DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.31449#0073
MONASTERZYSKA
Monasterzyska leżą nad rzeką Koropiec, przy gościńcu z Bucza-
cza do Stanisławowa, w miejscu jego rozwidlenia na północ, ku Pod-
hajcom i Brzeżanom. Był to niegdyś teren ziemi halickiej w ramach
województwa ruskiego, ale geograficznie przynależy już do pięknego
i bogatego Podola. Pocięty głębokimi jarami krajobraz pełen jest
lasów, rozległych łąk i pól sprawiających wrażenie, że rodzą niemal
bez udziału człowieka. Najwcześniejsze, średniowieczne dzieje Mona-
sterzysk nie są jasne. W pierwszej połowie XVI w. miejscowość była
własnością Monasterskich h. Abdank, od r. 1552 Sienieńskich. W tym
właśnie roku wojewoda podolski Jan Sienieński uzyskał dla Monaste-
rzysk królewski przywilej handlowy, rozszerzony w r. 1557. Sienieńscy
wznieśli też zamek, który stanowił ochronę dla ludności w czasie
nieustannych najazdów tatarskich.
Na początku w. XVII Monasterzyska przeszły na własność Potoc-
kich, którzy w południowej części woj. ruskiego stworzyli ogromny
kompleks dóbr. Miasteczko wciąż było zagrożone najazdami. Wpraw-
dzie w latach 1629 i 1630 czambuły tatarskie zostały tu rozgromione
przez Stanisława Lubomirskiego i Stanisława Koniecpolskiego, ale
w r. 1648 zamek i cała miejscowość zostały zniszczone przez Kozaków
i Tatarów. Jeszcze w r. 1698 Monasterzyska odegrały pewną rolę w cza-
sie ostatniego w historii najazdu tatarskiego. Tu właśnie skoncentro-
wano odwód wojsk koronnych, który następnie przedzierał się do
głównych sił pod Podhajcami, broniąc się przed atakami ordy.
W pierwszej połowie w. XIX dobra Monasterzyska przeszły drogą
małżeństwa z Potocką na Karola Bako de Hette, wreszcie od r. 1862
- na Mołodeckiech. W drugiej połowie w. XIX miasteczko uzyskało
stosunkowo rozwinięty przemysł - znajdowała się tam fabryka cygar
i papierosów, a także browar i gorzelnia. Mieścił się tu sąd, bank
i szpital. Na przełomie stuleci przeprowadzono przez Monasterzyska
linię kolejową ze Stanisławowa do Buczacza.
Najciekawszym zabytkiem przeszłości Monasterzysk jest XVIIT
wieczny kościół parafialny. Pierwotnie w miasteczku znajdowała się
świątynia drewniana. Na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych
w. XVIII w Monasterzyskach zrodził się kult wizerunku Matki Boskiej
69
Monasterzyska leżą nad rzeką Koropiec, przy gościńcu z Bucza-
cza do Stanisławowa, w miejscu jego rozwidlenia na północ, ku Pod-
hajcom i Brzeżanom. Był to niegdyś teren ziemi halickiej w ramach
województwa ruskiego, ale geograficznie przynależy już do pięknego
i bogatego Podola. Pocięty głębokimi jarami krajobraz pełen jest
lasów, rozległych łąk i pól sprawiających wrażenie, że rodzą niemal
bez udziału człowieka. Najwcześniejsze, średniowieczne dzieje Mona-
sterzysk nie są jasne. W pierwszej połowie XVI w. miejscowość była
własnością Monasterskich h. Abdank, od r. 1552 Sienieńskich. W tym
właśnie roku wojewoda podolski Jan Sienieński uzyskał dla Monaste-
rzysk królewski przywilej handlowy, rozszerzony w r. 1557. Sienieńscy
wznieśli też zamek, który stanowił ochronę dla ludności w czasie
nieustannych najazdów tatarskich.
Na początku w. XVII Monasterzyska przeszły na własność Potoc-
kich, którzy w południowej części woj. ruskiego stworzyli ogromny
kompleks dóbr. Miasteczko wciąż było zagrożone najazdami. Wpraw-
dzie w latach 1629 i 1630 czambuły tatarskie zostały tu rozgromione
przez Stanisława Lubomirskiego i Stanisława Koniecpolskiego, ale
w r. 1648 zamek i cała miejscowość zostały zniszczone przez Kozaków
i Tatarów. Jeszcze w r. 1698 Monasterzyska odegrały pewną rolę w cza-
sie ostatniego w historii najazdu tatarskiego. Tu właśnie skoncentro-
wano odwód wojsk koronnych, który następnie przedzierał się do
głównych sił pod Podhajcami, broniąc się przed atakami ordy.
W pierwszej połowie w. XIX dobra Monasterzyska przeszły drogą
małżeństwa z Potocką na Karola Bako de Hette, wreszcie od r. 1862
- na Mołodeckiech. W drugiej połowie w. XIX miasteczko uzyskało
stosunkowo rozwinięty przemysł - znajdowała się tam fabryka cygar
i papierosów, a także browar i gorzelnia. Mieścił się tu sąd, bank
i szpital. Na przełomie stuleci przeprowadzono przez Monasterzyska
linię kolejową ze Stanisławowa do Buczacza.
Najciekawszym zabytkiem przeszłości Monasterzysk jest XVIIT
wieczny kościół parafialny. Pierwotnie w miasteczku znajdowała się
świątynia drewniana. Na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych
w. XVIII w Monasterzyskach zrodził się kult wizerunku Matki Boskiej
69