DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Dettloff, Paweł: Koś¬ciół dominikanów w Gidlach w ¬świetle najnowszych badań: Chronologia budowy i problem autorstwa
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0064
62
Paweł Dettloff
Nie wiemy, czy przy budowie kościoła gidelscy dominikanie wyznaczyli spośród sie-
bie jakiegoś prowizora - osobę odpowiedzialną za to zadanie, tak jak to było praktykowa-
ne160. Prowadzić je mógł sam przeor, jak to zwykle czyniono w wielu zakonach.
Przełożony klasztoru był w takiej sytuacji organizatorem prac, niekiedy także autorem
ogólnej rysunkowej koncepcji161. O roli miejscowego przeora w prowadzeniu gidelskiej
fabryki kościoła świadczyłby zapis w protokole narady konwentu z roku 1652. Zaznaczo-
no w nim wyraźnie, że: „Budowę kościoła i klasztoru pod karą ciężkiej ekskomuniki
i zdjęcia z urzędu ma w całości [całkiem] kontynuować ojciec przeor, nie inaczej jednak
jak zgodnie z projektem [...]"162. Bardzo prawdopodobne, że w zadaniach organizacyj-
nych związanych z budową pomagał mu Jan Buszt.
W księdze wydatków klasztoru gidelskiego Jan Mularz notowany jest od 1632 do roku
1644163. Nie wiadomo, czy brak jego imienia w późniejszych zapiskach (1644-1647) świad-
czy o odejściu z placu budowy, czy raczej jest efektem lakoniczności zapisów. Od roku 1644
odnotowywano w nich tylko nazwy zawodów (określenia: „Mularzom", „Panom Mula-
rzom", „Pro Muratori"), bez podania imion164. Ponownie imiona odnajdujemy na kartach
księgi wydatków od roku 1648. Brak w nich już „Jan Mularza", pojawia się natomiast „Mu-
larz Andrzej i Jakub Pomocnik"165. Jak można wnioskować „Mularz Andrzej" zastąpił
„Jana Mularza". Przyczyną tej zmiany była śmierć Jana Buszta we wrześniu roku 1647166.
Już od rozpoczęcia budowy kościoła, najpóźniej od początku lat 30. w. XVII (około
1630?) istniał zapewne zatwierdzony jego plan - abrys lub model. Trudno sobie bowiem
wyobrazić, aby fundamenty świątyni zakładano (1631) bez żadnego, z góry wytyczonego
planu. Ze skąpych wzmianek źródłowych wynika, że plan taki nie tylko istniał, lecz także
miał być wiążący dla budowniczych wznoszących kolejne partie gmachu. W zachowa-
nych archiwaliach znajdujemy bowiem odwołania do tego planu i zastrzeżenia co do ko-
nieczności zachowania z nim zgodności, niestety bez podania szczegółów. I tak na
naradzie konwentu zwołanej przez przeora dnia 9 września roku 1641 omawiano sprawę
„kontynuowania budowy klasztornej [zakrystii], podług wzoru i umowy. Ponieważ jako
tak wielkie przedsięwzięcie znakomitej budowy od tej pory żadne [inne] postanowienie
rady czy określony wzór bądź model nie będzie zaaprobowany, jak tylko to [ponad to], co
znajduje się w aktach konwentu"167. Jak zaznaczono w księdze narad konwentu z roku
1652: „Budowę kościoła i klasztoru [...] ma w całości [całkiem?] kontynuować ojciec
przeor, nie inaczej jednak jak zgodnie z projektem modelu sporządzonym przez architekta
i już zatwierdzonym [...]"168.
Nie wiemy niestety, kto był tym architektem, ani na ile wspomniany plan czy też model
były szczegółowe. Być może był on tylko ogólny, a szczegóły i projekty niektórych
160 Było to dość częstą praktyką: MAŃKOWSKI, op. cit., s. 15-20; Krzysztof Rafał PROKOP, Fabrica Ecclesiae.
Budowa i utrzymanie katolickich miejsc kultu w diecezji krakowskiej w czasach nowożytnych, Warszawa-Kraków 2011,
s. 301.
161 Maria BRYKOWSKA, „Architektura karmelitów bosych w XVII-XVIII wieku", Studia i Materiały do Teorii i Hi-
storii Architektury i Urbanistyki, 18, 1991, s. 26-27.
162 ADK, Gi 23, s. 78. Tekst (w oryginale łaciński) podaję w tłumaczeniu dr Alicji Szulc.
163 ADK, Gi 187, s. 533-759; Gi 188, s. 43.
164 ADK, Gi 188, s. 13-33.
165 Ibid., s. 152-169.
166 Świadczy o tym zapis kwoty wniesionej „od Mularki Janowi od pogrzebu": ADK, Gi 187, s. 102. Płaciła ona później
klasztorowi czynsz od karczmy, wynajmowanej wcześniej i opłacanej przez Jana Mularza: ADK, Gi 187, s. 62, 103.
167 ADK, Gi 23, s. 27. Tłumaczenie łacińskiego tekstu oryginału dr Alicja Szulc.
168 ADK, Gi 23, s. 78. Tłumaczenie łacińskiego tekstu oryginału dr Alicja Szulc.
Paweł Dettloff
Nie wiemy, czy przy budowie kościoła gidelscy dominikanie wyznaczyli spośród sie-
bie jakiegoś prowizora - osobę odpowiedzialną za to zadanie, tak jak to było praktykowa-
ne160. Prowadzić je mógł sam przeor, jak to zwykle czyniono w wielu zakonach.
Przełożony klasztoru był w takiej sytuacji organizatorem prac, niekiedy także autorem
ogólnej rysunkowej koncepcji161. O roli miejscowego przeora w prowadzeniu gidelskiej
fabryki kościoła świadczyłby zapis w protokole narady konwentu z roku 1652. Zaznaczo-
no w nim wyraźnie, że: „Budowę kościoła i klasztoru pod karą ciężkiej ekskomuniki
i zdjęcia z urzędu ma w całości [całkiem] kontynuować ojciec przeor, nie inaczej jednak
jak zgodnie z projektem [...]"162. Bardzo prawdopodobne, że w zadaniach organizacyj-
nych związanych z budową pomagał mu Jan Buszt.
W księdze wydatków klasztoru gidelskiego Jan Mularz notowany jest od 1632 do roku
1644163. Nie wiadomo, czy brak jego imienia w późniejszych zapiskach (1644-1647) świad-
czy o odejściu z placu budowy, czy raczej jest efektem lakoniczności zapisów. Od roku 1644
odnotowywano w nich tylko nazwy zawodów (określenia: „Mularzom", „Panom Mula-
rzom", „Pro Muratori"), bez podania imion164. Ponownie imiona odnajdujemy na kartach
księgi wydatków od roku 1648. Brak w nich już „Jan Mularza", pojawia się natomiast „Mu-
larz Andrzej i Jakub Pomocnik"165. Jak można wnioskować „Mularz Andrzej" zastąpił
„Jana Mularza". Przyczyną tej zmiany była śmierć Jana Buszta we wrześniu roku 1647166.
Już od rozpoczęcia budowy kościoła, najpóźniej od początku lat 30. w. XVII (około
1630?) istniał zapewne zatwierdzony jego plan - abrys lub model. Trudno sobie bowiem
wyobrazić, aby fundamenty świątyni zakładano (1631) bez żadnego, z góry wytyczonego
planu. Ze skąpych wzmianek źródłowych wynika, że plan taki nie tylko istniał, lecz także
miał być wiążący dla budowniczych wznoszących kolejne partie gmachu. W zachowa-
nych archiwaliach znajdujemy bowiem odwołania do tego planu i zastrzeżenia co do ko-
nieczności zachowania z nim zgodności, niestety bez podania szczegółów. I tak na
naradzie konwentu zwołanej przez przeora dnia 9 września roku 1641 omawiano sprawę
„kontynuowania budowy klasztornej [zakrystii], podług wzoru i umowy. Ponieważ jako
tak wielkie przedsięwzięcie znakomitej budowy od tej pory żadne [inne] postanowienie
rady czy określony wzór bądź model nie będzie zaaprobowany, jak tylko to [ponad to], co
znajduje się w aktach konwentu"167. Jak zaznaczono w księdze narad konwentu z roku
1652: „Budowę kościoła i klasztoru [...] ma w całości [całkiem?] kontynuować ojciec
przeor, nie inaczej jednak jak zgodnie z projektem modelu sporządzonym przez architekta
i już zatwierdzonym [...]"168.
Nie wiemy niestety, kto był tym architektem, ani na ile wspomniany plan czy też model
były szczegółowe. Być może był on tylko ogólny, a szczegóły i projekty niektórych
160 Było to dość częstą praktyką: MAŃKOWSKI, op. cit., s. 15-20; Krzysztof Rafał PROKOP, Fabrica Ecclesiae.
Budowa i utrzymanie katolickich miejsc kultu w diecezji krakowskiej w czasach nowożytnych, Warszawa-Kraków 2011,
s. 301.
161 Maria BRYKOWSKA, „Architektura karmelitów bosych w XVII-XVIII wieku", Studia i Materiały do Teorii i Hi-
storii Architektury i Urbanistyki, 18, 1991, s. 26-27.
162 ADK, Gi 23, s. 78. Tekst (w oryginale łaciński) podaję w tłumaczeniu dr Alicji Szulc.
163 ADK, Gi 187, s. 533-759; Gi 188, s. 43.
164 ADK, Gi 188, s. 13-33.
165 Ibid., s. 152-169.
166 Świadczy o tym zapis kwoty wniesionej „od Mularki Janowi od pogrzebu": ADK, Gi 187, s. 102. Płaciła ona później
klasztorowi czynsz od karczmy, wynajmowanej wcześniej i opłacanej przez Jana Mularza: ADK, Gi 187, s. 62, 103.
167 ADK, Gi 23, s. 27. Tłumaczenie łacińskiego tekstu oryginału dr Alicja Szulc.
168 ADK, Gi 23, s. 78. Tłumaczenie łacińskiego tekstu oryginału dr Alicja Szulc.