B. RENARD — ARCHITEKT POLSKI XVIII W.
trois piesse, Seulement pour luy faire voire 1'Idee, elle ne sont
pas sy bien dessinć puisqu'il at falue que je me fasse aider,
mais sy votre Altesse les aprouve, je les corrigere et changere
ce qu'Elle souhaittera, ont poura diminuer ou augmenter les
ornement; j'ay racoursy la longuere de la Sale par les colonne
qu'on voit dans le plane, mais qui serve en mesme temp d'orne-
ment, car elle seroit trop longue a proportion de la largeur,
pour les Escaliers je puis dire a Votre Altesse qu'elle seront
les plus manifiques de toute la Pologne, et Elle peuverit etre
encore plus manifiques sy on perse [perce — MZ] le plafond en
y laissent une balaustrade tout autour, pour passer et pour
voir en bas.... AGAD, Archiwum Radziwiłłów, Dz. V, nr
13060.
Zob. Z. BANIA, T.S. JAROSZEWSKI, o.c., s. 34.
55 Sugestia Jerzego Kowalczyka.
56 „Je dois (...) 3600 — a mon frere pour 200" Jan
RENARD, Compte de ma caisse reglee d Varsovie ce 20 fevrier
1723. Destne, sygn. 142, k. nlb.
57 — „Od Reparacyi dwoch Części Dachbw, y Kozlow
w Zamku Warszawskim — 38.000 (zł). Rachunki (...) Na
Seym walny Warszawski (...) 1724 a potym ex limitatione
do Grodna (...) 1726 od Skarbu Rzeczypospolitey Koronnego
podane. AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego (dalej: ASK),
Dz. II (Rachunki Sejmowe) nr 68, sygn. 79 a, k. 16; ,,Re-
paration des Schlosses in Warschau an den Herrn Obrist
Renard — 38000". AGAD, ASK, Dz. 1 (Rachunki królewskie)
nr 346, k. 191.
58 — Oto wyciąg z rachunków Jana Renarda, sporządza-
nych regularnie dwa razy do roku: Compte de ma caisse
(...) 18 Septembre 1723' . J'ay a pretendre: 14.400 — de mon
frere. Compte (...) 12 Avril 1724: J'ay a pretendre: 25 333 —
de Msgr le feldmarechal du batiment, (...) 14.240 — de mon
frere touchant le batiment. Compte (...) 14 octobre 1724: J'ay
a pretendre: 25.751 — a Msgr le feldmarechal touchant mon
batiment. Compte (...) 30 Mars 1725: J'ay a pretendre: 35.422 —
touchant le Batiment qui me revient encore avec 5593 Ecus.
Compte (...) premier d'octobre 1725: J'ay a pretendre: 35.593 —
de Msgr le feldmarechal touchant le batiment, 3560 — interest
d'un an a 10 pourcent de la dite somme. Compte (...) 13 Mars
1726: J'ay a pretendre: 10.262 — - pour reste de mon batiment,
4.066 — interests qui me revient de 1'argent quej'ay arances pour
le batiment depuis le commencement. Compte (...) premier de
Septembre 1726: J'ay a pretendre: 3.800 — du Roy Selon
Consignation sur Mr Starek pour mon frere payable a la fo-
ire de St. Michel, 38.000 — que le Grand Thresorier de la Couron-
ne me doit touchant le batiment au Chateau et qu'il a passe
dans ses comptes pour les liquider a la diette de Grodno. Destne,
sygn. 142, k. nlb.
59 — Reparacya Dachu we Dwóch Częściach Zamku War-
szawskiego, AGAD, ASK, Dział III (Rachunki nadworne),
nr 8, k. 1011—1012.
60 AGAD. Arch. Radziwiłł., Dz. V. nr 13060 (list z 16 IV
1724); por. wypis w Tekach Łopacińskiego w ODZ. Informację
wskazał uprzejmie Prof. J. Kowalczyk.
61 Ksiądz de Beche z Rzymu do radcy Thioly 30 XII
1724. Bibl. Czart., rkp. 641 IV, k. 123.
62 Lagnasco do króla 6 I 1725. Bibl. Czart., rkp. 641 IV,
k. 27; Zob. list Lagnasco do Thioly 13 I 1725. Tamże,
k. 34.
63 Puchet do króla 13 I 1725. Bibl. Czart., rkp. 480 IV,
k. 25—26.
64 De Beche do Thioly 6 I 1725. Bibl. Czart., rkp. 641 IV,
k. 124—125.
65 AGAD, Arch. Radziwiłł., Dz. V, nr 2402 I (łisty Creagha
z lat 1720—1724, poz. 1) — rachunek z drugiej połowy r.
1725 w liście z 19 VII 1721. Źródło niniejsze wskazał J.
Kowalczyk na podstawie wypisów E. Łopacińskiego. Creagh
wspomina ponadto umowę Renarda z Ciolim m.in. w listach
z 2 i 16 VI, 18 VIII 1725, 5 I, 6 VII, 10 VIII, I4 IX 1726
(AGAD, Arch. Radziwiłł., Dz. V, nr 2402 II — listy z 1.
1725—1730). Poza Warszawą Cioli pracował także dla Ra.
dziwiłłów w Białej, w Gdańsku i na Litwie. Zob. E. ŁOPACIN-
SKI, Zamek w Białej Podlaskiej. Materiały archiwalne, „Biul-
Hist. Sztuki", XIX, 1957, s. 34; B. TAUROGIŃSKI, Dane
archiwalne o artystach na dworze książąt Radziwiłłów, „Prace
Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie"
III, 1939, s. 20.
66 Umowa przewidywała m.in., że połowę gaży Domenica
Cioli, tj. 10 skudów miesięcznie, ma otrzymywać jego żona
pozostała w Rzymie. Księżna Radziwiłłowa nie wywiązywała
się na czas z tych płatności, a Creagh, nachodzony co miesiąc
przez biedną kobietę, przez półtora roku pisał do Polski
w tej sprawie rozpaczliwe listy. We wrześniu 1727 pani
Cioli żyła już — wedle słów Creagha — w wielkiej nędzy
(List z 7 IX 1727). AGAD, Arch. Radziwiłł. I. c., s. 107.
Jest to niewątpliwie nieznany aspekt mecenatu księżnej.
67 Archiwum Kościoła Św. Stanisława w Rzymie, Libro
Mastro B., s. 23, Entrata-Uscita 1720—1728, s. 64—65.
68 Lagnasco do Thioly 5 V 1725. Bibl. Ćzart., rkp. 641
TV, k. 197; oraz listy z 12 V i 30 VI. Tamże, k. 214—215,
279.
69 List Thioly z Drezna do Lagnasca 23 VII 1725. Bibl.
Czart., rkp. 641 IV, k. 307.
70 Creagh do Anny Radziwilłowej 18 VIII 1725. AGAD,
Arch. Radziwił., Dz. V, nr 2402, II, s. 24.
71 We wrześniu 1726 r. Jan Renard zanotował wśród
swoich wierzytelności królewskie konsygnacje wydane dla
Benedykta. J. RENARD, Compte (...) premier de septembre
1726, Le.
72 Creagh przesłał księżnej Radziwiłłowej list od księdza
Belloniego (agenta króla Jakuba II Stuarta) do Jana Renarda
z prośbą o uregulowanie reszty długu jego brata w wysokości
ponad 57 skudów. List Creagha z Bolonii z października
1727 (AGAD, Arch. Radziwiłł., Dz. V, nr 2402 II, s. 126).
73 Na podstawie dokumentów zachowanych w Biblio-
theque de 1'Arsenal w Paryżu można domniemywać, że zbiór
rysunków i rycin oraz narzędzia i materiały Benedykta
Renarda przeszły po jego śmierci na własność Anny Orzelskiej,
a następnie, po jej zgodnie w Grenoble 27 IX 1765, dostały
się wraz z innymi pamiątkami rodzinnymi w posiadanie jej
syna, Karola Fryderyka księcia Holstein-Beck, oficera
w służbie francuskiej. Około r. 1769 książę Holstein Beck,
mieszkający w Paryżu u hr. Onop, zdeponował u niego dwie
skrzynie, zawierające rzeczy o niewielkiej wartości, ale których
strata — jak twierdził — sprawiłaby [mu] przykrość. Po wyjeź-
dzie z Paryża książę domagał się listownie zwrotu owych
skrzyń. Jedna z nich zawierała wyłącznie wielką rycinę
naklejoną na płótno i oprawioną w ramy, w drugiej znajdo-
wały się m.in.: Rouleau d'estamples (sic) et Plans, Rouleau
de Papier a dessiner, Liasse de differents papiers et dessigns
(sic), Boite contenant des couleurs, pinceaux, crayons, In-
struments de mathematique et autres choses propre au dessing,
(...) 3 Regles et une equere, (...) Tableau peint a 1'huile (...).
Nie można wykluczyć, że przedmioty te mogły stanowić
spuściznę po Renardzie. Paris, Bibliotheque de 1'Arsenal,
rkp. 6685, k. 225, 229,236, 237, 240.
74 Umbra:.., k. D D2 verso.
43
trois piesse, Seulement pour luy faire voire 1'Idee, elle ne sont
pas sy bien dessinć puisqu'il at falue que je me fasse aider,
mais sy votre Altesse les aprouve, je les corrigere et changere
ce qu'Elle souhaittera, ont poura diminuer ou augmenter les
ornement; j'ay racoursy la longuere de la Sale par les colonne
qu'on voit dans le plane, mais qui serve en mesme temp d'orne-
ment, car elle seroit trop longue a proportion de la largeur,
pour les Escaliers je puis dire a Votre Altesse qu'elle seront
les plus manifiques de toute la Pologne, et Elle peuverit etre
encore plus manifiques sy on perse [perce — MZ] le plafond en
y laissent une balaustrade tout autour, pour passer et pour
voir en bas.... AGAD, Archiwum Radziwiłłów, Dz. V, nr
13060.
Zob. Z. BANIA, T.S. JAROSZEWSKI, o.c., s. 34.
55 Sugestia Jerzego Kowalczyka.
56 „Je dois (...) 3600 — a mon frere pour 200" Jan
RENARD, Compte de ma caisse reglee d Varsovie ce 20 fevrier
1723. Destne, sygn. 142, k. nlb.
57 — „Od Reparacyi dwoch Części Dachbw, y Kozlow
w Zamku Warszawskim — 38.000 (zł). Rachunki (...) Na
Seym walny Warszawski (...) 1724 a potym ex limitatione
do Grodna (...) 1726 od Skarbu Rzeczypospolitey Koronnego
podane. AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego (dalej: ASK),
Dz. II (Rachunki Sejmowe) nr 68, sygn. 79 a, k. 16; ,,Re-
paration des Schlosses in Warschau an den Herrn Obrist
Renard — 38000". AGAD, ASK, Dz. 1 (Rachunki królewskie)
nr 346, k. 191.
58 — Oto wyciąg z rachunków Jana Renarda, sporządza-
nych regularnie dwa razy do roku: Compte de ma caisse
(...) 18 Septembre 1723' . J'ay a pretendre: 14.400 — de mon
frere. Compte (...) 12 Avril 1724: J'ay a pretendre: 25 333 —
de Msgr le feldmarechal du batiment, (...) 14.240 — de mon
frere touchant le batiment. Compte (...) 14 octobre 1724: J'ay
a pretendre: 25.751 — a Msgr le feldmarechal touchant mon
batiment. Compte (...) 30 Mars 1725: J'ay a pretendre: 35.422 —
touchant le Batiment qui me revient encore avec 5593 Ecus.
Compte (...) premier d'octobre 1725: J'ay a pretendre: 35.593 —
de Msgr le feldmarechal touchant le batiment, 3560 — interest
d'un an a 10 pourcent de la dite somme. Compte (...) 13 Mars
1726: J'ay a pretendre: 10.262 — - pour reste de mon batiment,
4.066 — interests qui me revient de 1'argent quej'ay arances pour
le batiment depuis le commencement. Compte (...) premier de
Septembre 1726: J'ay a pretendre: 3.800 — du Roy Selon
Consignation sur Mr Starek pour mon frere payable a la fo-
ire de St. Michel, 38.000 — que le Grand Thresorier de la Couron-
ne me doit touchant le batiment au Chateau et qu'il a passe
dans ses comptes pour les liquider a la diette de Grodno. Destne,
sygn. 142, k. nlb.
59 — Reparacya Dachu we Dwóch Częściach Zamku War-
szawskiego, AGAD, ASK, Dział III (Rachunki nadworne),
nr 8, k. 1011—1012.
60 AGAD. Arch. Radziwiłł., Dz. V. nr 13060 (list z 16 IV
1724); por. wypis w Tekach Łopacińskiego w ODZ. Informację
wskazał uprzejmie Prof. J. Kowalczyk.
61 Ksiądz de Beche z Rzymu do radcy Thioly 30 XII
1724. Bibl. Czart., rkp. 641 IV, k. 123.
62 Lagnasco do króla 6 I 1725. Bibl. Czart., rkp. 641 IV,
k. 27; Zob. list Lagnasco do Thioly 13 I 1725. Tamże,
k. 34.
63 Puchet do króla 13 I 1725. Bibl. Czart., rkp. 480 IV,
k. 25—26.
64 De Beche do Thioly 6 I 1725. Bibl. Czart., rkp. 641 IV,
k. 124—125.
65 AGAD, Arch. Radziwiłł., Dz. V, nr 2402 I (łisty Creagha
z lat 1720—1724, poz. 1) — rachunek z drugiej połowy r.
1725 w liście z 19 VII 1721. Źródło niniejsze wskazał J.
Kowalczyk na podstawie wypisów E. Łopacińskiego. Creagh
wspomina ponadto umowę Renarda z Ciolim m.in. w listach
z 2 i 16 VI, 18 VIII 1725, 5 I, 6 VII, 10 VIII, I4 IX 1726
(AGAD, Arch. Radziwiłł., Dz. V, nr 2402 II — listy z 1.
1725—1730). Poza Warszawą Cioli pracował także dla Ra.
dziwiłłów w Białej, w Gdańsku i na Litwie. Zob. E. ŁOPACIN-
SKI, Zamek w Białej Podlaskiej. Materiały archiwalne, „Biul-
Hist. Sztuki", XIX, 1957, s. 34; B. TAUROGIŃSKI, Dane
archiwalne o artystach na dworze książąt Radziwiłłów, „Prace
Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie"
III, 1939, s. 20.
66 Umowa przewidywała m.in., że połowę gaży Domenica
Cioli, tj. 10 skudów miesięcznie, ma otrzymywać jego żona
pozostała w Rzymie. Księżna Radziwiłłowa nie wywiązywała
się na czas z tych płatności, a Creagh, nachodzony co miesiąc
przez biedną kobietę, przez półtora roku pisał do Polski
w tej sprawie rozpaczliwe listy. We wrześniu 1727 pani
Cioli żyła już — wedle słów Creagha — w wielkiej nędzy
(List z 7 IX 1727). AGAD, Arch. Radziwiłł. I. c., s. 107.
Jest to niewątpliwie nieznany aspekt mecenatu księżnej.
67 Archiwum Kościoła Św. Stanisława w Rzymie, Libro
Mastro B., s. 23, Entrata-Uscita 1720—1728, s. 64—65.
68 Lagnasco do Thioly 5 V 1725. Bibl. Ćzart., rkp. 641
TV, k. 197; oraz listy z 12 V i 30 VI. Tamże, k. 214—215,
279.
69 List Thioly z Drezna do Lagnasca 23 VII 1725. Bibl.
Czart., rkp. 641 IV, k. 307.
70 Creagh do Anny Radziwilłowej 18 VIII 1725. AGAD,
Arch. Radziwił., Dz. V, nr 2402, II, s. 24.
71 We wrześniu 1726 r. Jan Renard zanotował wśród
swoich wierzytelności królewskie konsygnacje wydane dla
Benedykta. J. RENARD, Compte (...) premier de septembre
1726, Le.
72 Creagh przesłał księżnej Radziwiłłowej list od księdza
Belloniego (agenta króla Jakuba II Stuarta) do Jana Renarda
z prośbą o uregulowanie reszty długu jego brata w wysokości
ponad 57 skudów. List Creagha z Bolonii z października
1727 (AGAD, Arch. Radziwiłł., Dz. V, nr 2402 II, s. 126).
73 Na podstawie dokumentów zachowanych w Biblio-
theque de 1'Arsenal w Paryżu można domniemywać, że zbiór
rysunków i rycin oraz narzędzia i materiały Benedykta
Renarda przeszły po jego śmierci na własność Anny Orzelskiej,
a następnie, po jej zgodnie w Grenoble 27 IX 1765, dostały
się wraz z innymi pamiątkami rodzinnymi w posiadanie jej
syna, Karola Fryderyka księcia Holstein-Beck, oficera
w służbie francuskiej. Około r. 1769 książę Holstein Beck,
mieszkający w Paryżu u hr. Onop, zdeponował u niego dwie
skrzynie, zawierające rzeczy o niewielkiej wartości, ale których
strata — jak twierdził — sprawiłaby [mu] przykrość. Po wyjeź-
dzie z Paryża książę domagał się listownie zwrotu owych
skrzyń. Jedna z nich zawierała wyłącznie wielką rycinę
naklejoną na płótno i oprawioną w ramy, w drugiej znajdo-
wały się m.in.: Rouleau d'estamples (sic) et Plans, Rouleau
de Papier a dessiner, Liasse de differents papiers et dessigns
(sic), Boite contenant des couleurs, pinceaux, crayons, In-
struments de mathematique et autres choses propre au dessing,
(...) 3 Regles et une equere, (...) Tableau peint a 1'huile (...).
Nie można wykluczyć, że przedmioty te mogły stanowić
spuściznę po Renardzie. Paris, Bibliotheque de 1'Arsenal,
rkp. 6685, k. 225, 229,236, 237, 240.
74 Umbra:.., k. D D2 verso.
43