Rocznik Historii Sztuki (17.1988)

Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472

JOANNA DARANOWSKA-ŁUKASZEWSKA

O PEWNEJ ZIELONEJ TRUMIENCE

Nie opublikowany dotychczas tekst Katalogu zabytków sztuki, obejmujący krakowski klasztor
Panien Norbertanek na Zwierzyńcu l, pośród licznych, rzadkich gdzie indziej, przedmiotów wyszczegól-
nia drewnianą, malowaną trumienkę.

Kształtem podobna do trumien z początku XVII w., rozmiarami zbliżona raczej do relikwiarza2,
jest stosunkowo dobrze zachowana, pokryta zewnątrz i wewnątrz barwną polichromią bez pod-
kładu3. Z wierzchu, na ciemnozielonym tle z delikatną, prostą obwódką w kolorze czerwonym
wokół każdej ze ścian, umieszczono przedstawienia figuralne pośród bujnej roślinności. Są tam
przestylizowane goździki lub może bławaty, tulipany i, najliczniejsze, kwiaty — a słuszniej będzie
powiedzieć — kwiatki umowne, o pięciu kolistych, szeroko rozłożonych płatkach, na krótkich,
ulistnionych łodyżkach. Na jednym z boków dłuższych namalowano przykutego do łańcucha
Chrystusa, upadającego pod krzyżem, oraz postępujący jego śladem zwarty oddział zbrojnych
żołnierzy, nieco dalej zaś trzy postacie niewieście w długich fałdzistych szatach (il. 1). Bok
przeciwległy ozdobiono wizerunkami Chrystusa Zmartwychwstałego pomiędzy świętymi Piotrem
i Pawłem. Zbawiciel okryty czerwonym, spływającym z ramion i otaczającym biodra płaszczem,
lewą ręką podtrzymuje krzyż, a prawą wręcza świętemu Piotrowi klucze (il. 2). „W głowach",
czyli na większej ze ścianek krótszych, przedstawiono sielską scenkę rozgrywającą się w przestrzeni
ograniczonej namiotem, którego szeroko rozsunięte ścianki spływające spod baldachimu, podpięto
po bokach. Pośrodku siedzi Maria, najwijając na kłębek nici z pasma, które na wyciągniętych
rękach trzyma kilkuletni Jezus. Z boku stoi klęcznik z rozłożoną na nim księgą (il. 3). Naj-
mniejszą ze ścian trumienki ozdobiono malowidłem w kształcie czteropłatkowej rozety z monogramem
IHS, z krzyżykiem nad i gwoźdźmi pod poziomą kreską litery H. Na trójbocznym wieku,
pośrodku przedstawiono stojącą na księżycu Madonnę z Dzieciątkiem, osłoniętą rodzajem baldachimu
(czy też namiotu), adorowaną przez dwie klęczące norbertanki z modlitewnie złożonymi rękoma,
namalowane symetrycznie po bokach. Wnętrze trumienki pokryte również cienką warstwą bezpodkła-
dowej malatury, przedstawia się następująco: dno ma jednolitą, ciemnoczerwoną barwę z lekkim
odcieniem szarym, pozostałe zaś ścianki wraz z wiekiem ozdobiono prawie rytmicznie rozmieszczo-
nymi kwiatkami o pięciu płatkach (jakie wspomniano przy opisie dekoracji zewnętrznej, jednakże
bez łodyżek i listków), w kolorach białym, czerwonym i turkusowozielonym, na niebieskim
tle.

Polichromia ta charakteryzuje się kolorytem lokalnym o gamie zharmonizowanej, w której
żywość barw przyćmił nieco upływ czasu. Dekoracja roślinna na zewnątrz potraktowana została
na poły kaligraficznie, na poły malarsko. Niemal szablonowo zarysowane kwiaty są bowiem cieniowane
naiwnie kładzioną bielą lub zielenią, a przedstawienia figuralne okazują wprawdzie pewną dążność
do malarskości, lecz mimo to trudno odeprzeć wrażenie, że wycięto je z papieru i naklejono

1 Katalog zabytków sztuki w Polsce (dalej KZSP), t. IV: Miasto Kraków, Kościół par. p.w. śś. Augustyna i Jana
Chrzciciela oraz klasztor Norbertanek (oprać. E. Śnieżyńska-Stolot), mpis w Instytucie Sztuki PAN.

2 Długość trumienki wynosi ok. 60 cm (58,5 cm — dno, 59,5 cm — wieko), a jej całkowita wysokość „w głowach" —
20,7 cm, oraz „w nogach" — 16,4 cm.

3 Jest to przypuszczalnie bezpodkładowa technika, tzw. szwedzka, polegająca na stosowaniu jako spoiwa mieszanki
oleju z klejem kostnym. Rzecz można rozstrzygnąć za pomocą badań chemicznych.