DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.35559#0210
aoi
L. ANN^I SENECA
doloris reponendi. Quid inter nodram &hanc hnitionem intersit, exequi longum ed, contra
vtramq;dicitur, feras irasci, nec iniuria irritatas, nec poenae doloris ve alieni Causa. Nam etiam si
hoc efhciunt,non hoc petunt.Sed dicendum ess,feras ira carere, & omnia praeter hominem. Nam
cum sit inimica rationi, nusquam tamen naseitur, nhi vbi rationi locus ed. Impetus habent fer^e,
rabiem,feritatem, incudum: Iram quidem non magis quam luxuriam. Etin quasdam voluptates
intemperantiores homine sunt.Non ed quod credas ilii qui dicit:
Irasci dicit,incitari, impingi. Irasci quidem non magis sciunt,quam ignoicere. Muta animalia hu-
manis ahedtibus carent: habent autem iimiles illi quosdamimpulsus.Alioquisiamorm illis edet,
& odium elset: h amicitia, & hmudas: si didendo,& concordia: quorum aliqua in illis quoque ex- 10
tantvedigia: ceterum humanorum pedorum propria bona malaq;dmt. Nulli mh homini con-
ccda prudentia ed, prouidentia, diligentia, cogitatio.- nec tantum virtutibus humanis animalia,
sed etiam vitiis prohibita sunt. Tota illorum vt extra, ita intra,sorma humana: disdmilis cd. Re-
gium illud & principale parum dibtile,parum exadum: vt vox cd quidem, sed non explanabilis,
perrurbata,&inefficax: vt lingua,sed dcuindanec in motus varios ioluca.
C A p. M n. CAPiT ergo visus speciesq; rerum,quibus ad impetus euocetur, sed turbidas,&
confusas.Exeo procursus illarum tumultusq; vehementes dmt: metus autem solheitudinesque&
triditia,&iranon sunt,sed his quaedam dmilia.Idcocito cadunt,mutantur in contrarium,&cum
acerrime saeuierunt, expaueruntque, paicuntur: & ex fremitu decurstiq; vaesano, datim quies so-
porq; sequitur.Quid ellet ira,satis explicatum ed: quo didet ab iracundia, apparet.-quo ebrius ab 10
ebrioso, & timens a timido. Iratus potednon elle iracundus: iracundus poted aliquando iratus
nonelsc. Cetera qu^ pluribus apud Graecos nominibus in species iram didinguunt, quia apud
nos vocabula sua non habent, praeteribo: etiam h amarum nos, acerbrimque dicimus, nec minus
domachosum, rabiosum, clamodim,difficilem,aspcrum:qu^ omnia irarum differentiae sunr. In-
ter hos morosum ponas licer, delicatum iracundiae genus. Quaedam enim (unt irae, quae intra cla-
morem considant: quaedam non minus pertinaces,quam frequentes: quaedam saeuae manu,verbis
parciores: quaedam in verborum maledidorumque amaritudinem effulte: quaedam vitra quere-
las & auersationes non exeunt: quaedam altae granesq; sunt, &intrordis verde. Mille aliae species
sunt mali multiplicis. Quid edet ira,qutedtum ed:an m vllum aliud animal,quam in hominem ca-
deret,quo ab iracundia didaret,& quae eius species slnt. 30
CAp.v. N VNC quaeramus, aniraiecundumnaturam(lt,&anvti!is, atqueexaliqua parte
retinenda. An secundum naturam dt,manifedum erit,d hominem intexerimus; quo quid esf mi-
tius, dum in redo animi habitus cd.*' quid autem ira crudelius ed/ Homine quid aliorum aman-
tius/quid irainfedius/ Homo in adiutorium mutuum generatus ed: irain exitium. Hic congre-
gari vult,illa discederc: hic prodede,illa nocere: hic etiam ignotis succurrere,illa etiam caridimos
petere. Hic aliorum commodis vel impendere ie paratus ed:irain periculum, dummodo secum
deducat alium, parata deseendere. Quis ergo magis naturam rerum ignorat, quam qui optimo
cius operi &commendatisdmo, hoc ferum ac pernicioium vitium ashgnat? Ira,vt diximus,auida
poena: ed: cuius cupidinem inede pacatislimo hominis pedori, minime secundum eius naturam
ed. Beneficiis enim humana vita condat & concordia: nec terrore, sed mutuo amore in foedus 40
auxiliumq; commune condringitur.Quid ergo?non aliquando cadigatio necessaria ed/Quid ni?
sedhtec dnccracum ratione.Non enim nocet,sed medetur spccie nocendi. Quemadmodu quae-
dam hadiiiadctorta,vt corrigamus,aduiimus,& adadis cuneis, non vt frangamus,sed vt explice-
mus,elidimus:sic ingenia vitio praua,dolore corporis animique corrigimus. Nempe medicus pri-
mo in leuibus vitiis tentat non multum ex quotidiana condictudine indedere, & cibis, potioni-
bus,exercitationibus ordinem ponere, ac valetudinem tantum murata vita: dispositione drmare.
proximum ed,vt modus prohciat:d modus & ordo non proheit,stibducitaliqua, & circumcidit:
Ii ne adhuc quidem respondct,interdicitcibis,& abdinentiacorpus exonerat. $i fi*udra molliora
cellerunr, ferit venam, membrisque, si adha:rentianocent,& morbum diffundunt, manus affert:
nec vlladura videtur curatio,cuius salutaris effedus ed. italegum prxddem.ciuitatisq; redorem
decet,quamdiu poted,verbis,& his mollioribus,ingenia curare,vt facienda diadeat,cupiditatem-
que honedi & arqui conciliet an imis, faciatq; vitiorum odium,pretium vir tu tum:transeat deinde
ad tridiorem orationem,qua moneat adhuc & exprobrctmouislime ad pcenas,& has adhuc leues
& reuocabiles decurrat.Vltima dippliciasceleribus vitimis ponat,vt nemo pereat nid quem peri-
re etiam pereuntis intersit.
CAP.vi. Hoc vno mcdentibuseritdissimilis, quod illi,quibus vitam non potuerunt lar-
giri, facilem exitum pra-dant: hic damnatum cum dedecore & tradudione vira exigit: non, quia
deledetur vilius posna (procul edenim asapienre tam inhumana feritas) sed vt documentum o-
mnium sint: & qui viui noluerunt prodeise, morte certe eorum respublica vtatur. Non ed ergo
natura hominis poena apperens: ideo nec ira quidem secundum naturam hominis, quia poena 60
appetens ed. Et Platonis argumentum adferam : quid enim prohibet alienis vti, ex parte qua no-
< dra sunt? Vir bonus,inquit,non ladit.poena ladit.bono ergo poena non conuenit:ob hoc nec ira:
quia
L. ANN^I SENECA
doloris reponendi. Quid inter nodram &hanc hnitionem intersit, exequi longum ed, contra
vtramq;dicitur, feras irasci, nec iniuria irritatas, nec poenae doloris ve alieni Causa. Nam etiam si
hoc efhciunt,non hoc petunt.Sed dicendum ess,feras ira carere, & omnia praeter hominem. Nam
cum sit inimica rationi, nusquam tamen naseitur, nhi vbi rationi locus ed. Impetus habent fer^e,
rabiem,feritatem, incudum: Iram quidem non magis quam luxuriam. Etin quasdam voluptates
intemperantiores homine sunt.Non ed quod credas ilii qui dicit:
Irasci dicit,incitari, impingi. Irasci quidem non magis sciunt,quam ignoicere. Muta animalia hu-
manis ahedtibus carent: habent autem iimiles illi quosdamimpulsus.Alioquisiamorm illis edet,
& odium elset: h amicitia, & hmudas: si didendo,& concordia: quorum aliqua in illis quoque ex- 10
tantvedigia: ceterum humanorum pedorum propria bona malaq;dmt. Nulli mh homini con-
ccda prudentia ed, prouidentia, diligentia, cogitatio.- nec tantum virtutibus humanis animalia,
sed etiam vitiis prohibita sunt. Tota illorum vt extra, ita intra,sorma humana: disdmilis cd. Re-
gium illud & principale parum dibtile,parum exadum: vt vox cd quidem, sed non explanabilis,
perrurbata,&inefficax: vt lingua,sed dcuindanec in motus varios ioluca.
C A p. M n. CAPiT ergo visus speciesq; rerum,quibus ad impetus euocetur, sed turbidas,&
confusas.Exeo procursus illarum tumultusq; vehementes dmt: metus autem solheitudinesque&
triditia,&iranon sunt,sed his quaedam dmilia.Idcocito cadunt,mutantur in contrarium,&cum
acerrime saeuierunt, expaueruntque, paicuntur: & ex fremitu decurstiq; vaesano, datim quies so-
porq; sequitur.Quid ellet ira,satis explicatum ed: quo didet ab iracundia, apparet.-quo ebrius ab 10
ebrioso, & timens a timido. Iratus potednon elle iracundus: iracundus poted aliquando iratus
nonelsc. Cetera qu^ pluribus apud Graecos nominibus in species iram didinguunt, quia apud
nos vocabula sua non habent, praeteribo: etiam h amarum nos, acerbrimque dicimus, nec minus
domachosum, rabiosum, clamodim,difficilem,aspcrum:qu^ omnia irarum differentiae sunr. In-
ter hos morosum ponas licer, delicatum iracundiae genus. Quaedam enim (unt irae, quae intra cla-
morem considant: quaedam non minus pertinaces,quam frequentes: quaedam saeuae manu,verbis
parciores: quaedam in verborum maledidorumque amaritudinem effulte: quaedam vitra quere-
las & auersationes non exeunt: quaedam altae granesq; sunt, &intrordis verde. Mille aliae species
sunt mali multiplicis. Quid edet ira,qutedtum ed:an m vllum aliud animal,quam in hominem ca-
deret,quo ab iracundia didaret,& quae eius species slnt. 30
CAp.v. N VNC quaeramus, aniraiecundumnaturam(lt,&anvti!is, atqueexaliqua parte
retinenda. An secundum naturam dt,manifedum erit,d hominem intexerimus; quo quid esf mi-
tius, dum in redo animi habitus cd.*' quid autem ira crudelius ed/ Homine quid aliorum aman-
tius/quid irainfedius/ Homo in adiutorium mutuum generatus ed: irain exitium. Hic congre-
gari vult,illa discederc: hic prodede,illa nocere: hic etiam ignotis succurrere,illa etiam caridimos
petere. Hic aliorum commodis vel impendere ie paratus ed:irain periculum, dummodo secum
deducat alium, parata deseendere. Quis ergo magis naturam rerum ignorat, quam qui optimo
cius operi &commendatisdmo, hoc ferum ac pernicioium vitium ashgnat? Ira,vt diximus,auida
poena: ed: cuius cupidinem inede pacatislimo hominis pedori, minime secundum eius naturam
ed. Beneficiis enim humana vita condat & concordia: nec terrore, sed mutuo amore in foedus 40
auxiliumq; commune condringitur.Quid ergo?non aliquando cadigatio necessaria ed/Quid ni?
sedhtec dnccracum ratione.Non enim nocet,sed medetur spccie nocendi. Quemadmodu quae-
dam hadiiiadctorta,vt corrigamus,aduiimus,& adadis cuneis, non vt frangamus,sed vt explice-
mus,elidimus:sic ingenia vitio praua,dolore corporis animique corrigimus. Nempe medicus pri-
mo in leuibus vitiis tentat non multum ex quotidiana condictudine indedere, & cibis, potioni-
bus,exercitationibus ordinem ponere, ac valetudinem tantum murata vita: dispositione drmare.
proximum ed,vt modus prohciat:d modus & ordo non proheit,stibducitaliqua, & circumcidit:
Ii ne adhuc quidem respondct,interdicitcibis,& abdinentiacorpus exonerat. $i fi*udra molliora
cellerunr, ferit venam, membrisque, si adha:rentianocent,& morbum diffundunt, manus affert:
nec vlladura videtur curatio,cuius salutaris effedus ed. italegum prxddem.ciuitatisq; redorem
decet,quamdiu poted,verbis,& his mollioribus,ingenia curare,vt facienda diadeat,cupiditatem-
que honedi & arqui conciliet an imis, faciatq; vitiorum odium,pretium vir tu tum:transeat deinde
ad tridiorem orationem,qua moneat adhuc & exprobrctmouislime ad pcenas,& has adhuc leues
& reuocabiles decurrat.Vltima dippliciasceleribus vitimis ponat,vt nemo pereat nid quem peri-
re etiam pereuntis intersit.
CAP.vi. Hoc vno mcdentibuseritdissimilis, quod illi,quibus vitam non potuerunt lar-
giri, facilem exitum pra-dant: hic damnatum cum dedecore & tradudione vira exigit: non, quia
deledetur vilius posna (procul edenim asapienre tam inhumana feritas) sed vt documentum o-
mnium sint: & qui viui noluerunt prodeise, morte certe eorum respublica vtatur. Non ed ergo
natura hominis poena apperens: ideo nec ira quidem secundum naturam hominis, quia poena 60
appetens ed. Et Platonis argumentum adferam : quid enim prohibet alienis vti, ex parte qua no-
< dra sunt? Vir bonus,inquit,non ladit.poena ladit.bono ergo poena non conuenit:ob hoc nec ira:
quia