Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (77.2015)

In Memoriam

547

Jasna Góra - niestety nie miała tyle szczęścia, cho-
ciaż prace nad najważniejszym w Polsce sanktu-
arium Maryjnym i całym zespołem klasztornym oj-
ców paulinów podjęte zostały na osobiste polecenie
Prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Świadczy o tym m.in. dekret Prymasa Polski wyda-
ny „na mocy szczególniejszych uprawnień nadanych
nam przez Stolicę Apostolską ...", zawierający ze-
zwolenie na wstęp za klauzurę klasztoru jasnogór-
skiego dla ekipy inwentaryzatorów2. Ówcześni za-
rządcy zakonu paulinów, przełożony generalny
o. Jerzy Tomziński i przeor o. Teofil Krauze, odnie-
śli się do naszej pracy ze zrozumieniem i przez
wszystkie następne lata wspomagali nas swoją opie-
ką i życzliwością.
Pierwsza wersja Katalogu Zabytków Jasnej
Góry, ukończona w 1981 r., liczyła wraz ze wstępem
450 stron maszynopisu. Zdaniem jej głównego re-
cenzenta profesora Aleksandra Gieysztora, „Lektu-
ra tego wybitnego dzieła naukowej inwentaryzacji
zabytków prawdziwie pasjonuje i bez cienia znuże-
nia trzyma uwagę zwróconą na odkrywanie wielkich
obszarów sztuki i kultury artystycznej dawnej Rze-
czypospolitej, skupionych jak w soczewce w skar-
bach j asnogórskich."3
Aż trudno uwierzyć, że od momentu rozpoczęcia
prac inwentaryzacyjnych na Jasnej Górze minęło już
czterdzieści siedem lat, a Katalog, ciągle aktualizo-
wany i uzupełniany, nigdy w całości nie ukazał się
drukiem. Zofię i mnie wciąż nurtowało pytanie:
komu na tym zależało i dlaczego?
Katalogu jednak dalej nie było i nie było. Po-
wstawały natomiast na przestrzeni tych lat nasze pu-
blikacje, naukowe i popularnonaukowe, pisane
wspólnie lub indywidualnie. Dotyczyły one fenome-
nu Jasnej Góry, Cudownego Obrazu, a także innych
wybitnych dzieł sztuki, czy też grup zabytków
zgromadzonych w tym wyjątkowym miejscu. Z waż-
niejszych prac autorskich Zofii Rozanow należy wy-
mienić artykuł Analiza dotychczasowego stanu ba-
dań artystyczno-formalnych nad obrazem Matki
Boskiej Częstochowskiej (1974), jak również roz-
działy w dziełach zbiorowych: Obraz Matki Boskiej
Częstochowskiej (1982), Dzieje obrazu i fundacja
Jasnej Góry (1983) oraz Ukryte treści symboliczne
obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej (1991).
Z naszych wspólnych publikacji warto wspo-
mnieć o popularnonaukowym albumie Skarby kul-
tury na Jasnej Górze (1974 i 1979), do którego zdję-
cia wykonali znani fotograficy, Jan Michlewski
i Janusz Rosikoń. Album, który miał dwa wydania
w trzech wersjach językowych (polskiej, angielskiej
i włoskiej), cieszył się sporym powodzeniem i moż-
na go było kupić nawet w kiosku w Domu Polskiej

Zjednoczonej Partii Robotniczej w Warszawie. Co
więcej, ukazał się on drukiem dzięki partyjnemu wy-
dawnictwu Interpress.
Następną wspólną próbą całościowego opraco-
wania tematyki jasnogórskiej w ujęciu popularno-
naukowym były Artystyczne dzieje Jasnej Góry
w bogato ilustrowanym tomie Jasnogórska Boguro-
dzica ... (1982). W tym samym roku ukazał się też
(już z całym aparatem przypisów), nasz artykuł Spu-
ścizna artystyczna Jasnej Góry jako wyraz protekto-
ratu królewskiego i narodowego nad sanktuarium.
Z prac poświęconych poszczególnym, wybitnym
dziełom sztuki zachowanym na Jasnej Górze, uwa-
żałyśmy zawsze za ważne dwa artykuły: kontrower-
syjny Problem autorstwa krucyfiksu jasnogórskiego
na tle monumentalnych krucyfiksów Wita Stosza
(1974) oraz Kanonika Michała Krassowskiego trak-
tat haftem pisany (1976).
Oczywiste jest, że wymienione tu publikacje
oraz wszystkie inne poświęcone problematyce ja-
snogórskiej utwory nie mogłyby powstać, gdyby nie
wieloletnia metodyczna praca nad Katalogiem Za-
bytków Sztuki całego zespołu klasztornego i jego
zbiorów. Wydanie drukiem Katalogu, dla uczczenia
jubileuszu 600-lecia fundacji Jasnej Góry, było pla-
nowane na rok 1982, z wielu względów jednak do
tego nie doszło. Przyczynił się tu m.in. stan wojenny
ogłoszony w 1981 r. i coraz głębszy kryzys gospo-
darczy państwa, który odbił się z kolei na finansach
Instytutu Sztuki PAN. Do tego obie autorki z wybi-
ciem zegara odesłano na emeryturę.
Perypetie te opisuje szczegółowo Zofia Roza-
now we wstępie do naszej późniejszej wspólnej pu-
blikacji - Zabytki Sztuki Jasnej Góry. Architektura.
Rzeźba. Malarstwo - która ukazała się w końcu
2009 r. Jest to w istocie nowy, barwny i znacznie
bogatszy niż „wersja katalogowa" rozumowany in-
wentarz zabytków klasztoru. Obejmuje on tę jego
część, która poświęcona jest sztuce monumentalnej.
Dużych rozmiarów tom, bardzo starannie przygoto-
wany redakcyjnie, liczy 211 stron tekstu i 841 kolo-
rowych zdjęć, zestawionych w osobnym albumie,
opracowanym przez Zofię Rozanow i Kazimierza
Bechcickiego. Tom ten zawdzięcza swoje wydanie
Śląskiemu Centrum Dziedzictwa Kulturowego
w Katowicach, a zrealizowany został ze środków Sa-
morządu Województwa Śląskiego. Nową, kolorową
dokumentację fotograficzną sfinansowali ojcowie
paulini, a zdjęcia wykonał częstochowski fotograf
Krzysztof Świertok.
Druga, nie mniej ważna część Katalogu Jasnej
Góry nadal oczekuje na swoje wydanie, które nie jest
możliwe bez wykonania barwnej dokumentacji foto-
graficznej. Prezentuje ona zabytki europejskiego

2 Dekret N 1433/68/P. z dnia 20 V 1968.

3 Recenzja wydawnicza z 31 XII 1979, mps.