DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.35559#0216
10S L. ANN^E! S E NE C,%
nobis nascitnr,nnnquam rationi shccumbet.Omnes enim motut.qui non voluntate noRrahht;
inuidt & incuitabdes su!it:vt horror frigidaasperhs,adquohHidusaspernatio;ad peiorcsnun-
tioshibriguntur pili,& ruboradimprobaverbasuhunditut.seqmturq; vertigo prorupta cerne-
tes.Qn^oru quia nihil in notfra potesfate eh,nulla,quo minus hant,ratio periuades. Ira prxceptis
fugatur.ER enim voluntarium animi vitium,non ex his qu$ condicione quadamhuman^ iortis
eueniunt,ideoq; etiam iapicntiilimis accidunt.lnter qua & primus die idus animi ponedus esf,
qui nos poli opinionem iniurias mouet.Hic subit etiam inter ludicra icamaz spedacula,& lectio-
nes rerum vetuharum.sypeClodio Ciceronem expellenti,&Antonio occideti,videmur iraseh
Quis non contra Marij arma,&contraSyltarproscriprionem concitatunQtiis nonTheodoto&
Achiila:,&ipli puero,non puerile auso facinus,in lehus ch?Cantusnos non nunquam & conci ra- iO
ta modulatio inltigat.Marciusquoq; ille tubarum sontis mouer mentes,& atrox pidura.&iulfis-
hmorum suppliciorum triflis aspedus. Inde ch,quod arridemus arridentibus, Rrcontrihat nos
turba mterentium,& eherueseimus ad aliena ccrramina.-quar non sune irar,n on magis quam trihi-
tia esf,qu^ad conspcdum inimici naufragi contrahit frontem: non magis qua timor, qui Han-
nibale poh Cannas mrenia circumii dentc,lcdons percutit animum:sed omnia iRa motus hmta-
nimorum moueri volentium,nec afsedus.sed principia ptieludentiaaifcdibus. Sic enim milita-
ris viri in media pace togati iam aures tubasuseitar, equoiq; caRrenses erigit crepitus arm erum.
Alexandrum aiunt, Xcnophantocanente,manum adarmamihlle.
C A?, in. NrniL ex his qute animum fortuito impellunt, ahedus vocari debct.lRa,vt ita
dicam,patitur magis animus quam facit. Ergo affedns eR,non ad oblatas rerum spccics moueri, ao
ied permittere seillis:& hunc fortuitum motum persequi.Nam h quis pallorem & lacrimas pro-
cidentes^ irritationem humoris oblcamsalcumvc suspirium, & oculos subiro acriores,aut quid
his limile, indicium atfedus,animiquesignum putat,fal!itur,nccintelligithos corporis elle pul-
susItaq; & fortisfimus plerumque vir, dum armatur,cxpaHuit:& ligno pugnae dato, ferocishmo
militi paululum genuatremuerunt: & magno imperatori, antequam inter se acies arietarent
cor exduit:& oratori eloquentihimo,dum addicendum componitur, summa riguerunt, ira non
moueri tantu,(ed excurrere debet.ER enim impetus. Nunquam autem impetus ii ne allensu me-
tis clbnequc enim heri poreR,vt dc vltione & poena agatur animo nesciente.Pnrauit se aliquis le-
sum,voluit vlcischdilluadenre aliqua caula,hatim resedit.Hanc iram non voco,scd motum animi
rationi parentem. IllacRira, qute rationem tranhlit, qute secum rapit. Ergo prima illa agitatio a- 30
nimi,qnam ipecies iniuria: inculht, non magis ira clhquam ipsamiuritespecies;sed ille sequens
impetus,qui ipccicm iuiuri^non tantum accepit,sed approbauit.lracR concitatio animi ad vlti-
onem voluntace& indicio pergentis.Nunquid dubium cshquin timor fugam habeat,ira impetu?
Vide ergo,an putes aliquid hneallensu mentis aur peti polle, au tcaueri.
CAP. mi. ET vt scias, quemadmodum incipiantasre&us,autcrescanr, autcRerantur,eR
primus motus non voluntarius quah prqparatio alfcdus,& quadam comminatio. Alter cum vo-
luntate non contumaci, tanquam oporteat me vindicari, cum iahus hm:aut oporteat hunc poe-
nas dare,cum icehisfecerit. Tertius morus ehiam impotens,qui non, h oportet, vlciici vult,sed
vtique qui rationem cuincit. Primum illum animi idumclsugcre ratione non pollumus: hcur
ne illa quidem,quae diximus accidere corporibus,ne nos oscitado aliena sbllicicer,ne oculi ad in- 40
centarionem habitam digiroru conprimantur.Hla no potell ratio vincere:consuetudo fortal!e,&
ahidua obseruatio extenuat.Alter ille motus,quiiudicio nalcirur.iudicio tollitur. Illud etiam-
numquarrendumeR. Hi qui vulgo saruiunt,&sanguinc humano gaudent, anirascantur,cum
cos occidunt, a quibus nec acceperunt iniuriam, nec accepilse se cxiRimant: qualis fuit Apollo-
dorus, aut Phalaris.
CAP. v. H^Ec non eRita:feritaseR. Non enim quia accepit iniuriam,nocet:led parata eR,
dum noceat, velle accipere. Nccilli verbera laccrarionesque in vhionem petuntur, sed in volu-
ptatem.Quid ergo? Origo huius mali ab ira eR:qux vbi frequeti exercitatione &satietatein ob-
liuionem clementia venit, &omne fccdus humanum eiecit animo, nouilhme in crudelitatem
tranht. Rident itaque, gaudentque,& voluptate multa perfruuntur, plurimumqucab iratorum ye
vultu absunt,per otium svui.Hannibalem aiunt dixilse,cum foliam (anguine humano plenam vi-
diilet: O formolum lpedfaculum! Qiianto pulchrius illi vilum cllet, h Hurncn aliquod lacumquc
complcllet. Qiiid mirum, h hoc maxime spedaculo caperis innatus languini, & ab infante c^di-
bus admotus? Sequeturtefbrrunacrudeliratis tureper vigintiannos secunda, dabitq; oculis tuis
graru vbiq; spcdaculu.Videbis ihud & circaTrahmenum & circa Canas,& nouisEme circa Car-
thaginem tuam. Volehis nuper siib diuo AuguRo proconsul Aha:, cum c c c. vna dic sccuri per-
cuhillet,incedens inter cadauera vultu superbo, quah magniheum quiddam cospiciendumq;fc-
cillet, Grrece proclamauit: O rem regiam/ Quid hic rexfecidet? Non fuit harc ira, sed maius ma-
lum & insanabile,
C A p. v 1. V i R T v s, inquit,vt honcRis rebus propitia eR,ita turpibus irata esle debet.Quid
si dicatur,virtutem & humilem& magnam ellc debere? At qui h^c dicit,ilia extolli vuit,&depri-
mi. Quoniam laetitia ob redeMum, clara magtaihcaque esfera ob alienum peccatum, sordida
^ .&:angu-
nobis nascitnr,nnnquam rationi shccumbet.Omnes enim motut.qui non voluntate noRrahht;
inuidt & incuitabdes su!it:vt horror frigidaasperhs,adquohHidusaspernatio;ad peiorcsnun-
tioshibriguntur pili,& ruboradimprobaverbasuhunditut.seqmturq; vertigo prorupta cerne-
tes.Qn^oru quia nihil in notfra potesfate eh,nulla,quo minus hant,ratio periuades. Ira prxceptis
fugatur.ER enim voluntarium animi vitium,non ex his qu$ condicione quadamhuman^ iortis
eueniunt,ideoq; etiam iapicntiilimis accidunt.lnter qua & primus die idus animi ponedus esf,
qui nos poli opinionem iniurias mouet.Hic subit etiam inter ludicra icamaz spedacula,& lectio-
nes rerum vetuharum.sypeClodio Ciceronem expellenti,&Antonio occideti,videmur iraseh
Quis non contra Marij arma,&contraSyltarproscriprionem concitatunQtiis nonTheodoto&
Achiila:,&ipli puero,non puerile auso facinus,in lehus ch?Cantusnos non nunquam & conci ra- iO
ta modulatio inltigat.Marciusquoq; ille tubarum sontis mouer mentes,& atrox pidura.&iulfis-
hmorum suppliciorum triflis aspedus. Inde ch,quod arridemus arridentibus, Rrcontrihat nos
turba mterentium,& eherueseimus ad aliena ccrramina.-quar non sune irar,n on magis quam trihi-
tia esf,qu^ad conspcdum inimici naufragi contrahit frontem: non magis qua timor, qui Han-
nibale poh Cannas mrenia circumii dentc,lcdons percutit animum:sed omnia iRa motus hmta-
nimorum moueri volentium,nec afsedus.sed principia ptieludentiaaifcdibus. Sic enim milita-
ris viri in media pace togati iam aures tubasuseitar, equoiq; caRrenses erigit crepitus arm erum.
Alexandrum aiunt, Xcnophantocanente,manum adarmamihlle.
C A?, in. NrniL ex his qute animum fortuito impellunt, ahedus vocari debct.lRa,vt ita
dicam,patitur magis animus quam facit. Ergo affedns eR,non ad oblatas rerum spccics moueri, ao
ied permittere seillis:& hunc fortuitum motum persequi.Nam h quis pallorem & lacrimas pro-
cidentes^ irritationem humoris oblcamsalcumvc suspirium, & oculos subiro acriores,aut quid
his limile, indicium atfedus,animiquesignum putat,fal!itur,nccintelligithos corporis elle pul-
susItaq; & fortisfimus plerumque vir, dum armatur,cxpaHuit:& ligno pugnae dato, ferocishmo
militi paululum genuatremuerunt: & magno imperatori, antequam inter se acies arietarent
cor exduit:& oratori eloquentihimo,dum addicendum componitur, summa riguerunt, ira non
moueri tantu,(ed excurrere debet.ER enim impetus. Nunquam autem impetus ii ne allensu me-
tis clbnequc enim heri poreR,vt dc vltione & poena agatur animo nesciente.Pnrauit se aliquis le-
sum,voluit vlcischdilluadenre aliqua caula,hatim resedit.Hanc iram non voco,scd motum animi
rationi parentem. IllacRira, qute rationem tranhlit, qute secum rapit. Ergo prima illa agitatio a- 30
nimi,qnam ipecies iniuria: inculht, non magis ira clhquam ipsamiuritespecies;sed ille sequens
impetus,qui ipccicm iuiuri^non tantum accepit,sed approbauit.lracR concitatio animi ad vlti-
onem voluntace& indicio pergentis.Nunquid dubium cshquin timor fugam habeat,ira impetu?
Vide ergo,an putes aliquid hneallensu mentis aur peti polle, au tcaueri.
CAP. mi. ET vt scias, quemadmodum incipiantasre&us,autcrescanr, autcRerantur,eR
primus motus non voluntarius quah prqparatio alfcdus,& quadam comminatio. Alter cum vo-
luntate non contumaci, tanquam oporteat me vindicari, cum iahus hm:aut oporteat hunc poe-
nas dare,cum icehisfecerit. Tertius morus ehiam impotens,qui non, h oportet, vlciici vult,sed
vtique qui rationem cuincit. Primum illum animi idumclsugcre ratione non pollumus: hcur
ne illa quidem,quae diximus accidere corporibus,ne nos oscitado aliena sbllicicer,ne oculi ad in- 40
centarionem habitam digiroru conprimantur.Hla no potell ratio vincere:consuetudo fortal!e,&
ahidua obseruatio extenuat.Alter ille motus,quiiudicio nalcirur.iudicio tollitur. Illud etiam-
numquarrendumeR. Hi qui vulgo saruiunt,&sanguinc humano gaudent, anirascantur,cum
cos occidunt, a quibus nec acceperunt iniuriam, nec accepilse se cxiRimant: qualis fuit Apollo-
dorus, aut Phalaris.
CAP. v. H^Ec non eRita:feritaseR. Non enim quia accepit iniuriam,nocet:led parata eR,
dum noceat, velle accipere. Nccilli verbera laccrarionesque in vhionem petuntur, sed in volu-
ptatem.Quid ergo? Origo huius mali ab ira eR:qux vbi frequeti exercitatione &satietatein ob-
liuionem clementia venit, &omne fccdus humanum eiecit animo, nouilhme in crudelitatem
tranht. Rident itaque, gaudentque,& voluptate multa perfruuntur, plurimumqucab iratorum ye
vultu absunt,per otium svui.Hannibalem aiunt dixilse,cum foliam (anguine humano plenam vi-
diilet: O formolum lpedfaculum! Qiianto pulchrius illi vilum cllet, h Hurncn aliquod lacumquc
complcllet. Qiiid mirum, h hoc maxime spedaculo caperis innatus languini, & ab infante c^di-
bus admotus? Sequeturtefbrrunacrudeliratis tureper vigintiannos secunda, dabitq; oculis tuis
graru vbiq; spcdaculu.Videbis ihud & circaTrahmenum & circa Canas,& nouisEme circa Car-
thaginem tuam. Volehis nuper siib diuo AuguRo proconsul Aha:, cum c c c. vna dic sccuri per-
cuhillet,incedens inter cadauera vultu superbo, quah magniheum quiddam cospiciendumq;fc-
cillet, Grrece proclamauit: O rem regiam/ Quid hic rexfecidet? Non fuit harc ira, sed maius ma-
lum & insanabile,
C A p. v 1. V i R T v s, inquit,vt honcRis rebus propitia eR,ita turpibus irata esle debet.Quid
si dicatur,virtutem & humilem& magnam ellc debere? At qui h^c dicit,ilia extolli vuit,&depri-
mi. Quoniam laetitia ob redeMum, clara magtaihcaque esfera ob alienum peccatum, sordida
^ .&:angu-