DOI Artikel:
Mroczko, Teresa: Caritas chełmińska
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0153
Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
TERESA MROCZKO
CARITAS CHEŁMIŃSKA
Do nielicznych zabytków manierystycznej rzeźby w Chełmnie należy figura Caritas w Ratuszu,
datowana na koniec XVI w. i wiązana z gdańskim kręgiem Willema van dem Blocke l.
Caritas chełmińska ukazana jest jako stojąca kobieta z trojgiem dzieci, z których jedno, w pozie
siedzącej, trzyma na ręku. Dwoje pozostałych, nagi chłopczyk z prawej i dziewczynka w sukience po
lewej, stoi przytulonych u jej stóp. Prawa, opuszczona ręka Caritas spoczywa opiekuńczym gestem
na głowie chłopca (il. 1).
Figura ta prezentuje określony typ ikonograficzny: „Caritas-Misericordia"2. Caritas jako mater
aliarum virtutum3 należy wraz z Wiarą (Fides) i Nadzieją (Spes) do grupy trzech cnót teologicznych.
Cnota Miłości ma podwójne znaczenie jako amor Dei et proximi4, ta ostatnia ma jednak wartość
tylko propter Deum5. Chociaż zazwyczaj przyjmuje się, że atrybutem Caritas Dei jest płomień, zaś
Caritas proximi w postaci miłości macierzyńskiej symbolizują przede wszystkim figurki dzieci6, nie
należy jednak, zgodnie z Ewangelią św. Marka (9,37)7 tak bardzo rozgraniczać od siebie obu pojęć.
Koncepcja figury Caritas jako podwójnej alegorii „Caritas-Misericordia" kształtowała się od
XIII w.8 Spośród różnorodnych jej wariantów niektóre, szczególnie w Italii, powtarzają wyraźnie
schematy przejęte ze spuścizny antyku. Do nich zalicza się figura Tino da Camaino z 1321 r.
w baptysterium florenckim: dwa nagie niemowlęta karmione przez Caritas piersią9. Układ ten nawiązuje
do antycznych przedstawień Tellus (terra)10. Analogiczny rodowód ma także inny wariant Caritas,
z dwójką dzieci, z których jedno trzyma na ręku, a drugie stoi przytulone do niej. Ten tzw.
„Quercia-Typ" 11 reprezentują dwie figury z Fonte Gaia (1408— 1419) Jacopo delia Quercia na Piazza del
Campo w Sienie. Jedna z nich to Rea Silvia, matka rodzona Romulusa i Remusa, druga natomiast
to Acca Larentia, karmicielka bliźniąt. Obie grupy identyfikowano także jako podwójne przedstawienie
Caritas lub nawet Matki Ziemi12. Trzeci wariant, zw. niesłusznie „Filippino Lippi — Typ"13, znany
1 E. Gąsiorowski, Rynek i ratusz chełmiński, „Kwartalnik Urbanistyki i Architektury", t. 10: 1965, z. 1, s. 22.
2 R. Freyhan, The Evolution of the Caritas Figure in the Thirteenth and Fourteenth Century, „Journal of the
Warburg and Courtauld Institutes", t. 11: 1948, s. 70 n.
3 Tomasz z Akwinu, Summa Theologica — На, Пае, p. XXIII, a 8, cyt. wg Freyhan, op. cit., przyp. 2 na s. 68.
4 Augustyn, PL, t. 36, col. 260, cyt. wg Freyhan, op. cit., przyp. 4 na s. 68.
5 Freyhan, op. cit., s. 68.
6 M. Wellershof-von Thadden, Caritas, [w:] Reallexicon zur Deutschen Kunst-Geschichte, begonnen von O. Schmitt +,
herausgegeben von E. Gall und L. H. Heydenreich, Redaktion H. M. von Erffa, t. 3, Stuttgart 1954, col. 351.
7 „Kto przyjmuje jedno z tych dzieci w imię moje, Mnie przyjmuje; a kto Mnie przyjmuje, nie przyjmuje Mnie, lecz
tego, który Mnie posłał"; por. także E. Wind, The Case History of a Pattern, „Journal of the Warburg Institute",
t. 1 : 1937/1938, s. 324: „the two forms of Charity are fundamentally one".
8 Freyhan, op. cit., s. 70.
9 Ibid., s. 83.
10 Wellershof-von Thadden, op. cit., col. 351.
11 Ibid., col. 352.
12 A. Coffin Hanson, Jacopo delta Quercia's Fonte Gaia. Oxford 1965, s. 25, 68-70, il. 4, 5, 68, 69; Oxford
Warburg Studies.
13 Wellershof-von Thadden, op. cit.
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
TERESA MROCZKO
CARITAS CHEŁMIŃSKA
Do nielicznych zabytków manierystycznej rzeźby w Chełmnie należy figura Caritas w Ratuszu,
datowana na koniec XVI w. i wiązana z gdańskim kręgiem Willema van dem Blocke l.
Caritas chełmińska ukazana jest jako stojąca kobieta z trojgiem dzieci, z których jedno, w pozie
siedzącej, trzyma na ręku. Dwoje pozostałych, nagi chłopczyk z prawej i dziewczynka w sukience po
lewej, stoi przytulonych u jej stóp. Prawa, opuszczona ręka Caritas spoczywa opiekuńczym gestem
na głowie chłopca (il. 1).
Figura ta prezentuje określony typ ikonograficzny: „Caritas-Misericordia"2. Caritas jako mater
aliarum virtutum3 należy wraz z Wiarą (Fides) i Nadzieją (Spes) do grupy trzech cnót teologicznych.
Cnota Miłości ma podwójne znaczenie jako amor Dei et proximi4, ta ostatnia ma jednak wartość
tylko propter Deum5. Chociaż zazwyczaj przyjmuje się, że atrybutem Caritas Dei jest płomień, zaś
Caritas proximi w postaci miłości macierzyńskiej symbolizują przede wszystkim figurki dzieci6, nie
należy jednak, zgodnie z Ewangelią św. Marka (9,37)7 tak bardzo rozgraniczać od siebie obu pojęć.
Koncepcja figury Caritas jako podwójnej alegorii „Caritas-Misericordia" kształtowała się od
XIII w.8 Spośród różnorodnych jej wariantów niektóre, szczególnie w Italii, powtarzają wyraźnie
schematy przejęte ze spuścizny antyku. Do nich zalicza się figura Tino da Camaino z 1321 r.
w baptysterium florenckim: dwa nagie niemowlęta karmione przez Caritas piersią9. Układ ten nawiązuje
do antycznych przedstawień Tellus (terra)10. Analogiczny rodowód ma także inny wariant Caritas,
z dwójką dzieci, z których jedno trzyma na ręku, a drugie stoi przytulone do niej. Ten tzw.
„Quercia-Typ" 11 reprezentują dwie figury z Fonte Gaia (1408— 1419) Jacopo delia Quercia na Piazza del
Campo w Sienie. Jedna z nich to Rea Silvia, matka rodzona Romulusa i Remusa, druga natomiast
to Acca Larentia, karmicielka bliźniąt. Obie grupy identyfikowano także jako podwójne przedstawienie
Caritas lub nawet Matki Ziemi12. Trzeci wariant, zw. niesłusznie „Filippino Lippi — Typ"13, znany
1 E. Gąsiorowski, Rynek i ratusz chełmiński, „Kwartalnik Urbanistyki i Architektury", t. 10: 1965, z. 1, s. 22.
2 R. Freyhan, The Evolution of the Caritas Figure in the Thirteenth and Fourteenth Century, „Journal of the
Warburg and Courtauld Institutes", t. 11: 1948, s. 70 n.
3 Tomasz z Akwinu, Summa Theologica — На, Пае, p. XXIII, a 8, cyt. wg Freyhan, op. cit., przyp. 2 na s. 68.
4 Augustyn, PL, t. 36, col. 260, cyt. wg Freyhan, op. cit., przyp. 4 na s. 68.
5 Freyhan, op. cit., s. 68.
6 M. Wellershof-von Thadden, Caritas, [w:] Reallexicon zur Deutschen Kunst-Geschichte, begonnen von O. Schmitt +,
herausgegeben von E. Gall und L. H. Heydenreich, Redaktion H. M. von Erffa, t. 3, Stuttgart 1954, col. 351.
7 „Kto przyjmuje jedno z tych dzieci w imię moje, Mnie przyjmuje; a kto Mnie przyjmuje, nie przyjmuje Mnie, lecz
tego, który Mnie posłał"; por. także E. Wind, The Case History of a Pattern, „Journal of the Warburg Institute",
t. 1 : 1937/1938, s. 324: „the two forms of Charity are fundamentally one".
8 Freyhan, op. cit., s. 70.
9 Ibid., s. 83.
10 Wellershof-von Thadden, op. cit., col. 351.
11 Ibid., col. 352.
12 A. Coffin Hanson, Jacopo delta Quercia's Fonte Gaia. Oxford 1965, s. 25, 68-70, il. 4, 5, 68, 69; Oxford
Warburg Studies.
13 Wellershof-von Thadden, op. cit.