DOI Artikel:
Brykowski, Ryszard: Drewniana cerkiew łemkowska z Rychwałdu-Owczar
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0313
Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
RYSZARD BRYKOWSKI
DREWNIANA CERKIEW ŁEMKOWSKA Z RYCHWAŁDU-OWCZAR
Rychwałd, wzmiankowany po raz pierwszy źródłowo w 1581 г., był wówczas we władaniu
rodu Pieniążków1, z nich wymieniany Przecław Pieniążek2. „Prócz łanu sołtysiego było [...]
5 dworzyszcz wołoskich i 2 komorników bez bydła"3. Początki osady musiały być jednak dawniejsze,
skoro „Andrzej Branicki z Woli nadał 12 grudnia 1524 r. na wieczne czasy sołtystwo w Łosiu
Waśkowi z Łosia, pochodzącemu z Rychwałdu4. Nazwa Rychwałd, w XVI stuleciu Bornice oraz
Richwałd5, wiązana z XIV-wieczną kolonizacją niemiecką6, zamieniona została w 1948 r. na
Owczary.
Z 1581 r. pochodzi również najstarsza wzmianka o parafii Wschodniego Kościoła7, "najpewniej
już wówczas unickiej8. Cerkiew była niewątpliwie drewniana, ale o jej wyglądzie z tego czasu
brak wiadomości. Czas budowy zachowanej świątyni łączony był dotąd z 1653 r. zgodnie z datą
umieszczoną na nadprożu zachodniego portalu9.
Publikowane wzmianki o tym zabytku i jego fotografie sprawiły10, że wśród badaczy utarło
się przeświadczenie, iż cerkiew z Rychwałdu—Owczar, pospołu z XVII-wieczną cerkwią z Powroźnika
(istniała już w 1604 r.)11, są nie tylko najstarszymi, ale i najbardziej typowymi przykładami
drewnianej łemkowskiej architektury cerkiewnej po polskiej stronie Karpat.
! K. Pieradzka, Na szlakach Łemkowszc żyzny, Kraków 1939, s. 18; równocześnie ta sama autorka stwierdza,
że Rychwałd był wsią starościńską i królewską (s. 96).
2 Słownik geograficzny Królewstwa Polskiego, X, Warszawa 1889, s. 76.
3 Ibid.
4 Pieradzka, op. cit., s. 108.
5 Słownik geograficzny...
6 Pieradzka, op. cit., s. 114, 115.
7 Słownik geograficzny...
8 Obszerniej zagadnienie to porusza: R. Brykowski, Łemkowska drewniana architektura cerkiewna w Polsce, na
Słowacji i Rusi Zakarpackiej, Wrocław 1986.
9 „ANO DNI 1653".
10 M. Dragan, Ukraińskie cerkwie drewniane (YJcrajański derew/jani cerkwy. Ukrainische Holzkirchen), Lwów 1937,
cz. II, s. 135; V. Sićynskyj, Drévéné stavby v Karpatské oblasti, Praga 1940, s. 110; Katalog zabytków sztuki
w Polsce. Województwo rzeszowskie. Powiat gorlicki, cz. II, opr. R. Brykowski, T. Chrzanowski, mpis 1964— 1968
(Cz. I, opr. i.Z. Łoziński, B. Wolff, mpis 1955), Instytut Sztuki PAN; R. Brykowski, Drewniana cerkiew łem-
kowska w Nieznajowej, „Ochrona Zabytków", 19: 1966, nr 1, s. 84; J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zabytków
architektury w Polsce, Warszawa 1967, s. 157; R. Brykowski, Zabytki architektury powiatu gorlickiego, [w:] Nad
rzeką Ropą, III, Kraków 1968, s. 496; Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 13: Województwo rzeszowskie,
opr. R. Brykowski, Warszawa 1973, s. 43; R. Brykowski, Z problematyki badań nad drewnianą architekturą
cerkiewną w Karpatach — podstawowe typy architektoniczne i ich występowanie, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie",
5: 1974, s. 161, — także w: L'udove stavitel'stwo v Karpatskej oblasti, Bratysława 1974, s. 260; M. Pokropek, Atlas
sztuki ludowej i folkloru w Polsce, Warszawa 1978, s. 259; W. Karmazyn-Kakowski, Mistectwo Łemkiwskoji cerkwy
(De arte sacra ecclesiarum Lemcoviensium), Rzym 1975, s. 53; taką datę budowy cerkwi w Rychwałdzie—Owczarach
podaje też większość schematyzmów Kościoła unickiego, ale Szematism wsego klira grecko-katolickogo eparchy sojedinenych
Peremyskoj, Samborskoj i Sjanockoj na rok 1898, Przemyśl 1898, s. 38, a za nim T. Spiss, Wykaz drewnianych
kościołów i cerkwi w Galicyi, Lwów 1912, s. 21 — podają rok 1635, co można tłumaczyć tylko błędem drukarskim.
11 Dzieje badań i najnowszą ich interpretację omawia R. Brykowski, Cerkiew w Powrożniku. Poglądy na początkowe
dzieje zabytku, [w:] Ukrajińskij Kalendar 1984, Warszawa [1984], s. 238-243.
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
RYSZARD BRYKOWSKI
DREWNIANA CERKIEW ŁEMKOWSKA Z RYCHWAŁDU-OWCZAR
Rychwałd, wzmiankowany po raz pierwszy źródłowo w 1581 г., był wówczas we władaniu
rodu Pieniążków1, z nich wymieniany Przecław Pieniążek2. „Prócz łanu sołtysiego było [...]
5 dworzyszcz wołoskich i 2 komorników bez bydła"3. Początki osady musiały być jednak dawniejsze,
skoro „Andrzej Branicki z Woli nadał 12 grudnia 1524 r. na wieczne czasy sołtystwo w Łosiu
Waśkowi z Łosia, pochodzącemu z Rychwałdu4. Nazwa Rychwałd, w XVI stuleciu Bornice oraz
Richwałd5, wiązana z XIV-wieczną kolonizacją niemiecką6, zamieniona została w 1948 r. na
Owczary.
Z 1581 r. pochodzi również najstarsza wzmianka o parafii Wschodniego Kościoła7, "najpewniej
już wówczas unickiej8. Cerkiew była niewątpliwie drewniana, ale o jej wyglądzie z tego czasu
brak wiadomości. Czas budowy zachowanej świątyni łączony był dotąd z 1653 r. zgodnie z datą
umieszczoną na nadprożu zachodniego portalu9.
Publikowane wzmianki o tym zabytku i jego fotografie sprawiły10, że wśród badaczy utarło
się przeświadczenie, iż cerkiew z Rychwałdu—Owczar, pospołu z XVII-wieczną cerkwią z Powroźnika
(istniała już w 1604 r.)11, są nie tylko najstarszymi, ale i najbardziej typowymi przykładami
drewnianej łemkowskiej architektury cerkiewnej po polskiej stronie Karpat.
! K. Pieradzka, Na szlakach Łemkowszc żyzny, Kraków 1939, s. 18; równocześnie ta sama autorka stwierdza,
że Rychwałd był wsią starościńską i królewską (s. 96).
2 Słownik geograficzny Królewstwa Polskiego, X, Warszawa 1889, s. 76.
3 Ibid.
4 Pieradzka, op. cit., s. 108.
5 Słownik geograficzny...
6 Pieradzka, op. cit., s. 114, 115.
7 Słownik geograficzny...
8 Obszerniej zagadnienie to porusza: R. Brykowski, Łemkowska drewniana architektura cerkiewna w Polsce, na
Słowacji i Rusi Zakarpackiej, Wrocław 1986.
9 „ANO DNI 1653".
10 M. Dragan, Ukraińskie cerkwie drewniane (YJcrajański derew/jani cerkwy. Ukrainische Holzkirchen), Lwów 1937,
cz. II, s. 135; V. Sićynskyj, Drévéné stavby v Karpatské oblasti, Praga 1940, s. 110; Katalog zabytków sztuki
w Polsce. Województwo rzeszowskie. Powiat gorlicki, cz. II, opr. R. Brykowski, T. Chrzanowski, mpis 1964— 1968
(Cz. I, opr. i.Z. Łoziński, B. Wolff, mpis 1955), Instytut Sztuki PAN; R. Brykowski, Drewniana cerkiew łem-
kowska w Nieznajowej, „Ochrona Zabytków", 19: 1966, nr 1, s. 84; J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zabytków
architektury w Polsce, Warszawa 1967, s. 157; R. Brykowski, Zabytki architektury powiatu gorlickiego, [w:] Nad
rzeką Ropą, III, Kraków 1968, s. 496; Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 13: Województwo rzeszowskie,
opr. R. Brykowski, Warszawa 1973, s. 43; R. Brykowski, Z problematyki badań nad drewnianą architekturą
cerkiewną w Karpatach — podstawowe typy architektoniczne i ich występowanie, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie",
5: 1974, s. 161, — także w: L'udove stavitel'stwo v Karpatskej oblasti, Bratysława 1974, s. 260; M. Pokropek, Atlas
sztuki ludowej i folkloru w Polsce, Warszawa 1978, s. 259; W. Karmazyn-Kakowski, Mistectwo Łemkiwskoji cerkwy
(De arte sacra ecclesiarum Lemcoviensium), Rzym 1975, s. 53; taką datę budowy cerkwi w Rychwałdzie—Owczarach
podaje też większość schematyzmów Kościoła unickiego, ale Szematism wsego klira grecko-katolickogo eparchy sojedinenych
Peremyskoj, Samborskoj i Sjanockoj na rok 1898, Przemyśl 1898, s. 38, a za nim T. Spiss, Wykaz drewnianych
kościołów i cerkwi w Galicyi, Lwów 1912, s. 21 — podają rok 1635, co można tłumaczyć tylko błędem drukarskim.
11 Dzieje badań i najnowszą ich interpretację omawia R. Brykowski, Cerkiew w Powrożniku. Poglądy na początkowe
dzieje zabytku, [w:] Ukrajińskij Kalendar 1984, Warszawa [1984], s. 238-243.