DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Kiliańczyk-Zięba, Justyna: W cieniu symbolicznego drzewa: o sygnecie drukarskim Macieja Wirzbięty
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0099
93
JUSTYNA KILIAŃCZYK-ZIĘBA
Frałów, Caiwgr^yrgt Jagig/Zoa^A!
U c/ert/M .si777^o//cz/iągo r/rzewa.
U ,S'V'g/7 <?('/<? g/71/AY77'.S'Al7!7 yLP/ć/e/f/ h77Zp/ę(r
*T*atalogi sygnetów drukarskich, zestawienia niewielkich kompozycji graficznych,
które dawnym typografom służyły najpierw jako znaki handlowe identyfikujące
^ ^Lą^rodukty ich pras, a później - także symboliczne przedstawienia sugerujące profil
oficyny czy światopogląd wydawcy, konfrontują przeglądającego je współczesnego czy-
telnika z ogromną liczbą wyobrażeń, których źródła i znaczenie bywają znane i czytelne,
ale częściej pozostają zagadkowe i zrozumiałe jedynie po części. W przypadku stosunko-
wo niewielu znaków drukarskich wiemy na pewno, co chcieli wyrazić ich twórcy i jak
mogli pojmować mowę sygnetów szesnasto- czy siedemnastowieczni odbiorcy. Najczę-
ściej skazani jesteśmy na hipotetyczne rekonstrukcje: genezy tak przedstawień wizual-
nych, jak formuł werbalnych współistniejących w znakach wydawców, źródeł erudycji ich
twórców i wreszcie - wymowy samych sygnetów drukarskich.
W europejskiej tradycji istnieją jednak sygnety, których znaczenie - jak się wydaje -
zrozumieć można niemal od razu, bez sięgania do Biblii, dziedzictwa antyku grecko-
rzymskiego, średniowiecznych kompendiów, książek emblematycznych czy innych, jakże
licznych, źródeł wiedzy, z których drukarze obmyślający swe znaki firmowe zwykli byli
czerpać inspirację. Wystarczy dostrzec związek między przedstawieniem sygnetowym a
nazwiskiem drukarza - sygnet często zawiera aluzję do brzmienia czy znaczenia nazwi-
ska*. Tego typu sygnety drukarskie nawiązywały do dawnej, sięgającej antyku tradycji
„rebusowych podpisów", a w czasach nowożytnych fundowano je na tym samym pomy-
śle, na którym opierała się często kompozycja także innych znaków osobistych, a miano-
wicie impraye - niezwykle popularnych w czasach wczesnego renesansu i
spokrewnionych zresztą z sygnetami drukarskimi".
' Bardzo liczne przykłady z Wysp Brytyjskich i Niderlandów podają Ronald B. MCKiERROW, Pr/aZgry' aar/ PaAA-
yAgrx' Dgwcgy za Fag/aa<7 aa<7 PcoZ/aar/ 7433-/440, London 1949, s. xviii-xix oraz Anna E. C. SIMONI, „Bearwood,
Tree, Flatńsh & Co.: some punning Duch devices", [w:] 7/g/A'aga. FgyPcArż/Z/ PggyZAaaJg/Afg/azzggs'. Fo/Ty-ZArgg
YagAgy 777 PzAAograpAy PrgygaZgr/ to Pro/! Dr IfyFs /FF/zaga [...], Amsterdam 1980, s. 445-466. Sygnety niemieckie
o podobnym charakterze pokazuje Henning WENDLAND, PzgagZg. DgaPcAgDrMcAgz"-Ma(7 thr/gggrzgzcAga 7437-7400,
Hannover 1984, s. 142, s. 172, s. 204-205, s. 293-295, francuskie - Aurelie VERTU, Pgy wa/^agy zyoograąAzp/g-S'
aLzazprzazgars' gf & /zArazrgs', Lyon 2004 [http://enssibal.enssib.fr/bibliotheque/documents/dessride/rrbvertu.pdf].
" Zob. Beatrice FRAENKEL, „La signature et le rebus de nom propre", [w:] Rom/ aa<7 /azagg. zl Pg/gcZzoa o/Paągrx
GzTga at rAg PgcoaJ /aZgraaZzoaa/ CczyA^cg oa Rorr/ aa<77azagg (...) YlzzgzzxZ 7990, ed. Martin HEUSSNER et ah,
Basel 1993, s. 35-40; Elizabeth SEE WATSON, ZtcAP/g PoccAz ar<4 zAg PaiA/gaz Pooł ay AazAo/zc Pora!, Cambridge
1993, s. 108-109. Kristin UPPINCOTT, „The Genesis and Signińcance of the Fifteenth-century Italian/azprgya", [w:]
JUSTYNA KILIAŃCZYK-ZIĘBA
Frałów, Caiwgr^yrgt Jagig/Zoa^A!
U c/ert/M .si777^o//cz/iągo r/rzewa.
U ,S'V'g/7 <?('/<? g/71/AY77'.S'Al7!7 yLP/ć/e/f/ h77Zp/ę(r
*T*atalogi sygnetów drukarskich, zestawienia niewielkich kompozycji graficznych,
które dawnym typografom służyły najpierw jako znaki handlowe identyfikujące
^ ^Lą^rodukty ich pras, a później - także symboliczne przedstawienia sugerujące profil
oficyny czy światopogląd wydawcy, konfrontują przeglądającego je współczesnego czy-
telnika z ogromną liczbą wyobrażeń, których źródła i znaczenie bywają znane i czytelne,
ale częściej pozostają zagadkowe i zrozumiałe jedynie po części. W przypadku stosunko-
wo niewielu znaków drukarskich wiemy na pewno, co chcieli wyrazić ich twórcy i jak
mogli pojmować mowę sygnetów szesnasto- czy siedemnastowieczni odbiorcy. Najczę-
ściej skazani jesteśmy na hipotetyczne rekonstrukcje: genezy tak przedstawień wizual-
nych, jak formuł werbalnych współistniejących w znakach wydawców, źródeł erudycji ich
twórców i wreszcie - wymowy samych sygnetów drukarskich.
W europejskiej tradycji istnieją jednak sygnety, których znaczenie - jak się wydaje -
zrozumieć można niemal od razu, bez sięgania do Biblii, dziedzictwa antyku grecko-
rzymskiego, średniowiecznych kompendiów, książek emblematycznych czy innych, jakże
licznych, źródeł wiedzy, z których drukarze obmyślający swe znaki firmowe zwykli byli
czerpać inspirację. Wystarczy dostrzec związek między przedstawieniem sygnetowym a
nazwiskiem drukarza - sygnet często zawiera aluzję do brzmienia czy znaczenia nazwi-
ska*. Tego typu sygnety drukarskie nawiązywały do dawnej, sięgającej antyku tradycji
„rebusowych podpisów", a w czasach nowożytnych fundowano je na tym samym pomy-
śle, na którym opierała się często kompozycja także innych znaków osobistych, a miano-
wicie impraye - niezwykle popularnych w czasach wczesnego renesansu i
spokrewnionych zresztą z sygnetami drukarskimi".
' Bardzo liczne przykłady z Wysp Brytyjskich i Niderlandów podają Ronald B. MCKiERROW, Pr/aZgry' aar/ PaAA-
yAgrx' Dgwcgy za Fag/aa<7 aa<7 PcoZ/aar/ 7433-/440, London 1949, s. xviii-xix oraz Anna E. C. SIMONI, „Bearwood,
Tree, Flatńsh & Co.: some punning Duch devices", [w:] 7/g/A'aga. FgyPcArż/Z/ PggyZAaaJg/Afg/azzggs'. Fo/Ty-ZArgg
YagAgy 777 PzAAograpAy PrgygaZgr/ to Pro/! Dr IfyFs /FF/zaga [...], Amsterdam 1980, s. 445-466. Sygnety niemieckie
o podobnym charakterze pokazuje Henning WENDLAND, PzgagZg. DgaPcAgDrMcAgz"-Ma(7 thr/gggrzgzcAga 7437-7400,
Hannover 1984, s. 142, s. 172, s. 204-205, s. 293-295, francuskie - Aurelie VERTU, Pgy wa/^agy zyoograąAzp/g-S'
aLzazprzazgars' gf & /zArazrgs', Lyon 2004 [http://enssibal.enssib.fr/bibliotheque/documents/dessride/rrbvertu.pdf].
" Zob. Beatrice FRAENKEL, „La signature et le rebus de nom propre", [w:] Rom/ aa<7 /azagg. zl Pg/gcZzoa o/Paągrx
GzTga at rAg PgcoaJ /aZgraaZzoaa/ CczyA^cg oa Rorr/ aa<77azagg (...) YlzzgzzxZ 7990, ed. Martin HEUSSNER et ah,
Basel 1993, s. 35-40; Elizabeth SEE WATSON, ZtcAP/g PoccAz ar<4 zAg PaiA/gaz Pooł ay AazAo/zc Pora!, Cambridge
1993, s. 108-109. Kristin UPPINCOTT, „The Genesis and Signińcance of the Fifteenth-century Italian/azprgya", [w:]