DOI Artikel:
Kalinowski, Konstanty: Sarkofag Erdmana Promnitza w Zamienicach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0297
Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
KONSTANTY KALINOWSKI
SARKOFAG ERDMANA PROMNITZA W ZAMIENICACH
W kościele parafialnym w Zamienicach pod Chojnowem znajduje się monumentalny sarkofag
z umieszczoną na jego wieku leżącą figurą zmarłego1. Forma tego monumentu, a szczególnie
całopostaciowa, pełnoplastyczna figura zmarłego należą do rzadko spotykanych w barokowej plastyce
sepulkralnej Śląska. Na specjalną uwagę zasługuje także program zamienieckiego sarkofagu
będącego w większej mierze pomnikiem sławy wojennej niż nagrobnym monumentem.
Sarkofag wystawiony został dla hr. Erdmana von Promnitza (1680— 1704) z fundacji jego matki
Heleny Siguny Charlotty z domu von Redern. Erdman von Promnitz pochodził z protestanckiej,
grodzkiej linii Promnitzów. Po studiach we Frankfurcie nad Odrą, w 1697 r. odbył podróż
do Francji, Włoch, Anglii, Holandii i Niemiec. W Anglii zaciągnął się do wojska i służył
pod komendą ks. d'Albermarle. Następnie był rotmistrzem pułku lejb-kirasierów armii saskiej
i brał udział w wojnie północnej na terenie Inflant i Polski. Poległ w starciu ze Szwedami
pod Poznaniem 10 sierpnia 1704 r. Zwłoki, odnalezione na pobojowisku w kilka dni po potyczce,
zostały zabalsamowane i okrężną drogą przez księstwo holsztyńskie przewiezione do pałacu
w Jaroszówce, a następnie uroczyście przeniesione do Zamienić i złożone w tamtejszym kościele.
Według ówczesnych relacji pogrzeb był na tyle wystawny (m. in. drogę wyłożono czarnym kirem),
że matka Promnitza zmuszona została do zapłacenia ogromnego podatku (30 000 fi) za zbytek2.
Pierwotnie sarkofag ustawiony był w nawie kościoła przy północnej ścianie. Ponad sarkofagiem,
na ścianie nawy, umieszczono wielką, ozdobną drewnianą tablicę inskrypcyjną w ramie złożonej
z pędów akantu i panopliów, z siedzącą figurą dmącej w fanfarę Famy3. Ponadto w kościele
zawieszono chorągiew żałobną z portretem zmarłego4.
Ustalenie pierwotnego usytuowania sarkofagu jako monumentu wolno stojącego w nawie potwierdza
brak napisu kommemoratywnego na samym sarkofagu, jednolity sposób opracowania wszystkich
1 J. Sinapius, Schlesische Curiositdten, t. I, Leipzig—Breslau 1728, s. 108, 109, 178. 179; Silesia oder Schlesien
in historisch, romantischen und malerischen Beziehung, Glogau 1841, s. 152; Der Sarkofag des Gra/en Promnitz in der
Kirche von Samitz bei Haynau, „Zeitschrift fur Bildende Kunst". R. XXIV: 1889, s. 209-212, il. 2; H. Lutsch,
Verzeiehnis der Kunstdenkmàlern der Provinz Schlesien, t. III, Breslau 1891, s. 321; B. Steinborn, Złotoryja, Chojnów,
Świerzawa, Wrocław 1959, s. 150; B. Steinborn, S. Kozak, Złotoryja, Chojnów, Świerzawa. Zabytki sztuki regionu,
Wrocław 1971, s. 174, 175, il. 107; E. Houszka, Nagrobek Erdmana von Promnitza w Zamienicach koło Chojnowa,
mpis pracy magisterskiej. Uniwersytet Wrocławski 1977; D. Ostowska, Rzeźba portretowa na Śląsku od polowy XVII
do polowy XVIII wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej", t. XII, Wrocław 1979, s. 48, poz. 30.
2 Sinapius, op. cit., s. 178, 179.
? Tablica wykonana jest z drewna, obramienie w całości złocone. Wielkość ok. 250 x 150 cm. Uszkodzoną tablicę
usunięto z kościoła w 1970 r. i przekazano do Muzeum Narodowego we Wrocławiu (nr inw. XII-1022 a, b). Tekst
inskrypcji brzmi: „Der Hochgeborene Graff und Herr, Herr Erdmann, des H. Rom. Reichs Graff v. Promnitz, Frey
Herr der frehen Standes Herrschafft Pless, Sorau, Triebel u Naumburg. Erb Herr der Herrschafft Kràppel, Hoff,
Janowitz u Olssnitz etc. Ihro Kônigl. May: in Polen und Churft. Durchl: zu Sachsen unter dero lóbl. Leib
Curassirer Regiment Wohl bestalten Rittmeister, ward geboren Anno 1680 d: 21 Dezember, begab sich nach vollbrachten
Reisen in Kriegsdienste, und liess seinen tapferen Muth bey unterschiedenen Actionen im Reiche bey Hochstàdt, auch
in Liefland u Pohlen sehcn, blieb aber Anno 1704 d: 10 Augusti in dem harten Treffen unter Posen durch einen
unglùckl: Schuss wie wohl auf der besiegten Wahlstadt, im 24 Jahr seines Ruhmvollen Alters." Napis na proporczyku
fanfary Famy jest obecnie nieczytelny („...rint moriu...").
4 O istnieniu chorągwi żałobnej wspomina nie zidentyfikowany autor artykułu Der Sarkofag..., s. 209.
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
KONSTANTY KALINOWSKI
SARKOFAG ERDMANA PROMNITZA W ZAMIENICACH
W kościele parafialnym w Zamienicach pod Chojnowem znajduje się monumentalny sarkofag
z umieszczoną na jego wieku leżącą figurą zmarłego1. Forma tego monumentu, a szczególnie
całopostaciowa, pełnoplastyczna figura zmarłego należą do rzadko spotykanych w barokowej plastyce
sepulkralnej Śląska. Na specjalną uwagę zasługuje także program zamienieckiego sarkofagu
będącego w większej mierze pomnikiem sławy wojennej niż nagrobnym monumentem.
Sarkofag wystawiony został dla hr. Erdmana von Promnitza (1680— 1704) z fundacji jego matki
Heleny Siguny Charlotty z domu von Redern. Erdman von Promnitz pochodził z protestanckiej,
grodzkiej linii Promnitzów. Po studiach we Frankfurcie nad Odrą, w 1697 r. odbył podróż
do Francji, Włoch, Anglii, Holandii i Niemiec. W Anglii zaciągnął się do wojska i służył
pod komendą ks. d'Albermarle. Następnie był rotmistrzem pułku lejb-kirasierów armii saskiej
i brał udział w wojnie północnej na terenie Inflant i Polski. Poległ w starciu ze Szwedami
pod Poznaniem 10 sierpnia 1704 r. Zwłoki, odnalezione na pobojowisku w kilka dni po potyczce,
zostały zabalsamowane i okrężną drogą przez księstwo holsztyńskie przewiezione do pałacu
w Jaroszówce, a następnie uroczyście przeniesione do Zamienić i złożone w tamtejszym kościele.
Według ówczesnych relacji pogrzeb był na tyle wystawny (m. in. drogę wyłożono czarnym kirem),
że matka Promnitza zmuszona została do zapłacenia ogromnego podatku (30 000 fi) za zbytek2.
Pierwotnie sarkofag ustawiony był w nawie kościoła przy północnej ścianie. Ponad sarkofagiem,
na ścianie nawy, umieszczono wielką, ozdobną drewnianą tablicę inskrypcyjną w ramie złożonej
z pędów akantu i panopliów, z siedzącą figurą dmącej w fanfarę Famy3. Ponadto w kościele
zawieszono chorągiew żałobną z portretem zmarłego4.
Ustalenie pierwotnego usytuowania sarkofagu jako monumentu wolno stojącego w nawie potwierdza
brak napisu kommemoratywnego na samym sarkofagu, jednolity sposób opracowania wszystkich
1 J. Sinapius, Schlesische Curiositdten, t. I, Leipzig—Breslau 1728, s. 108, 109, 178. 179; Silesia oder Schlesien
in historisch, romantischen und malerischen Beziehung, Glogau 1841, s. 152; Der Sarkofag des Gra/en Promnitz in der
Kirche von Samitz bei Haynau, „Zeitschrift fur Bildende Kunst". R. XXIV: 1889, s. 209-212, il. 2; H. Lutsch,
Verzeiehnis der Kunstdenkmàlern der Provinz Schlesien, t. III, Breslau 1891, s. 321; B. Steinborn, Złotoryja, Chojnów,
Świerzawa, Wrocław 1959, s. 150; B. Steinborn, S. Kozak, Złotoryja, Chojnów, Świerzawa. Zabytki sztuki regionu,
Wrocław 1971, s. 174, 175, il. 107; E. Houszka, Nagrobek Erdmana von Promnitza w Zamienicach koło Chojnowa,
mpis pracy magisterskiej. Uniwersytet Wrocławski 1977; D. Ostowska, Rzeźba portretowa na Śląsku od polowy XVII
do polowy XVIII wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej", t. XII, Wrocław 1979, s. 48, poz. 30.
2 Sinapius, op. cit., s. 178, 179.
? Tablica wykonana jest z drewna, obramienie w całości złocone. Wielkość ok. 250 x 150 cm. Uszkodzoną tablicę
usunięto z kościoła w 1970 r. i przekazano do Muzeum Narodowego we Wrocławiu (nr inw. XII-1022 a, b). Tekst
inskrypcji brzmi: „Der Hochgeborene Graff und Herr, Herr Erdmann, des H. Rom. Reichs Graff v. Promnitz, Frey
Herr der frehen Standes Herrschafft Pless, Sorau, Triebel u Naumburg. Erb Herr der Herrschafft Kràppel, Hoff,
Janowitz u Olssnitz etc. Ihro Kônigl. May: in Polen und Churft. Durchl: zu Sachsen unter dero lóbl. Leib
Curassirer Regiment Wohl bestalten Rittmeister, ward geboren Anno 1680 d: 21 Dezember, begab sich nach vollbrachten
Reisen in Kriegsdienste, und liess seinen tapferen Muth bey unterschiedenen Actionen im Reiche bey Hochstàdt, auch
in Liefland u Pohlen sehcn, blieb aber Anno 1704 d: 10 Augusti in dem harten Treffen unter Posen durch einen
unglùckl: Schuss wie wohl auf der besiegten Wahlstadt, im 24 Jahr seines Ruhmvollen Alters." Napis na proporczyku
fanfary Famy jest obecnie nieczytelny („...rint moriu...").
4 O istnieniu chorągwi żałobnej wspomina nie zidentyfikowany autor artykułu Der Sarkofag..., s. 209.