DOI Artikel:
Linette, Eugeniusz: Kwestia udziału Pompea i Antoniego Ferrarich w "fabryce" katedry poznańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0305
Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
EUGENIUSZ LINETTE
KWESTIA UDZIAŁU POMPEA I ANTONIEGO FERRARICH
W „FABRYCE" KATEDRY POZNAŃSKIEJ
W drugim tomie swego wydanego w 1838 r. Obrazu hisloryczno-statystycznego miasta Poznania
Józef Lukas ewicz zamieścił rysunek ortogonalny zachodniej fasady katedry (il. 1), z objaśnieniem:
„Facjata kościoła katedralnego przed pogorzeniem w r. 1772 geometrycznie zrobiona". Ściślej
mówiąc jest to litografia wykonana dla potrzeb wydawnictwa przez Michała Bussego w jego
zaledwie w 1837 r. założonym warsztacie litograficznym. Nie zachował się znacznie starszy rysunek,
na którym Busse oparł swoją litografię, a który — jak można sądzić — wypożyczony został przez
Łukaszewicza z archiwum kapitulnego i już tam nie wrócił. Omawiana ilustracja ukazuje fasadę
katedry z barokowymi hełmami wież istniejącymi niespełna pół stulecia; wzniesione do 1728 г.,
spłonęły w pożarze kościoła w 1772 r.1 Poprzednie hełmy zwalone zostały huraganem szalejącym
nad Poznaniem 18 czerwca 1725 r.2, nowe, zaprojektowane nieznaną ręką, zapewne nie później
niż w 1726 г., były już gotowe w 1728 г., jak to wynika z wizytacji katedry w październiku
tegoż roku, dokonanej przez fundatora odbudowy, biskupa Jana Joachima Tarłę3. O tym, że
hełmy istniały rzeczywiście w formie przedstawionej na litografii Bussego — upewnia zbliżony ich
kształt na panoramie Poznania F. B. Wernera z ok. 1740 r. (przede wszystkim na jej wersji
większej — il. 2), różnice bowiem zachodzące między obydwoma przekazami są mało istotne. Istotniejsze
są rozbieżności w formach szczytu i elewacji wież u Bussego i u Wernera, do tej sprawy
wypadnie niżej wrócić.
Litografia Bussego, zawierająca wszelkie potrzebne detale, posłużyła jako wzór dla projektu
wież w powojennej odbudowie katedry (por. il. 3). Ogromne zniszczenie klasycystycznej fasady
katedry w 1945 r. ujawniło pod należącymi do niej domurówkami elementy średniowieczne.
Można więc było sięgnąć do wspomnianego wzoru, łączył on bowiem barokowe hełmy takiż
szczyt i portal ze średniowiecznymi, surowo oskarpowanymi trzonami wież. Zresztą z tych barokowych
elementów wybrano jedynie hełmy wieżowe, szczyt zaś odrzucono na rzecz dowolnie zaprojektowanego,
pseudogotyckiego.
1 O tym pożarze relację z akt kapitulnych cytuje J. Nowacki {Kościół katedralny w Poznaniu, Poznań 1959,
s. 150), z fragmentem dotyczącym figur na szczycie zachodnim i hełmów wieżowych: „.. .prosiliens [ignis] primo
statuas Salvatoris ас Apostolorum, tum catenationes ligneas in turribus incendit ac in favillam easdem turres redegit..."
2 O zniszczeniach dokonanych przez huragan — spośród kilku relacji najważniejszą, z akt kapitulnych, przytacza
Nowacki (op. cit., s. 139), w tym o wieżach: „Turres binae, uti magno sumptu et labore erectae, ita splendidae,
pro quibus extruendis plurimi sudarunt anni, et nunc primum ante duos annos in summitatae sonsumatae, una hora,
imo verius uno momento conquassatae et in terram deiectae". Niemniej istotny jest opis zawarty w wizytacji katedry
z 1728 г., por. przypis 3.
3 Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (dalej cyt. jako AAP), sygn. CP 94: Visitatio eccl. cathedralis posn.
per Ill-mum [...] D. Ioannem Iachimum Tarło [...] peracta, k. 6v: „Ecclesia haec cathedralis [...] cum duabus
praecelsis turribus, quarum ligneae superficies, eminentes, cupreo are vestitae, vehementi violentia ventorum, Anno
Domini 1725 die 18 Iunii [...] deiecta, tectumque ipsius ecclesiae cupreum magna ex parte concussum et avulsum
fuit, quod una cum superficiebus ambarum turrium novis de muro auctis, et ligneis verticibus cupro superinductis,
necnon restauratione frontispicii, notabilibus expensis nostris, et adiuvante subsidio cathedratico, per decanatus Maioris
Poloniae collecto..."
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
EUGENIUSZ LINETTE
KWESTIA UDZIAŁU POMPEA I ANTONIEGO FERRARICH
W „FABRYCE" KATEDRY POZNAŃSKIEJ
W drugim tomie swego wydanego w 1838 r. Obrazu hisloryczno-statystycznego miasta Poznania
Józef Lukas ewicz zamieścił rysunek ortogonalny zachodniej fasady katedry (il. 1), z objaśnieniem:
„Facjata kościoła katedralnego przed pogorzeniem w r. 1772 geometrycznie zrobiona". Ściślej
mówiąc jest to litografia wykonana dla potrzeb wydawnictwa przez Michała Bussego w jego
zaledwie w 1837 r. założonym warsztacie litograficznym. Nie zachował się znacznie starszy rysunek,
na którym Busse oparł swoją litografię, a który — jak można sądzić — wypożyczony został przez
Łukaszewicza z archiwum kapitulnego i już tam nie wrócił. Omawiana ilustracja ukazuje fasadę
katedry z barokowymi hełmami wież istniejącymi niespełna pół stulecia; wzniesione do 1728 г.,
spłonęły w pożarze kościoła w 1772 r.1 Poprzednie hełmy zwalone zostały huraganem szalejącym
nad Poznaniem 18 czerwca 1725 r.2, nowe, zaprojektowane nieznaną ręką, zapewne nie później
niż w 1726 г., były już gotowe w 1728 г., jak to wynika z wizytacji katedry w październiku
tegoż roku, dokonanej przez fundatora odbudowy, biskupa Jana Joachima Tarłę3. O tym, że
hełmy istniały rzeczywiście w formie przedstawionej na litografii Bussego — upewnia zbliżony ich
kształt na panoramie Poznania F. B. Wernera z ok. 1740 r. (przede wszystkim na jej wersji
większej — il. 2), różnice bowiem zachodzące między obydwoma przekazami są mało istotne. Istotniejsze
są rozbieżności w formach szczytu i elewacji wież u Bussego i u Wernera, do tej sprawy
wypadnie niżej wrócić.
Litografia Bussego, zawierająca wszelkie potrzebne detale, posłużyła jako wzór dla projektu
wież w powojennej odbudowie katedry (por. il. 3). Ogromne zniszczenie klasycystycznej fasady
katedry w 1945 r. ujawniło pod należącymi do niej domurówkami elementy średniowieczne.
Można więc było sięgnąć do wspomnianego wzoru, łączył on bowiem barokowe hełmy takiż
szczyt i portal ze średniowiecznymi, surowo oskarpowanymi trzonami wież. Zresztą z tych barokowych
elementów wybrano jedynie hełmy wieżowe, szczyt zaś odrzucono na rzecz dowolnie zaprojektowanego,
pseudogotyckiego.
1 O tym pożarze relację z akt kapitulnych cytuje J. Nowacki {Kościół katedralny w Poznaniu, Poznań 1959,
s. 150), z fragmentem dotyczącym figur na szczycie zachodnim i hełmów wieżowych: „.. .prosiliens [ignis] primo
statuas Salvatoris ас Apostolorum, tum catenationes ligneas in turribus incendit ac in favillam easdem turres redegit..."
2 O zniszczeniach dokonanych przez huragan — spośród kilku relacji najważniejszą, z akt kapitulnych, przytacza
Nowacki (op. cit., s. 139), w tym o wieżach: „Turres binae, uti magno sumptu et labore erectae, ita splendidae,
pro quibus extruendis plurimi sudarunt anni, et nunc primum ante duos annos in summitatae sonsumatae, una hora,
imo verius uno momento conquassatae et in terram deiectae". Niemniej istotny jest opis zawarty w wizytacji katedry
z 1728 г., por. przypis 3.
3 Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (dalej cyt. jako AAP), sygn. CP 94: Visitatio eccl. cathedralis posn.
per Ill-mum [...] D. Ioannem Iachimum Tarło [...] peracta, k. 6v: „Ecclesia haec cathedralis [...] cum duabus
praecelsis turribus, quarum ligneae superficies, eminentes, cupreo are vestitae, vehementi violentia ventorum, Anno
Domini 1725 die 18 Iunii [...] deiecta, tectumque ipsius ecclesiae cupreum magna ex parte concussum et avulsum
fuit, quod una cum superficiebus ambarum turrium novis de muro auctis, et ligneis verticibus cupro superinductis,
necnon restauratione frontispicii, notabilibus expensis nostris, et adiuvante subsidio cathedratico, per decanatus Maioris
Poloniae collecto..."