DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.31449#0084
OLESKO
Położenie Oleska jest niemal negatywem sytuacji sławnych Pod-
horzec, choć niewiele ustępuje jej urokiem. Obydwie miejscowości
leżą zresztą w odległości zaledwie kilku kilometrów od siebie. Grani-
ca pomiędzy wyżynną Płytą Podolską i równą jak stół, podmokłą
Niziną Nadbużańską jest tu bardzo wyraźna. Droga wije się u pod-
nóża płyty. W pewnym momencie pośrodku zielonej równiny wyra-
sta wysoki stożek. W niespokojnej okolicy miejsce takie musiało stać
się fortalicją i rzeczywiście wieńczy je zamek.
Źródła wymieniają Olesko po raz pierwszy w r. 1327. W pierw-
szej połowie w. XV gród był przedmiotem walk polsko-litewskich.
W r. 1432 zdobyły go oddziały Władysława Jagiełły, a król nadał go
Janowi z Sienna. Po Sienieńskich Olesko przeszło na Herburtów, Ka-
mienieckich, wreszcie Daniłowiczów. W w. XV i XVI gród był kilka-
krotnie niszczony przez Tatarów. W skład jego architektury wchodzą
dziś elementy z w. XVT-XVIII. Rzut zamku zbliżony do owalu dosto-
sowany jest do formy wzgórza. Na dziedziniec prowadzi brama ujęta
w masywny portal. Element pionowy stanowi przysadzista baszta.
Na zamku w Olesku w r. 1629 przyszedł na świat Jan Sobieski,
późniejszy bohater spod Chocimia i Wiednia, prawnuk Jana Daniło-
wicza, wojewody ruskiego. Rodzice przyszłego króla wkrótce potem
odziedziczyli całe olbrzymie dobra Daniłowiczowskie. Dla zamku
w Olesku oznaczało to kilkudziesięcioletni okres opuszczenia, gdyż
właściciele rezydowali w Żółkwi. Dopiero w latach osiemdziesiątych
w. XVII Jan III i królowa Marysieńka odnowili zamek jako miejsce
urodzenia króla. W r. 1725 królewicz Konstanty Sobieski sprzedał
Olesko hetmanowi Stanisławowi Mateuszowi Rzewuskiemu. Z czasem
klucz oleski został połączony z dobrami podhoreckimi w rękach
hetmana Wacława Rzewuskiego. W w. XIX i XX zamek przechodził
zmienne koleje losów. W dwusetną rocznicę bitwy wiedeńskiej został
on wykupiony przez władze galicyjskie i starannie odnowiony. Silnie
uszkodzony w czasie I wojny światowej, został odnowiony w okresie
międzywojennym, by ponownie niemalże popaść w ruinę w czasie
II wojny światowej i w okresie powojennym. Obecny stan zamku jest
wynikiem odbudowy z lat 1961-1965.
80
Położenie Oleska jest niemal negatywem sytuacji sławnych Pod-
horzec, choć niewiele ustępuje jej urokiem. Obydwie miejscowości
leżą zresztą w odległości zaledwie kilku kilometrów od siebie. Grani-
ca pomiędzy wyżynną Płytą Podolską i równą jak stół, podmokłą
Niziną Nadbużańską jest tu bardzo wyraźna. Droga wije się u pod-
nóża płyty. W pewnym momencie pośrodku zielonej równiny wyra-
sta wysoki stożek. W niespokojnej okolicy miejsce takie musiało stać
się fortalicją i rzeczywiście wieńczy je zamek.
Źródła wymieniają Olesko po raz pierwszy w r. 1327. W pierw-
szej połowie w. XV gród był przedmiotem walk polsko-litewskich.
W r. 1432 zdobyły go oddziały Władysława Jagiełły, a król nadał go
Janowi z Sienna. Po Sienieńskich Olesko przeszło na Herburtów, Ka-
mienieckich, wreszcie Daniłowiczów. W w. XV i XVI gród był kilka-
krotnie niszczony przez Tatarów. W skład jego architektury wchodzą
dziś elementy z w. XVT-XVIII. Rzut zamku zbliżony do owalu dosto-
sowany jest do formy wzgórza. Na dziedziniec prowadzi brama ujęta
w masywny portal. Element pionowy stanowi przysadzista baszta.
Na zamku w Olesku w r. 1629 przyszedł na świat Jan Sobieski,
późniejszy bohater spod Chocimia i Wiednia, prawnuk Jana Daniło-
wicza, wojewody ruskiego. Rodzice przyszłego króla wkrótce potem
odziedziczyli całe olbrzymie dobra Daniłowiczowskie. Dla zamku
w Olesku oznaczało to kilkudziesięcioletni okres opuszczenia, gdyż
właściciele rezydowali w Żółkwi. Dopiero w latach osiemdziesiątych
w. XVII Jan III i królowa Marysieńka odnowili zamek jako miejsce
urodzenia króla. W r. 1725 królewicz Konstanty Sobieski sprzedał
Olesko hetmanowi Stanisławowi Mateuszowi Rzewuskiemu. Z czasem
klucz oleski został połączony z dobrami podhoreckimi w rękach
hetmana Wacława Rzewuskiego. W w. XIX i XX zamek przechodził
zmienne koleje losów. W dwusetną rocznicę bitwy wiedeńskiej został
on wykupiony przez władze galicyjskie i starannie odnowiony. Silnie
uszkodzony w czasie I wojny światowej, został odnowiony w okresie
międzywojennym, by ponownie niemalże popaść w ruinę w czasie
II wojny światowej i w okresie powojennym. Obecny stan zamku jest
wynikiem odbudowy z lat 1961-1965.
80