DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.31449#0126
STANISŁAWÓW
Stanisławów powstał w sposób nieco nietypowy jak na duże mia-
sto - późno i z woli jednego człowieka, a właściwie jednej rodziny.
Jego pradzieje sięgają r. 1654, kiedy to hetman Stanisław „Rewera”
Potocki zaczął czynić przygotowania do fundacji miasta na gruntach
wsi Zabłocie. W r. 1662 syn Rewery, Jędrzej wystawił przywilej loka-
cyjny, nadając rodzącemu się miastu nazwę od imienia ojca, a zara-
zem swego syna, kolejnego Stanisława w rodzie Potockich. Przedsię-
wzięcie fundacyjne było bardzo ambitne. Nowe miasto miało stano-
wić centrum rozległych dóbr Potockich, a także samodzielny ośrodek
gospodarczy i kulturalny. Od samego początku twórcy Stanisławowa
przewidywali, że jego ludność będzie miała charakter wieloetniczny.
W przywileju z r. 1662 zagwarantowano prawa religijne katolikom,
„grekom”, czyli wyznawcom obrządku wschodniego, Żydom i Ormia-
nom. Ci ostatni odgrywali bardzo istotną rolę, szczególnie od czasu
okupacji Kamieńca Podolskiego przez Turków w r. 1672. Liczba or-
miańskich uchodźców napływających do Stanisławowa była tak wiel-
ka, że w r. 1677 otrzymali oni własny magistrat, czyli samorząd, nie-
zależny od polsko-ruskiego.
Jędrzej Potocki przywiązywał też wielką wagę do budowy umoc-
nień i Stanisławów wkrótce stał się jedną z ważniejszych twierdz osła-
niających stale zagrożone pogranicze południowo-wschodnie. Bastio-
ny i mury Stanisławowa okazały się bardzo przydatne już w r. 1676,
kiedy to rozbiło się o nie oblężenie tureckie.
Miejsce pod budowę miasta zostało dobrze wybrane. W południo-
wej części ziemi halickiej podobnych ośrodków było dotąd niewiele,
Stanisławów miał więc korzystne warunki rozwoju. Można tu było li-
czyć zarówno na zyski z handlu tranzytowego - przez miasto biegły
szlaki ku karpackim przełęczom i dalej na Multany i Węgry - jak i z
rzemiosła, zaspokajającego potrzeby rozległego regionu. W r. 1663
król Jan Kazimierz potwierdził przywilej fundacyjny, nadał miastu
prawo magdeburskie oraz zezwolił na strzeleckie przysposobienie mie-
szkańców. Miejskie struktury administracyjno-społeczne Stanisławowa
powstawały w zawrotnym tempie. Już w r. 1664 utworzono pierwsze
cechy rzemieślnicze, określając ich prawa i obowiązki szczegółowymi
122
Stanisławów powstał w sposób nieco nietypowy jak na duże mia-
sto - późno i z woli jednego człowieka, a właściwie jednej rodziny.
Jego pradzieje sięgają r. 1654, kiedy to hetman Stanisław „Rewera”
Potocki zaczął czynić przygotowania do fundacji miasta na gruntach
wsi Zabłocie. W r. 1662 syn Rewery, Jędrzej wystawił przywilej loka-
cyjny, nadając rodzącemu się miastu nazwę od imienia ojca, a zara-
zem swego syna, kolejnego Stanisława w rodzie Potockich. Przedsię-
wzięcie fundacyjne było bardzo ambitne. Nowe miasto miało stano-
wić centrum rozległych dóbr Potockich, a także samodzielny ośrodek
gospodarczy i kulturalny. Od samego początku twórcy Stanisławowa
przewidywali, że jego ludność będzie miała charakter wieloetniczny.
W przywileju z r. 1662 zagwarantowano prawa religijne katolikom,
„grekom”, czyli wyznawcom obrządku wschodniego, Żydom i Ormia-
nom. Ci ostatni odgrywali bardzo istotną rolę, szczególnie od czasu
okupacji Kamieńca Podolskiego przez Turków w r. 1672. Liczba or-
miańskich uchodźców napływających do Stanisławowa była tak wiel-
ka, że w r. 1677 otrzymali oni własny magistrat, czyli samorząd, nie-
zależny od polsko-ruskiego.
Jędrzej Potocki przywiązywał też wielką wagę do budowy umoc-
nień i Stanisławów wkrótce stał się jedną z ważniejszych twierdz osła-
niających stale zagrożone pogranicze południowo-wschodnie. Bastio-
ny i mury Stanisławowa okazały się bardzo przydatne już w r. 1676,
kiedy to rozbiło się o nie oblężenie tureckie.
Miejsce pod budowę miasta zostało dobrze wybrane. W południo-
wej części ziemi halickiej podobnych ośrodków było dotąd niewiele,
Stanisławów miał więc korzystne warunki rozwoju. Można tu było li-
czyć zarówno na zyski z handlu tranzytowego - przez miasto biegły
szlaki ku karpackim przełęczom i dalej na Multany i Węgry - jak i z
rzemiosła, zaspokajającego potrzeby rozległego regionu. W r. 1663
król Jan Kazimierz potwierdził przywilej fundacyjny, nadał miastu
prawo magdeburskie oraz zezwolił na strzeleckie przysposobienie mie-
szkańców. Miejskie struktury administracyjno-społeczne Stanisławowa
powstawały w zawrotnym tempie. Już w r. 1664 utworzono pierwsze
cechy rzemieślnicze, określając ich prawa i obowiązki szczegółowymi
122