DOI Artikel:
Kutzner, Marian: Trzynastowieczna kaplica zamku w Raciborzu: architektoniczny pomnik wydarzenia politycznego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0055
KAPLICA ZAMKU W RACIBORZU
51
v—u u—u—иг
0 1 2 3 A 5m
i_i_i_i_i_i
8. Krems a.d.D., plan kaplicy Św. Urszuli w Passauerhof.
Wg 1000 Jahre Kunst in Krems, Krems 1967, il. 2
Tym samym dochodzimy — co prawda inną drogą — do tego samego wniosku, który już od wielu
lat był utrwalony w literaturze przedmiotu.
Z drugiej jednak strony, wiarygodne, współczesne źródła dziejowe mówią zupełnie coś innego!
Wynika z nich niedwuznacznie, iż budowlę tę fundował i wzniósł wrocławski biskup Tomasz II, który
traktował owo przedsięwzięcie jako ex voto19. Akt erekcji kaplicy został wystawiony w niezwykłej
sytuacji. Biskup wiódł bowiem w latach 1272— 1287 długotrwały i zacięty spór z księciem wrocławskim
Henrykiem IV. Ów zatarg dotyczył głównie praw sądowych i lennych przynależnych ziemiom
Kościoła śląskiego. Był to więc dość typowy spór, jakich wiele determinowało ówczesne dzieje Europy.
W naszym przypadku zatarg ten przybrał niebywałe rozmiary20. Biskup wygnany z Wrocławia
i ścigany przez wiele lat po całym Śląsku, ostatecznie skrył się w 1287 r. w grodzie raciborskim.
Skorzystał tutaj z azylu, jakiego udzielili mu dwaj książęta opolscy: Mieszko i Przemysław, synowie
zmarłego niedawno Władysława. Przedłużające się oblężenie, zmęczenie drużyny, a także niezadowolenie
tutejszej ludności zamkniętej w obleganym grodzie, skłoniły upartego biskupa do rozejmu. Jak podaje
kronika długoszowa21, akt zgody rozegrał się w wyjątkowej scenerii. Korzący się biskup Tomasz II,
ubrawszy się w strój pontyfikalny, wyszedł z obleganego grodu i udał się samotnie do obozu
przeciwnika. Książę zobaczywszy bezbronnego i siwego starca, kroczącego ku niemu, doznał wstrząsu
psychicznego i przyjął na klęczkach akt pojednania ze swym wrogiem. Jak głosi ta sama legenda,
obaj przeciwnicy zatargu zapragnęli wówczas upamiętnić ten niezwykły rozejm. Pamiątką jego miały
być dwie fundacje sakralne: książę zapragnął wznieść w 1288 r. we Wrocławiu kościół ekspiacyjny
pod wezwaniem św. Krzyża, biskup zaś postawił kaplicę w grodzie, w którym się ostatnio bronił.
Jak dowodzą ostatnie badania, świątynia wrocławska nabrała sensu pomnika zgody dopiero około
połowy XIV w., i to nie z inicjatywy księcia, lecz kolejnego biskupa wrocławskiego — Nankera,
wiodącego również podobny spór z królem czeskim Janem Luksemburskim22. Z kolei kaplica
19 Por. przypis 17.
20 Źródła tego sporu: Acta Thomae II, wyd. G. A. Stenzel, [w:] Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau im
Mittelalter, Breslau 1845, passim; Cronica Principium Poloniae, wyd. Z. Wenclawski, [w:] Monumenta Poloniae Historica,
t. III, Lwów 1878, s. 499; J. Długosz, Historiae polonicae, [w:] tenże, Opera omnia, wyd. A. Przeździecki, t. 11,
Kraków 1873, s. 474-477, 480, 487-489, 494, 495. 501, 502. Wydarzenie to analizuje szczegółowo W. Schulte (Das
Ende des Kirchenstreites zwischen dem Breslauer Bischof Thomas II und dem Herzog Heinrich IV, „Zeitschrift des Vereins
fur Geschichte und Altertum Schlesiens", t. 39: 1905, s. 199-225).
21 Długosz, op. cit, s. 487, 489.
22 M. Kutzner, Gotycka architektura kościoła Św. Krzyża we Wrocławiu, dysertacja doktorska, Poznań 1965 (nie
publikowana).
51
v—u u—u—иг
0 1 2 3 A 5m
i_i_i_i_i_i
8. Krems a.d.D., plan kaplicy Św. Urszuli w Passauerhof.
Wg 1000 Jahre Kunst in Krems, Krems 1967, il. 2
Tym samym dochodzimy — co prawda inną drogą — do tego samego wniosku, który już od wielu
lat był utrwalony w literaturze przedmiotu.
Z drugiej jednak strony, wiarygodne, współczesne źródła dziejowe mówią zupełnie coś innego!
Wynika z nich niedwuznacznie, iż budowlę tę fundował i wzniósł wrocławski biskup Tomasz II, który
traktował owo przedsięwzięcie jako ex voto19. Akt erekcji kaplicy został wystawiony w niezwykłej
sytuacji. Biskup wiódł bowiem w latach 1272— 1287 długotrwały i zacięty spór z księciem wrocławskim
Henrykiem IV. Ów zatarg dotyczył głównie praw sądowych i lennych przynależnych ziemiom
Kościoła śląskiego. Był to więc dość typowy spór, jakich wiele determinowało ówczesne dzieje Europy.
W naszym przypadku zatarg ten przybrał niebywałe rozmiary20. Biskup wygnany z Wrocławia
i ścigany przez wiele lat po całym Śląsku, ostatecznie skrył się w 1287 r. w grodzie raciborskim.
Skorzystał tutaj z azylu, jakiego udzielili mu dwaj książęta opolscy: Mieszko i Przemysław, synowie
zmarłego niedawno Władysława. Przedłużające się oblężenie, zmęczenie drużyny, a także niezadowolenie
tutejszej ludności zamkniętej w obleganym grodzie, skłoniły upartego biskupa do rozejmu. Jak podaje
kronika długoszowa21, akt zgody rozegrał się w wyjątkowej scenerii. Korzący się biskup Tomasz II,
ubrawszy się w strój pontyfikalny, wyszedł z obleganego grodu i udał się samotnie do obozu
przeciwnika. Książę zobaczywszy bezbronnego i siwego starca, kroczącego ku niemu, doznał wstrząsu
psychicznego i przyjął na klęczkach akt pojednania ze swym wrogiem. Jak głosi ta sama legenda,
obaj przeciwnicy zatargu zapragnęli wówczas upamiętnić ten niezwykły rozejm. Pamiątką jego miały
być dwie fundacje sakralne: książę zapragnął wznieść w 1288 r. we Wrocławiu kościół ekspiacyjny
pod wezwaniem św. Krzyża, biskup zaś postawił kaplicę w grodzie, w którym się ostatnio bronił.
Jak dowodzą ostatnie badania, świątynia wrocławska nabrała sensu pomnika zgody dopiero około
połowy XIV w., i to nie z inicjatywy księcia, lecz kolejnego biskupa wrocławskiego — Nankera,
wiodącego również podobny spór z królem czeskim Janem Luksemburskim22. Z kolei kaplica
19 Por. przypis 17.
20 Źródła tego sporu: Acta Thomae II, wyd. G. A. Stenzel, [w:] Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau im
Mittelalter, Breslau 1845, passim; Cronica Principium Poloniae, wyd. Z. Wenclawski, [w:] Monumenta Poloniae Historica,
t. III, Lwów 1878, s. 499; J. Długosz, Historiae polonicae, [w:] tenże, Opera omnia, wyd. A. Przeździecki, t. 11,
Kraków 1873, s. 474-477, 480, 487-489, 494, 495. 501, 502. Wydarzenie to analizuje szczegółowo W. Schulte (Das
Ende des Kirchenstreites zwischen dem Breslauer Bischof Thomas II und dem Herzog Heinrich IV, „Zeitschrift des Vereins
fur Geschichte und Altertum Schlesiens", t. 39: 1905, s. 199-225).
21 Długosz, op. cit, s. 487, 489.
22 M. Kutzner, Gotycka architektura kościoła Św. Krzyża we Wrocławiu, dysertacja doktorska, Poznań 1965 (nie
publikowana).