Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (72.2010)

354

MATEUSZ KAPUSTKA

tego ograniczenia Recenzent sam zresztą częściowo
cytuje (s. 599); szkoda, iż nie wyciąga z niego żad-
nych wniosków. To, że nie wymieniam całej literatu-
ry na temat dzieł iberyjskich, angielskich, czy wło-
skich od Xłł do XVI w., jest także konsekwencją
tego wybortr. Potwierdzeniem jego słuszności
okazują się być zresztą same uwagi Kopani, podkre-
śtające w ramach wyliczenia głównych topograficz-
nych „braków" w mojej rozprawie właśnie... nie-
obecność omawianych przeze mnie fenomenów
w Hiszpanii, Italii czy wreszcie także w Polsce
i Wielkim Księstwie Litewskimi Zarzuty Recenzen-
ta, jak również konkretne tytuły opracowań, których
brak zarzuca On mojej pracyi dotyczą ponadto - co
zastanawiające - jedynie bezpośrednio obszaru Jego
własnych badań: kościelnych ceremonii z udziałem
rzeźb w średniowieczu. W tym momencie mogę
więc nawet powiedzieć więcej: nie zacytowałem tak-
że wszystkich opublikowanych dotychczas prac
z pozostałych dziedzin poruszanych w mojej rozpra-
wie: historii antycznych figur wprzęgniętych w ramy
kultu wraz z ich wszystkimi przykładami, wymowy
chrześcijańskich źródeł apologetycznych, historii li-
turgii, dziejów kultu eucharystycznego, czy reforma-
cyjnej krytyki obrazu. Nie uczyniłem tego, ponieważ
- moim zdaniem - opracowanie naukowe nie musi
być sumą zbiorów, ale może być też kształtowane
podług prawa siły wypadkowej. Bardzo chętnie za-
poznam się z czasowym i topograficznym rozszerze-

* Nie będę w tym miejscu dyskutował z zarzutami rzeko-
mej nieznajomości języków fonnułowanymi przez Recen-
zenta jedynie na podstawie tego, iż nie zacytowałem prac
napisanych w językach ugrofińskich czy w języku holen-
derskim (s. 599), gdyż - moim zdaniem - tego rodzaju
konkluzje nie licują z charakterem naukowej recenzji (po-
dobnie jak opiniowanie zwyczajowych prywatnych po-
dziękowań w 5Vow;'c msfępąyw, zob. s. 597). O tym, jak
Recenzent traktuje sprawę korzystania z obcojęzycznej li-
teratury, dowiadujemy się zresztą z cytowanej przezeń
w recenzji Jego własnej publikacji na temat „animowa-
nych rzeźb", w której Czytelnik został postawiony w roli
poligloty i zmuszony do rozszyfrowania następujących po
sobie niemal półstronicowych obcojęzycznych cytatów w
oryginale - nawet nie tyle ze źródeł, ile ze współczesnych
opracowań naukowych napisanych po hiszpańsku, fran-
cusku, czy włosku (zob. KAMIL KOPANIA," Tńe /&d/c
fńere, ń? wy/ze opyąyo/? u nery //M/MfroMy V-
g/?T. O/i u /iM/nńer o/Lute Mcd/crn/ u///'//Mtcd//gMrey o/
(Ac c/ncj/icd Cń/AsT", [w:] Mafenń/ o/ócn/pti/re. /9<?(wec/i
7ec/m/'^Me u/iń óe/zM/ń/cy, red. Aleksandra LIPIŃSKA,
Wrocław 2009, s. 131-148, tu: s. 139, 140-142, 146-148).
Już sam fakt dokonanego przez Kopanię skrupulatnego
statystycznego wyliczenia języków w bibliografii mojej
książki (zawierającej zresztą także tłumaczenia) zupełnie
niezależnie od tego, o czym w ogóle owe cytowane dzieła

niem tematu rzeźb uczestniczących w świątecznych
celebracjach, które Recenzent zawarł - jak rozu-
miem - w swej dysertacji obronionej na Uniwersy-
tecie Warszawskim w 2009 roku, i które, mam
nadzieję, udostępni Czytelnikowi w autorskiej pu-
blikacji. Zgadzam się w pełni z Kopanią, iż takie sze-
roko zakrojone studium jest w polskiej historii sztu-
ki potrzebne. Moja książka dotyczyła jednak po
prostu innego problemu.
Dziękuję natomiast Recenzentowi za zwrócenie
uwagi na kwestie związane z terminologią pojawia-
jącą się w mojej pracy. Niektóre z użytych przeze
mnie pojęć mogą być rzeczywiście mało precyzyj-
ne, bądź mogą nasuwać błędne skojarzenia^. Owa
niekonsekwencja, czy niezdecydowanie, wyrażają-
ce się także, jak słusznie zauważył Recenzent, w sto-
sowanych przeze mnie, może nawet zbyt często, cu-
dzysłowach, jest wynikiem swoistego zawieszenia
omawianych fenomenów pomiędzy zupełnie różny-
mi względem siebie gatunkami reprezentacji. Oba-
wiam się, iż uzyskanie dla potrzeb „wyrobienia po-
glądu", jak pisze Kopania, pełnej terminologicznej
spójności w tej dziedzinie jest po prostu niemożli-
we, chyba że będzie ono niesłusznie krzywdzące dla
niezwykłego i raczej niedefiniowalnego statusu
omawianych przedstawień: pomiędzy plastycznym
obrazowaniem, rytuałem i teatrem, a zarazem we
wszystkich tych trzech obszarach jednocześnie^.
Posuwanie się jednak w ramach tej uzasadnionej
traktują, zdaje się zdradzać tego typu manifestację.
^ W tym miejscu zażartować by można, iż geograficzne
zapędy Recenzenta w odniesieniu do moich rozważań
sprawiły nawet, iż z austriackiego Weis, skąd pochodzi
istotne dla mnie źródło, uczynił On w dwóch miejscach
angielskie Wells (s. 606), pomyłkę tę składam jednak
oczywiście na karb zwykłego typograficznego przeinacze-
nia (podobnie jak wymienienie Ateny Partenos zamiast
Ateny Polias, s. 603, czy błędne zacytowanie tytułu roz-
działu mojej książki, s. 608).
4 Wymieniając w tym rzędzie zresztą także np. książkę
Michela Martina, na którą kilkukrotnie powołuję się
w rozprawie (s. 601, przyp. 38 recenzji).
^ Jak np. „depozycja" czy też „wersja reżyserska" w od-
niesieniu do Dc^oy/ńo; drugi z tych terminów (niefortun-
nie użyty przeze mnie zresztą jedynie w sensie retorycz-
nym w tytule podrozdziału) miał w mojej intencji
sygnalizować analityczne spojrzenie „zza kulis" na tech-
nikę i środki argumentacji wykorzystywane w przedsta-
wieniu, wiąże się on dziś jednak - jak słusznie zauważył
Recenzent - ze sztuką kina i to w dodatku w innym zna-
czeniu.
^ Cieszy mnie więc doprawdy fakt, iż Recenzent sam
w swoim komentarzu stosuje w tym kontekście po części
heterogeniczną terminologię, gdy pisze o „uteatralizowa-
nych ceremoniach świątecznych", „przedstawieniach"