Rocznik Historii Sztuki (17.1988)

O RUBLOWIE INACZEJ

77

uzasadnienie tezy o wyjątkowości władzy moskiewskiego jedynowładcy jako dziedzica nie tylko
kijowskich i włodzimierskich książąt, ale i bizantyjskich basileusów.

Podjęte po pożarze 1547 r. realizacje miały na celu „uzasadnienie polityki cara", ale także wskazanie
mu drogi postępowania jako samodzierżawcy Rusi i obrońcy wiary prawosławnej. Udokumentowaniu
tezy o przejęciu władzy carskiej od bizantyjskich władców i jej ciągłości na Rusi służyły — powstałe
także w kręgu metropolity Makarego — utwory literackie, jak np. Opowieści o książętach wło-
dzimierskich, czy Opowieści o religiach przysłanych na Ruś z Bizancjum. W takiej sytuacji Rublow,
jako artysta związany z kręgiem twórców państwa moskiewskiego i pracujący w budowlach, które
stanowiły widomy znak prestiżu tego państwa, a zarazem uzasadniały jego roszczenia do dziedzictwa
terytorialnego, był tym twórcą, który najbardziej nadawał się do odegrania roli „wzorca".

Uchwała Stogławu, nakazująca ikonopiscom malować tak jak Rublow, spowodowała określone,
natychmiastowe skutki. I nie dotyczy to jedynie przedstawień Trójcy Św., której niezliczone repliki
powstawały przez wieki i powstają obecnie. Od czasu Stogławu w 1551 r. kopiowanie czy powtarzanie
ikon Rublowa, które praktykowano i wcześniej, przekształciło się ze sprawy dobrowolnego wyboru
przez malarzy ikon dzieł Rublowa jako wzorca w obowiązującą regułę kopiowania stosowanych
przez niego schematów ikonograficznych. To było przyczyną faktu, że już w XVI-, głównie zaś
XVII-wiecznych inwentarzach pojawiły się ikony, które ich wykonawcy opatrywali sygnaturami
Rublowa, uwierzytelniając je niejako i demonstrując postępowanie zgodne z nakazami Soboru17. Na
przełomie XVII i XVIII w. w hagiograficznych źródłach Andrzej Rublow, oficjalnie przecież niekano-
nizowany, zaczął nosić miano „prepodobnyj", a ikonom przez niego malowanym przypisuje się
cudowną moc18. W Opowieści o świętych malarzach ikon znajdujemy takie sformułowanie: „Rublow
wiele świętych ikon malował, wszystkie cudotwórcze, ponieważ pisze się o nich w [uchwałach]
Stogławu świętego Makarego metropolity, że według jego malowideł należy malować ikony, a nie
ze swojego umysłu"19'. W ten sposób cel postawiony przez hierarchów i metropolitę uczestniczących
w Stogławie w 1551 r. został osiągnięty.

I jeszcze jeden, ostatni wynik uchwały Stogławu i legendy narosłej wokół osoby Andrzeja
Rublowa, zbliżający nas do współczesności. Na XVI-wiecznych ikonach, które jakoby wyszły spod
jego pędzla, jest on określany jako „carski malarz ikon", w późniejszych dużo czasach określenie to
zaczęto utożsamiać z „państwowym" i może dlatego jego dzieła, będące jednymi z najdoskonalszych
realizacji ortodoksyjnej myśli teologicznej, zostały kreowane na źródła rosyjskiej sztuki narodowej.

17 Pługin, op. cit., s. 22, 24; Kuzmina, op. cit., s. 108. Warto tu może przypomnieć, że nawet malowidła kaplicy
Trójcy Św. w Lublinie łączono z imieniem Rublowa, por. M. N. Tichomirow, Andriej Rublew i jego epocha, „Woprosy
Istorii", 1961, nr 1, s. 11.

18 W ilustrowanych XVI- i XVII-wiecznych redakcjach Żywotów św. Sergiusza Rublow przedstawiany był w nimbie. Por.
np. Kuzmina, op. cit., s. 114, il. 1 — 8.

1У Ibid., s. 100.