DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.31449#0149
ŻÓŁKIEW
Turystę jadącego od przejścia granicznego pod Rawą Ruską w kie-
runku Lwowa uderza w pewnej chwili niezwykły widok: rozległa syl-
weta miasta, nastrzępiona wieżami i kopułami świątyń, niemal nie
skażona nowoczesnymi dodatkami. Owe miasto, w pierwszej chwili
sprawiające wrażenie metropolii, to Żółkiew, której skromny dzień
dzisiejszy kontrastuje z bogatym dziedzictwem przeszłości. Jak niewiele
innych miast Żółkiew jest bowiem świadomie wzniesionym pomnikiem
związanych z nią wielkich postaci historycznych, a w konsekwencji
ważnym pomnikiem tradycji narodowej.
Dzieje Żółkwi jako miasta nie są zbyt dawne. Początkowo istniała
na tym miejscu wieś Winniki, która w r. 1556 znalazła się w rękach
Stanisława Żółkiewskiego, wojewody ruskiego, pierwszego senatora
w rodzinie. Wielką karierę zrobił dopiero jego syn, również Stanisław.
Zawdzięczał ją bliskim związkom z Janem Zamoyskim i wybitnym ta-
lentom wojskowym. Żółkiewski brał udział we wszystkich kampaniach
wojennych za czasów Batorego, przyczynił się też do obsadzenia na
tronie Zygmunta III. W rezultacie nowy król ofiarował mu wkrótce
buławę polną, a następnie kasztelanię kijowską.
W r. 1597 Stanisław Żółkiewski postanowił utrwalić pozycję wła-
sną i swej rodziny przez założenie miasta-siedziby rodowej. Wybór padł
na Winniki, a nowe miasto nazwano Żółkwią, na pamiątkę starego
rodzinnego gniazda w lubelskiem. Hetman niewątpliwie wzorował się
tu na Janie Zamoyskim, założycielu Zamościa. Żółkiew jest jednak
mniej renesansowa i mniej włoska niż Zamość, ale przez to jakby
bardziej rodzima, pełniej wrośnięta w lokalne tradycje i stosunki.
„Głowę” układu urbanistycznego stanowi zamek Stanisława Żół-
kiewskiego, wzniesiony na tradycyjnym planie kwadratu z dziedzińcem
pośrodku, włączony w system murów miejskich. Przez środek miasta
biegł trakt z Rawy Ruskiej do Lwowa ujęty w główne bramy - Glińską
i Lwowską. Całość założenia otoczona była fosą zasilaną przez rzeczkę
o dźwięcznej nazwie Świnia. Z dawnych fortyfikacji Żółkwi istnieją je-
szcze fragmenty murów oraz bramy Glińska i Zwierzyniecka.
Przy rynku przed zamkiem znalazł się ratusz i kościół farny. Tuż
obok, ale już poza rynkiem, umieszczono cerkiew greckokatolicką,
145
Turystę jadącego od przejścia granicznego pod Rawą Ruską w kie-
runku Lwowa uderza w pewnej chwili niezwykły widok: rozległa syl-
weta miasta, nastrzępiona wieżami i kopułami świątyń, niemal nie
skażona nowoczesnymi dodatkami. Owe miasto, w pierwszej chwili
sprawiające wrażenie metropolii, to Żółkiew, której skromny dzień
dzisiejszy kontrastuje z bogatym dziedzictwem przeszłości. Jak niewiele
innych miast Żółkiew jest bowiem świadomie wzniesionym pomnikiem
związanych z nią wielkich postaci historycznych, a w konsekwencji
ważnym pomnikiem tradycji narodowej.
Dzieje Żółkwi jako miasta nie są zbyt dawne. Początkowo istniała
na tym miejscu wieś Winniki, która w r. 1556 znalazła się w rękach
Stanisława Żółkiewskiego, wojewody ruskiego, pierwszego senatora
w rodzinie. Wielką karierę zrobił dopiero jego syn, również Stanisław.
Zawdzięczał ją bliskim związkom z Janem Zamoyskim i wybitnym ta-
lentom wojskowym. Żółkiewski brał udział we wszystkich kampaniach
wojennych za czasów Batorego, przyczynił się też do obsadzenia na
tronie Zygmunta III. W rezultacie nowy król ofiarował mu wkrótce
buławę polną, a następnie kasztelanię kijowską.
W r. 1597 Stanisław Żółkiewski postanowił utrwalić pozycję wła-
sną i swej rodziny przez założenie miasta-siedziby rodowej. Wybór padł
na Winniki, a nowe miasto nazwano Żółkwią, na pamiątkę starego
rodzinnego gniazda w lubelskiem. Hetman niewątpliwie wzorował się
tu na Janie Zamoyskim, założycielu Zamościa. Żółkiew jest jednak
mniej renesansowa i mniej włoska niż Zamość, ale przez to jakby
bardziej rodzima, pełniej wrośnięta w lokalne tradycje i stosunki.
„Głowę” układu urbanistycznego stanowi zamek Stanisława Żół-
kiewskiego, wzniesiony na tradycyjnym planie kwadratu z dziedzińcem
pośrodku, włączony w system murów miejskich. Przez środek miasta
biegł trakt z Rawy Ruskiej do Lwowa ujęty w główne bramy - Glińską
i Lwowską. Całość założenia otoczona była fosą zasilaną przez rzeczkę
o dźwięcznej nazwie Świnia. Z dawnych fortyfikacji Żółkwi istnieją je-
szcze fragmenty murów oraz bramy Glińska i Zwierzyniecka.
Przy rynku przed zamkiem znalazł się ratusz i kościół farny. Tuż
obok, ale już poza rynkiem, umieszczono cerkiew greckokatolicką,
145