Rocznik Historii Sztuki (17.1988)

Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472

ANDRZEJ ROTTERMUND

„LE PALAIS DU SOMMEIL"
SYPIALNIA KRÓLEWSKA W ZAMKU WARSZAWSKIM

Traktowanie rezydencji monarchy absolutystycznego jako miejsca jego kultu znalazło odbicie
w kształtowaniu wnętrz reprezentacyjnych apartamentów, a szczególnie monarszej sypialni. Podobnie
jak wnętrze świątyni, pomieszczenie to dzielono na dwie części. Część, w której umieszczano łoże
(ruelle), oddzielano balustradą, nieznacznie podwyższano [parquet], a podłogę podwyższenia bogaciej
zdobiono. Tak jak prezbiterium w świątyni było miejscem przeznaczonym do ustawienia ołtarza i przestrze-
nią dla kapłana i celebransów, tak w wydzielonej przestrzeni sypialni, za balustradą, przebywał
władca i najbliższe mu, najwyższe rangą, osobistości dworu. Wzorzec paradnego pokoju sypialnego,
sformułowany na dworze Ludwika XIV, stał się w XVII w. ideałem dla niemal wszystkich europejskich
dworów monarszych, książęcych i wielkopańskich, niezależnie od formy ustrojowej państwa. Paradne
sypialnie, wzorowane na wersalskiej, urządzali w swoich rezydencjach władcy absolutni i królowie
monarchii konstytucyjnych, książęta i wielcy magnaci1. Zasadnicza różnica między wersalską sypialnią
a sypialniami innych władców europejskich tkwiła w sferze funkcji, a nie w artystycznym ukształ-
towaniu. Na dworze francuskim pokój sypialny był centrum życia dworskiego i państwowego,
pełniąc zarazem funkcję najwyższej rangi pokoju audiencyjnego, natomiast w większości dworów
europejskich miał on zawsze charakter bardziej prywatny niż publiczny. Francja eksportowała modę,
a nie ceremoniał. Istotne zmiany w tym względzie łączą się z ewolucją apartamentu reprezentacyjnego
i zmianą charakteru niektórych pomieszczeń w ramach tego apartamentu. Około poł. XVIII w.
coraz częściej odchodzi się od stosowania sakralnych symboli przestrzennych : balustrady i podwyższenia,
co w wielu wypadkach dyktowane jest nie tylko nakazami mody. Przykładem wpływu czynników
politycznych jest historia kształtowania sypialnego wnętrza w Zamku Królewskim w Warszawie
w pierwszych latach panowania Stanisława Augusta. W latach 1765— 1766 Victor Louis zaprojektował
dla Stanisława Augusta pokój sypialny w ramach Apartamentu Wielkiego. Paradne wnętrze z łożem
w typie a la Duchesse, oddzielone od reszty pokoju wydatną balustradą, imponujące bogactwem
tkanin i wyposażenia, było wyrazem królewskiego zapatrzenia na Wersal, gdzie paradne pokoje
sypialne symbolizowały absolutystyczną władzę królów Francji. Projekt louisowskiej sypialni nie mógł
być wykonany w sytuacji, kiedy szlachecki naród buntował się przeciwko każdej królewskiej próbie
absolutum dominium, a takie skojarzenia musiałaby budzić sypialnia wykonana według projektu
francuskiego. Stanisław August po 1771 r. nie tylko rezygnuje z urządzenia paradnej sypialni, ale
i w ogóle wyeliminowuje pokój sypialny z obszaru Apartamentu Wielkiego i zadowala się sto-
sunkowo skromnym sypialnym wnętrzem w ramach reprezentacyjno-mieszkalnego apartamentu.

Wydany w 1780 r. w Paryżu Le Génie de l'architecture.. .2, mimo że przyjmuje możliwość urzą-
dzenia sypialni służącej tylko do parady, uwagę swoją kieruje na pokój sypialny, w którym stwo-
rzona ma być atmosfera spokoju i wypoczynku. „Cest le palais du sommeil, tout y doit être simple
et uniforme" pisze Le Camus de Mézieres, a dalej „La chambre à coucher est, comme nous

1 H. Ch. Ehalt, Ausdrucksformen absolutischer Herrschaft, Oldenburg 1980, s. 94, 95; P. Thornton, Seventeenth-
-Century Interior Décoration in England, France and Holland, New Haven and London 1981, s. 293—296; H. M. Baillie,
Etiquette and the Planning of the State Apartaments in Baroque Palaces, „Archaeologia", T. CI: 1967, s. 169— 199.

2 Le Camus de Mézieres, Le Génie de l'architecture, au l'analogie de cet art avec nos sensations, Paris 1780, s. 111— 115.