DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Karpowicz, Mariusz: Baltazar Fontana - architekt
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0377
Baltazar Fontana - architekt
367
robót przez kierownika budowy - nieznanego z nazwiska Luksemburczyka - spowodo-
wało powołanie przez profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego „dyrektora fabriki" ze
swego grona. Został nim ks. Sebastian Piskorski, znany mecenas sztuki i wielbiciel Berni-
niego. Objął on urząd 1 grudnia 1692 r.14 Wybrał przede wszystkim nowego kierownika
budowy w osobie Franciszka Solari, o którym powiemy sobie jeszcze niżej. A, po wtóre,
dokonał diametralnej zmiany planów. Cały wielki wywód zamieszczony w księdze ks.
Buchowskiego, z inspiracji oczywiście ks. Piskorskiego, jest wyjaśnieniem i tłumacze-
niem się przed współczesnymi i potomnymi z owej zmiany planów15. Dowiadujemy się
zatem o konieczności zmiany usytuowania wież, archiwum kościelnego, niewygodnej
przestrzeni dla procesji itp. Wszystko to brzmi trochę jak preteksty. Dopiero decyzja
wydłużenia kościoła - zmiana pierwowzoru z rzymskiego S. Carlo ai Catinari na S. An-
drea della Valle, to jest z budowy centralizującej, bliskiej oczywiście upodobaniom Tyl-
mana, na podłużną, na planie krzyża łacińskiego16 - brzmi znacznie poważniej i ujawnia
rzeczywistą zmianę gustu i zapotrzebowań ze strony zamawiających. Tekst ks. Buchow-
skiego nie pozostawia jednak cienia wątpliwości, kto dokonał zmiany planów. Oto wybra-
na komisja profesorów Uniwersytetu: „deputatis ad hunc finem clarissimis nonnullis
peritisque professoribus prudenter corrigebantur"17. Domyślić się można, że główne
skrzypce w tej komisji grał sam ks. Piskorski. Tymczasem odkrywca archiwum rysunków
Tylmana - Tadeusz Makowiecki - wyodrębnił w dwudziestoleciu międzywojennym
ok. 20 rysunków, które uznał za projekty do kościoła św. Anny, oraz postawił hipotezę, że
to sam Tylman dokonał przeprojektowania tej krakowskiej świątyni18. Niestety, te właśnie
rysunki zaginęły w czasie wojny, znamy jedynie trzy, reprodukowane wówczas przez
Makowieckiego. Nawet jednak te kilka reprodukowanych budzi ogromne wątpliwości co
do identyfikacji. Dość powiedzieć, że koronny, wiecznie przywoływany19 plan kościoła
podłużnego, określony przez Makowieckiego jako poprawiony projekt kolegiaty
św. Anny, wygląda w istocie na plan kościoła karmelitów bosych na Krakowskim Przed-
mieściu w Warszawie20. Istniejący dziś karmelicki korpus nawowy wykonany jest dokład-
nie tak, jak na tym rysunku, natomiast różnice są w części prezbiterialnej. Jest to wobec
tego nieprzyjęty wariant rozwiązania części prezbiterialnej w kościele warszawskim. Oka-
zuje się zatem, że nie tylko nie dotyczy ów plan kościoła św. Anny, a nawet w ogóle nie
jest dziełem Tylmana21.
Zaraz w następnym sezonie budowlanym - w roku 1693 - zostaje po raz pierwszy
sprowadzony do Krakowa sam Baltazar. Ale nie dla dekoracji kaplicy Morsztynów
14 MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka...", s. 40, przypis 14.
15 BUCHOWSKI, op. cit., s. 24-26; MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka...", s. 48-49.
16 Oba pierwowzory wyczerpująco omawia MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka...", s. 49-58.
17 BUCHOWSKI, op. cit., s. 26.
18 Tadeusz MAKOWIECKI, Archiwum planów Tylmana z Gameren, architekta epoki Sobieskiego, Warszawa 1938,
il. 6, 7, 8.
19 MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka...", il. 20, id., Tylman..., 1973, il. 193, id., Tilman..., 1994, il. 172
20 Plan kościoła karmelitów reprodukowany np. w: Adam MIŁOBĘDZKI, Architektura polska XVII wieku, Warszawa
1980, s. 182, il. 63; Maria BRYKOWSKA, Architektura karmelitów bosych w XVII-XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 49,
ryc. 33.
21 Poprzestaję na tym sygnale. Wyjaśnienie daty okoliczności powstania i autorstwa owych trzech rysunków reproduko-
wanych przez Makowieckiego wymagałoby bowiem osobnej rozprawy. Podobnie nie jest przeznaczony do św. Anny
kolejny rysunek wskazany przez S. Mossakowskiego w Archiwum Tylmana (nr 780 recto). Ma on bowiem inny zarys
kaplic, pary pilastrów w nawie, odmienne filary podkopułowe, inne przejścia międzykapliczne. Por. MOSSAKOWSKI,
„Charakterystyka...", il. 22.
367
robót przez kierownika budowy - nieznanego z nazwiska Luksemburczyka - spowodo-
wało powołanie przez profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego „dyrektora fabriki" ze
swego grona. Został nim ks. Sebastian Piskorski, znany mecenas sztuki i wielbiciel Berni-
niego. Objął on urząd 1 grudnia 1692 r.14 Wybrał przede wszystkim nowego kierownika
budowy w osobie Franciszka Solari, o którym powiemy sobie jeszcze niżej. A, po wtóre,
dokonał diametralnej zmiany planów. Cały wielki wywód zamieszczony w księdze ks.
Buchowskiego, z inspiracji oczywiście ks. Piskorskiego, jest wyjaśnieniem i tłumacze-
niem się przed współczesnymi i potomnymi z owej zmiany planów15. Dowiadujemy się
zatem o konieczności zmiany usytuowania wież, archiwum kościelnego, niewygodnej
przestrzeni dla procesji itp. Wszystko to brzmi trochę jak preteksty. Dopiero decyzja
wydłużenia kościoła - zmiana pierwowzoru z rzymskiego S. Carlo ai Catinari na S. An-
drea della Valle, to jest z budowy centralizującej, bliskiej oczywiście upodobaniom Tyl-
mana, na podłużną, na planie krzyża łacińskiego16 - brzmi znacznie poważniej i ujawnia
rzeczywistą zmianę gustu i zapotrzebowań ze strony zamawiających. Tekst ks. Buchow-
skiego nie pozostawia jednak cienia wątpliwości, kto dokonał zmiany planów. Oto wybra-
na komisja profesorów Uniwersytetu: „deputatis ad hunc finem clarissimis nonnullis
peritisque professoribus prudenter corrigebantur"17. Domyślić się można, że główne
skrzypce w tej komisji grał sam ks. Piskorski. Tymczasem odkrywca archiwum rysunków
Tylmana - Tadeusz Makowiecki - wyodrębnił w dwudziestoleciu międzywojennym
ok. 20 rysunków, które uznał za projekty do kościoła św. Anny, oraz postawił hipotezę, że
to sam Tylman dokonał przeprojektowania tej krakowskiej świątyni18. Niestety, te właśnie
rysunki zaginęły w czasie wojny, znamy jedynie trzy, reprodukowane wówczas przez
Makowieckiego. Nawet jednak te kilka reprodukowanych budzi ogromne wątpliwości co
do identyfikacji. Dość powiedzieć, że koronny, wiecznie przywoływany19 plan kościoła
podłużnego, określony przez Makowieckiego jako poprawiony projekt kolegiaty
św. Anny, wygląda w istocie na plan kościoła karmelitów bosych na Krakowskim Przed-
mieściu w Warszawie20. Istniejący dziś karmelicki korpus nawowy wykonany jest dokład-
nie tak, jak na tym rysunku, natomiast różnice są w części prezbiterialnej. Jest to wobec
tego nieprzyjęty wariant rozwiązania części prezbiterialnej w kościele warszawskim. Oka-
zuje się zatem, że nie tylko nie dotyczy ów plan kościoła św. Anny, a nawet w ogóle nie
jest dziełem Tylmana21.
Zaraz w następnym sezonie budowlanym - w roku 1693 - zostaje po raz pierwszy
sprowadzony do Krakowa sam Baltazar. Ale nie dla dekoracji kaplicy Morsztynów
14 MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka...", s. 40, przypis 14.
15 BUCHOWSKI, op. cit., s. 24-26; MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka...", s. 48-49.
16 Oba pierwowzory wyczerpująco omawia MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka...", s. 49-58.
17 BUCHOWSKI, op. cit., s. 26.
18 Tadeusz MAKOWIECKI, Archiwum planów Tylmana z Gameren, architekta epoki Sobieskiego, Warszawa 1938,
il. 6, 7, 8.
19 MOSSAKOWSKI, „Charakterystyka...", il. 20, id., Tylman..., 1973, il. 193, id., Tilman..., 1994, il. 172
20 Plan kościoła karmelitów reprodukowany np. w: Adam MIŁOBĘDZKI, Architektura polska XVII wieku, Warszawa
1980, s. 182, il. 63; Maria BRYKOWSKA, Architektura karmelitów bosych w XVII-XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 49,
ryc. 33.
21 Poprzestaję na tym sygnale. Wyjaśnienie daty okoliczności powstania i autorstwa owych trzech rysunków reproduko-
wanych przez Makowieckiego wymagałoby bowiem osobnej rozprawy. Podobnie nie jest przeznaczony do św. Anny
kolejny rysunek wskazany przez S. Mossakowskiego w Archiwum Tylmana (nr 780 recto). Ma on bowiem inny zarys
kaplic, pary pilastrów w nawie, odmienne filary podkopułowe, inne przejścia międzykapliczne. Por. MOSSAKOWSKI,
„Charakterystyka...", il. 22.