DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.31449#0105
ŚWIĄTYNIE PODHORECKIE
Wieś Podhorce ma bogatą historię i zespół zabytków, które wy-
starczyłyby dla niejednego miasta. We wczesnym średniowieczu znaj-
dował się tu rozległy ruski gród Pleśnisko, po którym pozostały śla-
dy monumentalnych wałów. W ostatnich stuleciach sława Podhorzec
związana była z pałacem hetmana Stanisława Koniecpolskiego. O tej
wspaniałej rezydencji już mówiliśmy, teraz opowiemy natomiast
o dwóch głównych podhoreckich świątyniach - unickiej cerkwi zako-
nu bazyliańskiego oraz rzymskokatolickim kościele parafialnym.
Monaster obrządku wschodniego istniał w dawnym Pleśnisku już
w XII w. i wraz z całym grodem został zniszczony przez Tatarów
w r. 1241. Tradycja głosi, że pogrom ruskiego miasta przetrwała sto-
jąca na uboczu cerkiew, przy której w drugiej połowie w. XVII pod-
jęto próbę utworzenia nowego, unickiego klasztoru. W r. 1663 wła-
ściciel Podhorzec, Stanisław Koniecpolski (wnuk hetmana), wydał od-
powiedni przywilej, który potwierdził król Jan III Sobieski w r. 1687.
Obecna cerkiew bazyliańska pochodzi z ok. r. 1726 i stanowi intere-
sujący dokument bliskich związków pomiędzy sztuką kościołów unic-
kiego i rzymskokatolickiego w owym czasie. Architektura zabytku jest
skromna, ale należy bez wątpienia do tradycji zachodnioeuropejskie-
go baroku. Jej fasada stanowi uproszczenie typu rzymskiej fasady
bezwieżowej, a kopuła, istotny element architektury cerkiewnej, ma
kształt raczej włoski niż bizantyński. Warto zaznaczyć, że świątynia
miała spełniać pewne funkcje obronne, jak o tym świadczyły strzelni-
ce we fryzie pod okapem dachu, niestety zamurowane w czasie nie-
dawnego remontu. Na przełomie pierwszej i drugiej ćwierci w. XVIII
najazdy tatarskie już się nie zdarzały, ale ojcowie bazyliańscy widocz-
nie dobrze pamiętali utrapienia poprzedniego stulecia.
W dobrze zachowanym wnętrzu cerkwi główne miejsce zajmuje
ikonostas, wykonany według projektu... architekta-jezuity Pawła Giżyc-
kiego. Ten podstawowy element służący liturgii kościoła wschodnie-
go został tu, zgodnie z obyczajem unickich bazylianów, silnie upodob-
niony do barokowego ołtarza rzymskokatolickiego. Podobieństwo to
podnoszą łacińskie cytaty z Biblii rozmieszczone na rokokowych kar-
tuszach oraz bogaty zestaw rzeźb świętych, z reguły nie występujących
101
Wieś Podhorce ma bogatą historię i zespół zabytków, które wy-
starczyłyby dla niejednego miasta. We wczesnym średniowieczu znaj-
dował się tu rozległy ruski gród Pleśnisko, po którym pozostały śla-
dy monumentalnych wałów. W ostatnich stuleciach sława Podhorzec
związana była z pałacem hetmana Stanisława Koniecpolskiego. O tej
wspaniałej rezydencji już mówiliśmy, teraz opowiemy natomiast
o dwóch głównych podhoreckich świątyniach - unickiej cerkwi zako-
nu bazyliańskiego oraz rzymskokatolickim kościele parafialnym.
Monaster obrządku wschodniego istniał w dawnym Pleśnisku już
w XII w. i wraz z całym grodem został zniszczony przez Tatarów
w r. 1241. Tradycja głosi, że pogrom ruskiego miasta przetrwała sto-
jąca na uboczu cerkiew, przy której w drugiej połowie w. XVII pod-
jęto próbę utworzenia nowego, unickiego klasztoru. W r. 1663 wła-
ściciel Podhorzec, Stanisław Koniecpolski (wnuk hetmana), wydał od-
powiedni przywilej, który potwierdził król Jan III Sobieski w r. 1687.
Obecna cerkiew bazyliańska pochodzi z ok. r. 1726 i stanowi intere-
sujący dokument bliskich związków pomiędzy sztuką kościołów unic-
kiego i rzymskokatolickiego w owym czasie. Architektura zabytku jest
skromna, ale należy bez wątpienia do tradycji zachodnioeuropejskie-
go baroku. Jej fasada stanowi uproszczenie typu rzymskiej fasady
bezwieżowej, a kopuła, istotny element architektury cerkiewnej, ma
kształt raczej włoski niż bizantyński. Warto zaznaczyć, że świątynia
miała spełniać pewne funkcje obronne, jak o tym świadczyły strzelni-
ce we fryzie pod okapem dachu, niestety zamurowane w czasie nie-
dawnego remontu. Na przełomie pierwszej i drugiej ćwierci w. XVIII
najazdy tatarskie już się nie zdarzały, ale ojcowie bazyliańscy widocz-
nie dobrze pamiętali utrapienia poprzedniego stulecia.
W dobrze zachowanym wnętrzu cerkwi główne miejsce zajmuje
ikonostas, wykonany według projektu... architekta-jezuity Pawła Giżyc-
kiego. Ten podstawowy element służący liturgii kościoła wschodnie-
go został tu, zgodnie z obyczajem unickich bazylianów, silnie upodob-
niony do barokowego ołtarza rzymskokatolickiego. Podobieństwo to
podnoszą łacińskie cytaty z Biblii rozmieszczone na rokokowych kar-
tuszach oraz bogaty zestaw rzeźb świętych, z reguły nie występujących
101