DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Żakiewicz, Anna: Petersburskie przygody Witkacego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0182
176
Anna Żakiewicz
cy musiał wiedzieć o tych przedsięwzięciach mających miejsce 2 grudnia 1915 r. oraz
17 maja 1916 r., gdyż sprawozdania z wykładów towarzystwa zamieszczały „Echo Pol-
skie" i "Gazeta Polska" ukazujące się również w Petersburgu22. We wspomnieniach Zeno-
na Choroszczo z kolei zapisała się scena z tzw. Polskiej Kawiarni w Petersburgu, gdzie
spierano się m.in. o to, „jak najlepiej trzeba grać Hamleta". Według autora wspomnień
jednym z najzagorzalszych uczestników dyskusji był właśnie Witkacy23, co oznacza, że
dramat Szekspira był dlań wówczas istotny, nic więc dziwnego, że stworzył własną wizję
malarską jednej zjego scen.
Poza Monologiem grabarza znamy jeszcze 11 prac Witkacego z 1916 r.: 7 portretów
(1 mieszkającego w Petersburgu rzeźbiarza Władysława Gruberskiego i 2 jego pierwszej
żony Wiktorii, 2 portrety oficerów i 2 nie zidentyfikowanych młodych kobiet). Podobnie
jak portrety z 1915 r., są niemal monochromatyczne, choć gdzieniegdzie oprócz podsta-
wowego narzędzia rysunkowego, jakim był dla Witkacego w owym czasie węgiel, artysta
używał też pastelu do podkreślenia niektórych detali. O widocznym już wówczas mistrzo-
stwie Witkacego w zakresie malarstwa portretowego może świadczyć porównanie jedne-
go z portretów Wiktorii Gruberskiej (il. 5) narysowanego wedle najlepszych reguł
tradycyjnego dziewiętnastowiecznego malarstwa portretowego (w czym zresztą celowali
Rosjanie, zwłaszcza absolwenci Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych, co z pewnością
Witkacy w Petersburgu musiał zauważyć i docenić) z portretem mężczyzny w mundurze
(il. 6) - potraktowanym szkicowo acz niemniej wyrazistym niż werystycznie opracowany
portret kobiecy24.
Oprócz tego Witkacy stworzył jeszcze 4 kompozycje, w których operował pastelem
o wiele śmielej niż w portretach. Kompozycje te przedstawiają fantastyczne postaci
umieszczone w niemniej fantastycznym pejzażu. Niestety, nie znamy autorskich tytułów
tych prac i dotąd nie udało się rozszyfrować ich znaczenia, choć znając metodę twórczą
artysty należy podejrzewać, że każda kompozycja ma określoną treść; jest wielce prawdo-
podobne, że mają one związek z jakimiś utworami literackimi, jak omówiony już Mono-
log grabarza z Hamletem czy zaczęta w 1915 r. olejna kompozycja z Kuszeniem
św. Antoniego Flauberta. W 1916 r. Witkacy rozpoczął zresztą (lub tylko obmyślił) następ-
ne Kuszenie św. Antoniego (il. 7)25, które dokończył 5 lat później. Wersja ta jest najbar-
dziej dosłownym przedstawieniem tematu - brodaty pustelnik siedzi w otoczeniu trzech
kobiet, z których każda oferuje mu co innego: pierwsza - gimnastyczną sprawność, druga
- nagość, trzecia zaś, wzorem Ewy w Raju - pomarańczowy kulisty owoc. Po powrocie do
Polski po wojnie artysta nie tylko dokończył oba dzieła związane z Kuszeniem, ale nama-
lował jeszcze dwa inne26.
Z roku następnego, tj. 1917, pochodzi największa ilość zachowanych prac, jakie Wit-
kacy wykonał w Rosji: 4 autoportrety, 14 portretów, 9 kompozycji i 2 ekslibrisy. Rozpo-
czął też obraz olejny znany jako Kompozycja z postaciami kobiecymi" , choć zapewne
22 Zob. Z. OSIŃSKI, Mieczysław Limanowski (1876 - 1948). Kronika życia i twórczości, "Pamiętnik Teatralny" 1990,
z. 1-2, s. 43-45.
23 Z. CHOROSZCZO, Moje wspomnienia (Petersburg 1916 - 1918), [w:] Wspomnienia o Leonie Reynelu, Warszawa
[1933], s. 112.
24 Oba w zbiorach prywatnych w Warszawie.
25 W Muzeum Narodowym w Krakowie.
26 Oba w Muzeum Narodowym w Krakowie, na ten temat zob. T. GRYGLEWICZ, Kuszenie Witkacego, "Folia Histo-
riae artium" t. XXII: 1986 oraz SZTABA, op. cit.
27 W Muzeum Narodowym w Krakowie.
Anna Żakiewicz
cy musiał wiedzieć o tych przedsięwzięciach mających miejsce 2 grudnia 1915 r. oraz
17 maja 1916 r., gdyż sprawozdania z wykładów towarzystwa zamieszczały „Echo Pol-
skie" i "Gazeta Polska" ukazujące się również w Petersburgu22. We wspomnieniach Zeno-
na Choroszczo z kolei zapisała się scena z tzw. Polskiej Kawiarni w Petersburgu, gdzie
spierano się m.in. o to, „jak najlepiej trzeba grać Hamleta". Według autora wspomnień
jednym z najzagorzalszych uczestników dyskusji był właśnie Witkacy23, co oznacza, że
dramat Szekspira był dlań wówczas istotny, nic więc dziwnego, że stworzył własną wizję
malarską jednej zjego scen.
Poza Monologiem grabarza znamy jeszcze 11 prac Witkacego z 1916 r.: 7 portretów
(1 mieszkającego w Petersburgu rzeźbiarza Władysława Gruberskiego i 2 jego pierwszej
żony Wiktorii, 2 portrety oficerów i 2 nie zidentyfikowanych młodych kobiet). Podobnie
jak portrety z 1915 r., są niemal monochromatyczne, choć gdzieniegdzie oprócz podsta-
wowego narzędzia rysunkowego, jakim był dla Witkacego w owym czasie węgiel, artysta
używał też pastelu do podkreślenia niektórych detali. O widocznym już wówczas mistrzo-
stwie Witkacego w zakresie malarstwa portretowego może świadczyć porównanie jedne-
go z portretów Wiktorii Gruberskiej (il. 5) narysowanego wedle najlepszych reguł
tradycyjnego dziewiętnastowiecznego malarstwa portretowego (w czym zresztą celowali
Rosjanie, zwłaszcza absolwenci Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych, co z pewnością
Witkacy w Petersburgu musiał zauważyć i docenić) z portretem mężczyzny w mundurze
(il. 6) - potraktowanym szkicowo acz niemniej wyrazistym niż werystycznie opracowany
portret kobiecy24.
Oprócz tego Witkacy stworzył jeszcze 4 kompozycje, w których operował pastelem
o wiele śmielej niż w portretach. Kompozycje te przedstawiają fantastyczne postaci
umieszczone w niemniej fantastycznym pejzażu. Niestety, nie znamy autorskich tytułów
tych prac i dotąd nie udało się rozszyfrować ich znaczenia, choć znając metodę twórczą
artysty należy podejrzewać, że każda kompozycja ma określoną treść; jest wielce prawdo-
podobne, że mają one związek z jakimiś utworami literackimi, jak omówiony już Mono-
log grabarza z Hamletem czy zaczęta w 1915 r. olejna kompozycja z Kuszeniem
św. Antoniego Flauberta. W 1916 r. Witkacy rozpoczął zresztą (lub tylko obmyślił) następ-
ne Kuszenie św. Antoniego (il. 7)25, które dokończył 5 lat później. Wersja ta jest najbar-
dziej dosłownym przedstawieniem tematu - brodaty pustelnik siedzi w otoczeniu trzech
kobiet, z których każda oferuje mu co innego: pierwsza - gimnastyczną sprawność, druga
- nagość, trzecia zaś, wzorem Ewy w Raju - pomarańczowy kulisty owoc. Po powrocie do
Polski po wojnie artysta nie tylko dokończył oba dzieła związane z Kuszeniem, ale nama-
lował jeszcze dwa inne26.
Z roku następnego, tj. 1917, pochodzi największa ilość zachowanych prac, jakie Wit-
kacy wykonał w Rosji: 4 autoportrety, 14 portretów, 9 kompozycji i 2 ekslibrisy. Rozpo-
czął też obraz olejny znany jako Kompozycja z postaciami kobiecymi" , choć zapewne
22 Zob. Z. OSIŃSKI, Mieczysław Limanowski (1876 - 1948). Kronika życia i twórczości, "Pamiętnik Teatralny" 1990,
z. 1-2, s. 43-45.
23 Z. CHOROSZCZO, Moje wspomnienia (Petersburg 1916 - 1918), [w:] Wspomnienia o Leonie Reynelu, Warszawa
[1933], s. 112.
24 Oba w zbiorach prywatnych w Warszawie.
25 W Muzeum Narodowym w Krakowie.
26 Oba w Muzeum Narodowym w Krakowie, na ten temat zob. T. GRYGLEWICZ, Kuszenie Witkacego, "Folia Histo-
riae artium" t. XXII: 1986 oraz SZTABA, op. cit.
27 W Muzeum Narodowym w Krakowie.