Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (77.2015)

410

Anna Saratowicz-Dudyńska, Danuta Szewczyk-Prokurat, Raisa Raszkowa

1 Sztuka Obrazu Pana lezusa spoczywającego Kwadratowa w samym Ołtarzu umieszczo-
na, przez Mr Rembrandta na płótnie olejnymi farbami, malowana, kosztuje # 300 [...]
1 Sztuka Mosaic Obrazu Nayświętszey Panny Owalowa w Ramie brunzowey w ogniu po-
złacaney # 300 [...] 1 Sztuka Obrazu Ścięcia S. lana adinstar Ołtarza z brunzu cała
robiona, także w Ogniu pozłacana # 4002 [podkreślenie autorek].
Ostatni zapis bez żadnej wątpliwości należy identyfikować z brązowym ołtarzykiem
przechowywanym w Państwowym Muzeum Historii Religii, a data powstania dokumentu
- 1777 r. -jest terminus ante quern obecności zabytku w zamku warszawskim. Identyfika-
cję potwierdza Inwentarz Zamku Królewskiego z 1795 r. zawierający kolejne ważne szcze-
góły:
W Sanktuarium tej kaplicy: Obraz w ołtarzu ze złoconego brązu w którym medalion pod-
trzymywany przez dwa małe anioły przedstawia ścięcie Św. Jana, pod nim na podstawie
herb Rzeczypospolitej3.
Ołtarz wymienia również, powstały zapewne niedługo po śmierci króla w 1798 r.4 fran-
cuskojęzyczny dokument, który w części zatytułowanej: Specification des Effets en Bronze,
savoir Bras, Girandoles et Chandeliers sans compter aux appartenans a la Republique
zawiera zapis: „Dans la petit Chapelle: Un Tableau d'Autel fait en bronze dore dont le
medaillon soutenu par de petits Anges represente la decolation de S' Jean"5.
Zastanawiające, że ołtarz, choć dość okazały i wykonany ze złoconego brązu, nie zwró-
cił uwagi cudzoziemców odwiedzających zamek za czasów Stanisława Augusta. Relacja
Fortia de Piles i Boisgelin de Kerdu6 odnotowuje w kaplicy jedynie piękny obraz Ecce
Homo przypisywany wówczas Rembrandtowi7. Nie inaczej jest zresztą i później, gdy ob-
raz ten zastąpiono kopią pędzla królewskiego malarza Mateusza Tokarskiego8. Richard
Smith, podróżnik angielski zwiedzający Warszawę w 1816 r., wzmiankuje w kaplicy tak-
że tylko obraz Ecce Homo, pomijając brązowy ołtarz9.
Z zacytowanych archiwaliów wynika jednak, że ołtarz niezmiennie znajdował się
w kaplicy także w okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, co odnotowu-
je Inwentarz spisywany pomiędzy rokiem 1819 a 1827, w którym ołtarz określa się jako
„obraz brązowy, w ogniu złocony Ścięcie Głowy Św. Jana"10.
Inwentarz, zapoczątkowany w 1832 r., lecz ostatecznie ukończony dopiero w roku 1837
z powodu poważnych zmian dokonanych we wnętrzach zamku, a nawet całkowitym uni-
cestwieniu niektórych pokojów, jak Marmurowego i Sali Senatu w ramach represji po

2 Biblioteka Czartoryskich 909, Ekspens pieniężny na fabrykę Zamku Warszawskiego to iest na Reperacyę Audyencyo-
nalney Sali [...], I. Kaplicy, Appartamentów Xcia Stanisława, etc Roku 1777 zakończony, s. 56.

3 Inwentarz Zamku Królewskiego w Warszawie z 1795 roku, oprac. Natalia ŁADYKA, Warszawa 1997, s. 44.

4 Nie później zapewne niż w 1808 r.

5 AGAD, Archiwum Józefa Poniatowskiego 232, s. 8.

6 Fortia de PILES, Boisgelin de KERDU, Voyage de deux Franęais en Allemagne, Danemark, Suede, Russie et Pologne
fait en 1790-1792, Paris, 1796, V, s. 45.

7 W rzeczywistości obraz pędzla Nicolaesa Maesa, obecnie w Ermitażu, Holandia, lata 50. XVII w., ol. pł.,
190,5x119,5 cm, informacje dotyczące historii obrazu, zob. Tadeusz MAŃKOWSKI, Galeria Stanisława Augusta,
Lwów 1932, cz. II, s. 239; id., Obrazy Rembrandta w galerii Stanisława Augusta, Kraków 1929, s. 22, il. 7.

8 Aleksandra BERNATOWICZ, „Mateusz Tokarski. Z dziejów kariery malarza nadwornego", Biuletyn Historii Sztuki,
LXXV: 2013, nr 4, s. 775-792.

9 Richard SMITH, Notes made during a tour in Denmark, Holstein... The rhine Country..., London, 1816, s. 138.

10 Archiwum Zamku Królewskiego, Inwentarz pochodzący z aktów Guberni Augustowskiej, Inwentarze Zamku Kró-
lewskiego, inw. 30, s. 72b.