DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Skibiński, Franciszek: Warsztat Abrahama van den Blocke i publiczne przedsięwzięcia budowlane w Gdańsku w pierwszej ćwierci XVII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0269
Warsztat Abrahama van den Blocke i publiczne przedsięwzięcia budowlane
263
już przed rozpoczęciem prac, a więc przed rokiem 1600110. Jako że w tym czasie Abraham
stawiał dopiero pierwsze kroki jako samodzielny mistrz, mało prawdopodobne, by był
jego głównym twórcą. Poszczególne elementy, w tym dekoracyjne szczyty, mogły być
jednak dopracowywane w miarę postępu prac. Choć były one zapewne ujęte we wstęp-
nym projekcie, ich detale mogły ulegać modyfikacjom111. Podejmując prace przy budowie
szczytów Abraham zapewne wykonał więc własny, szczegółowy projekt, on też był odpo-
wiedzialny za dobór poszczególnych motywów dekoracyjnych.
W przypadku kolejnych, nowatorskich na gdańskim gruncie realizacji, Bramy Długo-
ulicznej i Dworu Artusa, rola Abrahama van den Blocke była już najprawdopodobniej
dużo większa112. Twórcą architektonicznej szaty tych budowli była bez wątpienia jedna
osoba, na co wskazuje odejście od stosowanej dotąd w Gdańsku stylistyki opartej na połą-
czeniu ceglanego lica i kamiennego detalu architektonicznego, wywodzącej się z tzw.
maniery brabandzkiej (maniere van Brabant), jak również zastosowanie analogicznej de-
koracji architektonicznej113. Biorąc pod uwagę potwierdzoną źródłowo rolą Abrahama
w tych pracach, a także liczne podobieństwa z dziełami małej architektury i rzeźby pocho-
dzącymi z jego warsztatu, można przyjąć - w zgodzie z utrwaloną w literaturze przedmio-
tu opinią - iż w głównej mierze to on był odpowiedzialny za projekt ich szaty
architektonicznej114 . Wobec braku źródeł pisanych nie da się stwierdzić, czy był on rów-
nież odpowiedzialny za techniczną stronę projektu, choć wydaje się, iż w tym wypadku
współpracował raczej z wyspecjalizowanymi budowniczymi.
Przytoczone tu informacje zasadniczo potwierdzają opinię Lecha Krzyżanowskie-
go, wedle którego Abraham van den Blocke był przede wszystkim kierownikiem dużego
warsztatu, podejmującego się różnorodnych zadań115. Wśród jego wyrobów znaleźć moż-
na zarówno indywidualne dzieła rzeźby i małej architektury, jak też zespoły dekoracji
architektonicznej, obejmujące detal architektoniczny i ornamentalny oraz pełnoplastycz-
ne figury. Po założeniu własnego warsztatu w 1597 r. Abraham kontynuował tradycje
ojca, rozszerzając jednak zakres działalności o duże realizacje architektoniczne. Jedno-
cześnie był on silniej związany z Gdańskiem, wykonując szereg prestiżowych dzieł na
zlecenie władz miasta, przede wszystkim dekorację elewacji i wnętrz Wielkiej Zbrojowni,
Bramy Długoulicznej oraz Dworu Artusa, co stanowiło bardzo istotną, z finansowego
110 „...ein Schamplon und modeli von holz (nebenst etlichen grundrisen und visirungen)"; zob.: APG, 300 36/65, s. 67-
70; SKIBIŃSKI, „Kilka uwag...", s. 130-131.
111 Już Lech Krzyżanowski wskazał, iż „mistrzowie warsztatów rzeźbiarskich mieli dużo inicjatywy w rozwiązaniach
szczegółowych" (KRZYŻANOWSKI, Gdańska..., s. 99).
112 Geneza formy tych budowli nie została dotąd zadowalająco wyjaśniona; pewne nowsze propozycje wydają się inte-
resujące (np. MOTYLIŃSKA, op. cit., s. 195-199), inne - jak sugerowana przez Marcina Kalecińskiego bliska zależ-
ność części fasady Dworu Artusa od środkowego ryzalitu ratusza w Antwerpii - są mniej przekonujące, poza ogólnym
podobieństwem kompozycji partii szczytu ujętej okuciowymi wolutami i obeliskami, w tym czasie elementami już
wszak rozpowszechnionymi (KALECIŃSKI, op. cit., s. 255-256).
113 Odnośnie do tzw. maniery brabandzkiej i jej popularności w regionie nadbałtyckim zob. szczególnie: Krista DE
JONGE, „A Netherlandish Model? Reframing the Danish Royal Residences in a European Perspective", [w:] Refra-
ming the Danish Renaissance. Problems and Prospects in a European Perspective, red. Michael ANDERSEN, Birgitte
Brggild JOHANNSEN, Hugo JOHANNSEN, Copenhagen 2011, s. 219-233 oraz Krista DE JONGE, „Netherlandish
Models from the Habsburg Sphere: from Spain to Germany and Denmark", [w:] The Low countries at the Crossroads.
Netherlandish Architecture as an Export Product in Early Modern Europe (1480-1680), (Architectura Moderna 8), red.
Krista DE JONGE, Konrad OTTENHEYM, Turnhout 2013, s. 237-262. Należy jednak pamiętać, iż przynajmniej część
gdańskich budowli w tym typie - jak omówiona wyżej Wielka Zbrojownia - miała polichromowane elewacje.
114 KRZYŻANOWSKI, Gdańska..., s. 108, 111.
115 Ibid., s. 154-155.
263
już przed rozpoczęciem prac, a więc przed rokiem 1600110. Jako że w tym czasie Abraham
stawiał dopiero pierwsze kroki jako samodzielny mistrz, mało prawdopodobne, by był
jego głównym twórcą. Poszczególne elementy, w tym dekoracyjne szczyty, mogły być
jednak dopracowywane w miarę postępu prac. Choć były one zapewne ujęte we wstęp-
nym projekcie, ich detale mogły ulegać modyfikacjom111. Podejmując prace przy budowie
szczytów Abraham zapewne wykonał więc własny, szczegółowy projekt, on też był odpo-
wiedzialny za dobór poszczególnych motywów dekoracyjnych.
W przypadku kolejnych, nowatorskich na gdańskim gruncie realizacji, Bramy Długo-
ulicznej i Dworu Artusa, rola Abrahama van den Blocke była już najprawdopodobniej
dużo większa112. Twórcą architektonicznej szaty tych budowli była bez wątpienia jedna
osoba, na co wskazuje odejście od stosowanej dotąd w Gdańsku stylistyki opartej na połą-
czeniu ceglanego lica i kamiennego detalu architektonicznego, wywodzącej się z tzw.
maniery brabandzkiej (maniere van Brabant), jak również zastosowanie analogicznej de-
koracji architektonicznej113. Biorąc pod uwagę potwierdzoną źródłowo rolą Abrahama
w tych pracach, a także liczne podobieństwa z dziełami małej architektury i rzeźby pocho-
dzącymi z jego warsztatu, można przyjąć - w zgodzie z utrwaloną w literaturze przedmio-
tu opinią - iż w głównej mierze to on był odpowiedzialny za projekt ich szaty
architektonicznej114 . Wobec braku źródeł pisanych nie da się stwierdzić, czy był on rów-
nież odpowiedzialny za techniczną stronę projektu, choć wydaje się, iż w tym wypadku
współpracował raczej z wyspecjalizowanymi budowniczymi.
Przytoczone tu informacje zasadniczo potwierdzają opinię Lecha Krzyżanowskie-
go, wedle którego Abraham van den Blocke był przede wszystkim kierownikiem dużego
warsztatu, podejmującego się różnorodnych zadań115. Wśród jego wyrobów znaleźć moż-
na zarówno indywidualne dzieła rzeźby i małej architektury, jak też zespoły dekoracji
architektonicznej, obejmujące detal architektoniczny i ornamentalny oraz pełnoplastycz-
ne figury. Po założeniu własnego warsztatu w 1597 r. Abraham kontynuował tradycje
ojca, rozszerzając jednak zakres działalności o duże realizacje architektoniczne. Jedno-
cześnie był on silniej związany z Gdańskiem, wykonując szereg prestiżowych dzieł na
zlecenie władz miasta, przede wszystkim dekorację elewacji i wnętrz Wielkiej Zbrojowni,
Bramy Długoulicznej oraz Dworu Artusa, co stanowiło bardzo istotną, z finansowego
110 „...ein Schamplon und modeli von holz (nebenst etlichen grundrisen und visirungen)"; zob.: APG, 300 36/65, s. 67-
70; SKIBIŃSKI, „Kilka uwag...", s. 130-131.
111 Już Lech Krzyżanowski wskazał, iż „mistrzowie warsztatów rzeźbiarskich mieli dużo inicjatywy w rozwiązaniach
szczegółowych" (KRZYŻANOWSKI, Gdańska..., s. 99).
112 Geneza formy tych budowli nie została dotąd zadowalająco wyjaśniona; pewne nowsze propozycje wydają się inte-
resujące (np. MOTYLIŃSKA, op. cit., s. 195-199), inne - jak sugerowana przez Marcina Kalecińskiego bliska zależ-
ność części fasady Dworu Artusa od środkowego ryzalitu ratusza w Antwerpii - są mniej przekonujące, poza ogólnym
podobieństwem kompozycji partii szczytu ujętej okuciowymi wolutami i obeliskami, w tym czasie elementami już
wszak rozpowszechnionymi (KALECIŃSKI, op. cit., s. 255-256).
113 Odnośnie do tzw. maniery brabandzkiej i jej popularności w regionie nadbałtyckim zob. szczególnie: Krista DE
JONGE, „A Netherlandish Model? Reframing the Danish Royal Residences in a European Perspective", [w:] Refra-
ming the Danish Renaissance. Problems and Prospects in a European Perspective, red. Michael ANDERSEN, Birgitte
Brggild JOHANNSEN, Hugo JOHANNSEN, Copenhagen 2011, s. 219-233 oraz Krista DE JONGE, „Netherlandish
Models from the Habsburg Sphere: from Spain to Germany and Denmark", [w:] The Low countries at the Crossroads.
Netherlandish Architecture as an Export Product in Early Modern Europe (1480-1680), (Architectura Moderna 8), red.
Krista DE JONGE, Konrad OTTENHEYM, Turnhout 2013, s. 237-262. Należy jednak pamiętać, iż przynajmniej część
gdańskich budowli w tym typie - jak omówiona wyżej Wielka Zbrojownia - miała polichromowane elewacje.
114 KRZYŻANOWSKI, Gdańska..., s. 108, 111.
115 Ibid., s. 154-155.