DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Skibiński, Franciszek: Warsztat Abrahama van den Blocke i publiczne przedsięwzięcia budowlane w Gdańsku w pierwszej ćwierci XVII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0251
Warsztat Abrahama van den Blocke i publiczne przedsięwzięcia budowlane
245
Rozpoczęcie przez Abrahama van den Blocke samodzielnej działalności na polu archi-
tektury wpisuje się w zmianę pokoleniową, jaka zaszła w środowisku gdańskich budow-
niczych na przełomie XVI i XVII w. W ostatniej dekadzie XVI w. zmarło lub opuściło
miasto kilku budowniczych i inżynierów odgrywających w nim dotąd czołowe role.
W roku 1591 do Wrocławia wyjechał Hans Schneider von Lindau, zaś dwa lata później
zmarł Frederik Vroom, cieszący się przez kilka dziesięcioleci wysoką renomą w Gdańsku
i Prusach, pamiętany też w rodzinnych Niderlandach9. W tym czasie działalność zakoń-
czył również Burchardt Jansen, kierujący jednym z największych gdańskich warsztatów
budowlanych i odgrywający dotąd czołową rolę w cechu10. W ich miejsce pojawili się
reprezentanci nowego pokolenia, jak syn Jansena, Hans Burchardt, czy przybyły z Mal-
borka Hans Strakowski, mistrz gdańskiego cechu od 1592 r.11
W zmieniającym się otoczeniu Abraham van den Blocke szybko dołączył do grupy
budowniczych, artystów i innych rzemieślników regularnie angażowanych przez władze
miejskie do realizacji publicznych przedsięwzięć budowlanych12. Głównym źródłem in-
formacji na ten temat są akta kamlarii miejskiej, znajdujące się zazwyczaj w rubrykach
określanych zbiorczo jako Stadgebaude. Odnotowywano tu wypłaty dla wszelkich rze-
mieślników związanych z budownictwem, od murarzy, cieśli i kamieniarzy po malarzy,
snycerzy, szklarzy i kowali, zakupy materiałów budowlanych, w tym kamienia, cegieł
i drewna, a także wyszczególniano prace przy ważniejszych obiektach, takich jak kom-
pleks Bramy Wyżynnej, twierdza Wisłoujście czy aktualnie prowadzone duże budowy,
m.in. Wielkiej Zbrojowni i Dworu Artusa13. Warto zauważyć, iż choć w Gdańsku czyn-
nych było w tym czasie wielu budowniczych i rzemieślników reprezentujących zawody
związane z budownictwem, grupa osób regularnie odnotowywanych w miejskich rachun-
kach budowlanych jest stała i stosunkowo niewielka. W księgach kasowych nie odnaleziono
informacji o zatrudnianiu przez władze miasta zdecydowanej większości spośród kilkuna-
stu czynnych wtedy w Gdańsku mistrzów cechu murarzy, kamieniarzy i rzeźbiarzy14.
Pierwszym dużym przedsięwzięciem, do realizacji którego władze miejskie zaangażo-
wały warsztat Abrahama van den Blocke, była budowa Wielkiej Zbrojowni15. Choć jej
9 Abraham zapewne poznał obydwu wkrótce po przybyciu do Gdańska, kiedy jako uczeń Willema van den Blocke był
zaangażowany w budowę Bramy Wyżynnej (na temat jej historii zob.: Franciszek KRZYSIAK, „Brama Wyżynna
w Gdańsku", Rocznik Gdański, 57:1997, 1, s. 197-212 oraz Franciszek SKIBIŃSKI, „Niderlandzcy rzeźbiarze jako
architekci w Europie północnej w XVI wieku", Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwator-
stwo, 45:2014, s. 89-114). O Hansie von Lindau zob.: Karl HAUKE, „Hans Schneider von Lindau, ein Baumeister des
16. Jahrhundert in deutschen Osten", Zeitschrift fur Ostforschung. Lander and Volker im Óstlischen Mitteleuropa,
8:1959, 4, s. 533-549; o Frederiku Vrooma zob.: Piotr OSZCZANOWSKI, „Gerard Hendriksz. (1585) i Gerhard Hen-
drik (1615) z Amsterdamu - z historii niderlandzkiej rzeźby manierystycznej w Gdańsku", Acta Universitatis Nicolai
Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, 35:2008, s. 69-87. Zob. też CUNY, „Hieronymus...", s. 53.
10 O nim zob.: CUNY, Danzigs...., s. 33; HAUKE, op. cit., s. 539 (tu zapewne jako „Maister Boschard"); SKIBIŃSKI,
„Warsztat...", s. 88, 90; id., „Kilka uwag o Hansie Strakowskim, Simonie Herle i architekturze gdańskiej przełomu XVI
i XVII wieku", Porta Aurea, 11:2012, s. 126.
11 SKIBIŃSKI, „Kilka uwag... ", s. 124-125.
12 Por. KEYSER, op. cit., s. 392-393.
13 Pewne informacje na ten temat w: Max FOLTZ, „Der Danziger Stadthaushalt am Ende des 16. Jahrhunderts", Zeit-
schrift des Westpreufischen Geschiechtsvereins, 49:1907, s. 151-154 oraz BARTETZKY, op. cit., s. 79-85.
14 Zapewne pracowali oni dla osób prywatnych oraz innych instytucji, np. witryków gdańskich kościołów, a także dla
klientów spoza Gdańska, na co wskazują m.in. prace mistrza gdańskiego cechu Bartolomaeusa Pipera, najwyraźniej
specjalizującego się w konstrukcji sklepień.
15 Na temat tego obiektu zob. m.in.: Reinhold CURICKE, Der Stadt Danzig Historische Beschreibung..., Johann und
Gillis Janssons von Waesberge Amsterdam und Danzig 1687 [wyd. faksimilowe, Hamburg 1979], s. 58; Bartel RA-
NISCH, Beschreibund derer vorndhmsten Gebdude in der Stadt Danzig [170.], hrsg. Arnold BARTETZKY, Detlev
245
Rozpoczęcie przez Abrahama van den Blocke samodzielnej działalności na polu archi-
tektury wpisuje się w zmianę pokoleniową, jaka zaszła w środowisku gdańskich budow-
niczych na przełomie XVI i XVII w. W ostatniej dekadzie XVI w. zmarło lub opuściło
miasto kilku budowniczych i inżynierów odgrywających w nim dotąd czołowe role.
W roku 1591 do Wrocławia wyjechał Hans Schneider von Lindau, zaś dwa lata później
zmarł Frederik Vroom, cieszący się przez kilka dziesięcioleci wysoką renomą w Gdańsku
i Prusach, pamiętany też w rodzinnych Niderlandach9. W tym czasie działalność zakoń-
czył również Burchardt Jansen, kierujący jednym z największych gdańskich warsztatów
budowlanych i odgrywający dotąd czołową rolę w cechu10. W ich miejsce pojawili się
reprezentanci nowego pokolenia, jak syn Jansena, Hans Burchardt, czy przybyły z Mal-
borka Hans Strakowski, mistrz gdańskiego cechu od 1592 r.11
W zmieniającym się otoczeniu Abraham van den Blocke szybko dołączył do grupy
budowniczych, artystów i innych rzemieślników regularnie angażowanych przez władze
miejskie do realizacji publicznych przedsięwzięć budowlanych12. Głównym źródłem in-
formacji na ten temat są akta kamlarii miejskiej, znajdujące się zazwyczaj w rubrykach
określanych zbiorczo jako Stadgebaude. Odnotowywano tu wypłaty dla wszelkich rze-
mieślników związanych z budownictwem, od murarzy, cieśli i kamieniarzy po malarzy,
snycerzy, szklarzy i kowali, zakupy materiałów budowlanych, w tym kamienia, cegieł
i drewna, a także wyszczególniano prace przy ważniejszych obiektach, takich jak kom-
pleks Bramy Wyżynnej, twierdza Wisłoujście czy aktualnie prowadzone duże budowy,
m.in. Wielkiej Zbrojowni i Dworu Artusa13. Warto zauważyć, iż choć w Gdańsku czyn-
nych było w tym czasie wielu budowniczych i rzemieślników reprezentujących zawody
związane z budownictwem, grupa osób regularnie odnotowywanych w miejskich rachun-
kach budowlanych jest stała i stosunkowo niewielka. W księgach kasowych nie odnaleziono
informacji o zatrudnianiu przez władze miasta zdecydowanej większości spośród kilkuna-
stu czynnych wtedy w Gdańsku mistrzów cechu murarzy, kamieniarzy i rzeźbiarzy14.
Pierwszym dużym przedsięwzięciem, do realizacji którego władze miejskie zaangażo-
wały warsztat Abrahama van den Blocke, była budowa Wielkiej Zbrojowni15. Choć jej
9 Abraham zapewne poznał obydwu wkrótce po przybyciu do Gdańska, kiedy jako uczeń Willema van den Blocke był
zaangażowany w budowę Bramy Wyżynnej (na temat jej historii zob.: Franciszek KRZYSIAK, „Brama Wyżynna
w Gdańsku", Rocznik Gdański, 57:1997, 1, s. 197-212 oraz Franciszek SKIBIŃSKI, „Niderlandzcy rzeźbiarze jako
architekci w Europie północnej w XVI wieku", Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwator-
stwo, 45:2014, s. 89-114). O Hansie von Lindau zob.: Karl HAUKE, „Hans Schneider von Lindau, ein Baumeister des
16. Jahrhundert in deutschen Osten", Zeitschrift fur Ostforschung. Lander and Volker im Óstlischen Mitteleuropa,
8:1959, 4, s. 533-549; o Frederiku Vrooma zob.: Piotr OSZCZANOWSKI, „Gerard Hendriksz. (1585) i Gerhard Hen-
drik (1615) z Amsterdamu - z historii niderlandzkiej rzeźby manierystycznej w Gdańsku", Acta Universitatis Nicolai
Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, 35:2008, s. 69-87. Zob. też CUNY, „Hieronymus...", s. 53.
10 O nim zob.: CUNY, Danzigs...., s. 33; HAUKE, op. cit., s. 539 (tu zapewne jako „Maister Boschard"); SKIBIŃSKI,
„Warsztat...", s. 88, 90; id., „Kilka uwag o Hansie Strakowskim, Simonie Herle i architekturze gdańskiej przełomu XVI
i XVII wieku", Porta Aurea, 11:2012, s. 126.
11 SKIBIŃSKI, „Kilka uwag... ", s. 124-125.
12 Por. KEYSER, op. cit., s. 392-393.
13 Pewne informacje na ten temat w: Max FOLTZ, „Der Danziger Stadthaushalt am Ende des 16. Jahrhunderts", Zeit-
schrift des Westpreufischen Geschiechtsvereins, 49:1907, s. 151-154 oraz BARTETZKY, op. cit., s. 79-85.
14 Zapewne pracowali oni dla osób prywatnych oraz innych instytucji, np. witryków gdańskich kościołów, a także dla
klientów spoza Gdańska, na co wskazują m.in. prace mistrza gdańskiego cechu Bartolomaeusa Pipera, najwyraźniej
specjalizującego się w konstrukcji sklepień.
15 Na temat tego obiektu zob. m.in.: Reinhold CURICKE, Der Stadt Danzig Historische Beschreibung..., Johann und
Gillis Janssons von Waesberge Amsterdam und Danzig 1687 [wyd. faksimilowe, Hamburg 1979], s. 58; Bartel RA-
NISCH, Beschreibund derer vorndhmsten Gebdude in der Stadt Danzig [170.], hrsg. Arnold BARTETZKY, Detlev