na Ukrainę, pobyty w Monachium, małżeństwo w 1877 r.
z Heleną Wojciechowską primo voto Pruszak. Dokumenty
rodzinne pozwalają poznać całą galerię postaci: krewnych
z familii Helbichów, Lesslów, Wojciechowskich oraz licznych
znajomych sąsiadów-ziomian, głównie z okolic Radomia,
z którymi utrzymywano zażyłe stosunki. Wnoszą także
niemało do wiedzy o życiu towarzyskim i kulturalnym w Mo-
nachium, pada w nich wielo nazwisk osób, z którymi artysta
utrzymywał kontakty, wspomina się o działalności kolekcjo-
nerskiej malarza. Interesującą sprawą są także uzdolnienia
i zamiłowania muzyczne Brandta. W jego domu często od-
bywały się koncerty: śpiewali bracia Reszke, Marcelina
Sembrych-Kochańska, koncertował Rani Koczalski. Od
1877 r. artysta spędzał miesiące letnie w otoczeniu rodziny
i przyjaciół malarzy w Orońsku — majątku swojej żony.
Życie prywatne i praca artystyczna Brandta znalazły swe
bogate odzwierciedlenie na kartach kroniki rodzinnej. Wybuch
I wojny światowej odbił się na losach malarza. W 1915 r.
Brandt opuścił Orońsk zajęty przez wojska austriackie
i przeniósł się do Radomia, gdzie zmarł dnia 12 czerwca
1915 r.
Maria Krystyna Daszewska w referacie, zatytułowanym
Zaginione i nieznane dzieła Józefa Brandta, zestawiła wykaz
prac artysty nie odnalezionych — a utrwalonych na reproduk-
cjach lub wzmiankowanych w korespondencji czy prasie —
próbując ustalić ich losy. Niejednokrotnie nagradzano je na
ekspozycjach krajowych i międzynarodowych, jak choćby
obraz olejny pt. Stanisław Strojnowski prezentuje arcyksięciu
Leopoldowi zdobyte konie (sygn. „Józef Brandt 1869 r.”),
za który malarz otrzymał złoty medal pierwszej klasy na
Powszechnej Wystawie Sztuki w Monachium w 1869 r.
Osobną grupę stanowią płótna, które uległy zniszczeniu
w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej czy podczas
rewolucji, m.in. Bogurodzica (ok. 1904), Hetman Stanisław
Rewera Potocki w bitwie pod Gudnowem (1905), Zbieranie
rannych po bitwie (ok. 1910).
W trakcie opracowywania tematu udało się sporządzić
wykaz 28 prac, co przypuszczalnie stanowi jedynie część bo-
gatego a rozproszonego dorobku artysty. W odniesieniu do
nich zweryfikowane zostały następujące dane : udział w wys-
tawach, nazwiska nabywców-kolekcjonerów oraz antykwariu-
szy i marszandów pośredniczących w sprzedaży, a także nazwy
galerii i muzeów, któro zakupiły je do swoich kolekcji. Należy
przypuszczać, że w toku dalszych poszukiwań odnajdą się
jeszcze •—■ niektóro przynajmniej—nieznane dzieła; asumpt
do podjęcia takich badań dać by mogła wielka wystawa mo-
nograficzna Józefa Brandta.
Maria Krystyna Daszezoska