DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Wasik, Bogusz: Dzieje budowy i architektura zamku w Papowie Biskupim na ziemi chełmińskiej w ¬świetle ostatnich badań
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0101
Dzieje budowy i architektura zamku w Papowie Biskupim na ziemi chełmińskiej
99
zespołu zamkowego wiązał się z dostawieniem zabudowy do muru obwodowego przed-
zameza. Jej pozostałość, w postaci piwnicy, zachowała się tylko przy północnym murze
przedzamcza. Pomieszczenie to mierzy 6,5 > <3,15 m i posiada wtórne, nowożytne sklepie-
nie80. Biorąc pod uwagę grubości ścian, budynek, którego część piwnica ta stanowiła,
miał około 9 m szerokości, ale jego długości i zasięgu nie można określić.
Kończąc opis zamku papowskiego wspomnieć należy o obszarze na zachód od domu
konwentu i przedzamcza. Znajdował się tu przesmyk między jeziorami, którym wiódł
stary szlak komunikacyjny. Od północy i południa ograniczają go, podobnie jak obszar
zamku, doliny (fosy?), które stanowiły niegdyś połączenie między jeziorami. Powstała
w ten sposób wyspa o zbliżonym rozmiarze do tej, na której wzniesiono zamek. Być może
obszar ten, który położony był w strategicznym miejscu u boku zamku, stanowił w śre-
dniowieczu drugie, nie rozpoznane przedzamcze. Nowożytna zabudowa folwarczna
w tym miejscu może stanowić kontynuację starszej funkcji miejsca. Przedzamcze to nie
musiało być murowane. Obecności podobnych, zapewne niemurowanych przedzamczy
można domyślać się w kilku zamkach na ziemi chełmińskiej, a mianowicie w Lipienku81,
Radzyniu Chełmińskim82 i Wąbrzeźnie83. Nie przeprowadzono jednak na tym obszarze ba-
dań archeologicznych, a bez nich interpretacja funkcji tego miejsca musi pozostać hipotezą.
Na podstawie analiz architektury zamku nasuwa się kilka wniosków. Po pierwsze dom
konwentu został wzniesiony w kilku etapach, będących kolejnymi „krokami" jednego pro-
cesu budowlanego. Już przy przystąpieniu do wznoszenia murów obwodowych budowni-
czy zamku miał opracowaną koncepcję budowli, którą sukcesywnie realizował. Po drugie,
w momencie wznoszenia domu konwentu, z powodu dużych przeobrażeń terenowych
całego jego obszaru, nie mogła się w jego obrębie mieścić siedziba komtura i braci ryce-
rzy84. Po trzecie, murowane przedzamcze wybudowano w dalszej kolejności, dostawiając
je do domu konwentu.
Zaprezentowany wyżej przebieg prac budowlanych i zakres robót ziemnych prowadzo-
nych na zamku papowskim znajduje wiele analogii w innych krzyżackich warowniach
regularnych, takich jak Golub85, Kowalewo Pomorskie86, Radzyń Chełmiński87 czy Człu-
chów88. Technikę budowy zamku w Papowie Biskupim uznać można więc za typową dla
krzyżackiego budownictwa zamkowego tego okresu.
Odnośnie do warsztatu pracującego na zamku wysokim stwierdzić należy, że poziom
realizacji technicznej budynku był doskonały. Staranność konstrukcji jest najwyższej kla-
sy. Cegły stosowano w relatywnie skromnych ilościach. Duże zróżnicowanie ich rozmia-
rów (8,5-10 x 13,5-15 x 26-31 cm) może sugerować, że nie założono specjalnej cegielni
80 Ibid., s. 22.
81 Bogusz WASIK, „Zamek w Lipienku na ziemi chełmińskiej", Rocznik Grudziądzki [w druku].
82 STEINBRECHT, op. cit., s. 59; TORBUS, Die Konventsburgen..., s. 600.
83 Jarosław. BACIŃSKI, Zamek biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie, Wąbrzeźno 2004, s. 44.
84 Być może ich drewniana, czasowa kwatera znajdowała się na terenie przedzamcza.
85 SŁAWIŃSKI, Zamek w Golubiu..., s. 24.
86 Bogusz WASIK, Relikty architektury odkryte podczas badań archeologiczno-architektonicznych na zamku w Kowa-
lewie Pomorskim prowadzonych w 2014 roku i wstępna analiza źródeł z nią związanych (maszynopis w IA UMK),
Toruń 2014.
87 Bogusz WASIK, Zamek w Radzyniu Chełmińskim. Technika i etapy budowy siedziby krzyżackich komturów i konwen-
tu, „Ochrona Zabytków" [w druku].
88 Michał STARSKI, Maciej KURDWANOWSKI, „Badania archeologiczne zamku krzyżackiego w Człuchowie
w 2008 roku", Merkuriusz Człuchowski, 58, 2008, nr 4, s. 2-7.
99
zespołu zamkowego wiązał się z dostawieniem zabudowy do muru obwodowego przed-
zameza. Jej pozostałość, w postaci piwnicy, zachowała się tylko przy północnym murze
przedzamcza. Pomieszczenie to mierzy 6,5 > <3,15 m i posiada wtórne, nowożytne sklepie-
nie80. Biorąc pod uwagę grubości ścian, budynek, którego część piwnica ta stanowiła,
miał około 9 m szerokości, ale jego długości i zasięgu nie można określić.
Kończąc opis zamku papowskiego wspomnieć należy o obszarze na zachód od domu
konwentu i przedzamcza. Znajdował się tu przesmyk między jeziorami, którym wiódł
stary szlak komunikacyjny. Od północy i południa ograniczają go, podobnie jak obszar
zamku, doliny (fosy?), które stanowiły niegdyś połączenie między jeziorami. Powstała
w ten sposób wyspa o zbliżonym rozmiarze do tej, na której wzniesiono zamek. Być może
obszar ten, który położony był w strategicznym miejscu u boku zamku, stanowił w śre-
dniowieczu drugie, nie rozpoznane przedzamcze. Nowożytna zabudowa folwarczna
w tym miejscu może stanowić kontynuację starszej funkcji miejsca. Przedzamcze to nie
musiało być murowane. Obecności podobnych, zapewne niemurowanych przedzamczy
można domyślać się w kilku zamkach na ziemi chełmińskiej, a mianowicie w Lipienku81,
Radzyniu Chełmińskim82 i Wąbrzeźnie83. Nie przeprowadzono jednak na tym obszarze ba-
dań archeologicznych, a bez nich interpretacja funkcji tego miejsca musi pozostać hipotezą.
Na podstawie analiz architektury zamku nasuwa się kilka wniosków. Po pierwsze dom
konwentu został wzniesiony w kilku etapach, będących kolejnymi „krokami" jednego pro-
cesu budowlanego. Już przy przystąpieniu do wznoszenia murów obwodowych budowni-
czy zamku miał opracowaną koncepcję budowli, którą sukcesywnie realizował. Po drugie,
w momencie wznoszenia domu konwentu, z powodu dużych przeobrażeń terenowych
całego jego obszaru, nie mogła się w jego obrębie mieścić siedziba komtura i braci ryce-
rzy84. Po trzecie, murowane przedzamcze wybudowano w dalszej kolejności, dostawiając
je do domu konwentu.
Zaprezentowany wyżej przebieg prac budowlanych i zakres robót ziemnych prowadzo-
nych na zamku papowskim znajduje wiele analogii w innych krzyżackich warowniach
regularnych, takich jak Golub85, Kowalewo Pomorskie86, Radzyń Chełmiński87 czy Człu-
chów88. Technikę budowy zamku w Papowie Biskupim uznać można więc za typową dla
krzyżackiego budownictwa zamkowego tego okresu.
Odnośnie do warsztatu pracującego na zamku wysokim stwierdzić należy, że poziom
realizacji technicznej budynku był doskonały. Staranność konstrukcji jest najwyższej kla-
sy. Cegły stosowano w relatywnie skromnych ilościach. Duże zróżnicowanie ich rozmia-
rów (8,5-10 x 13,5-15 x 26-31 cm) może sugerować, że nie założono specjalnej cegielni
80 Ibid., s. 22.
81 Bogusz WASIK, „Zamek w Lipienku na ziemi chełmińskiej", Rocznik Grudziądzki [w druku].
82 STEINBRECHT, op. cit., s. 59; TORBUS, Die Konventsburgen..., s. 600.
83 Jarosław. BACIŃSKI, Zamek biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie, Wąbrzeźno 2004, s. 44.
84 Być może ich drewniana, czasowa kwatera znajdowała się na terenie przedzamcza.
85 SŁAWIŃSKI, Zamek w Golubiu..., s. 24.
86 Bogusz WASIK, Relikty architektury odkryte podczas badań archeologiczno-architektonicznych na zamku w Kowa-
lewie Pomorskim prowadzonych w 2014 roku i wstępna analiza źródeł z nią związanych (maszynopis w IA UMK),
Toruń 2014.
87 Bogusz WASIK, Zamek w Radzyniu Chełmińskim. Technika i etapy budowy siedziby krzyżackich komturów i konwen-
tu, „Ochrona Zabytków" [w druku].
88 Michał STARSKI, Maciej KURDWANOWSKI, „Badania archeologiczne zamku krzyżackiego w Człuchowie
w 2008 roku", Merkuriusz Człuchowski, 58, 2008, nr 4, s. 2-7.