DOI Artikel:
Pokora, Jakub: Nagrobek Piotra Gebauera we Wrocławiu, czyli o sztuce w służbie kontrreformacji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0231
Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
JAKUB POKORA
NAGROBEK PIOTRA GEBAUERA WE WROCŁAWIU,
CZYLI O SZTUCE W SŁUŻBIE KONTRREFORMACJI
Archidiakon Piotr Gebauer zmarł 8 IX 1646 r. i został pochowany „in Ecclesia Cathedrali
ad cornu Epitafii A. R. Mathae Lamprecht"1. Jego nagrobek, choć nie jest dziełem wysokiej
klasy artystycznej, już na pierwszy rzut oka zwraca uwagę niecodzienną formą prezentacji zmarłego —
jako kaznodziei na ambonie (il. 1). To właśnie dało pierwszy impuls do zainteresowania się
zabytkiem. W trakcie studiów okazało się jednak, że cały monument, a szczególnie jego rozległy
program ideowy, stawia przed badaczem ciekawe problemy. Jest on bowiem poświęcony jednemu
z najwybitniejszych przedstawicieli duchowieństwa diecezji wrocławskiej w 1. poł. XVII w., tj.
w czasach najostrzejszej walki kościoła katolickiego z reformacją. To wszystko sprawiło, że artykuł
stał się próbą prześledzenia wątków kontrreformacyjnych w programie ideowym dzieła. Może
wyniki tej próby okażą się pomocne w badaniach nad śląską w służbie kontrreformacji,
dziedziną nadal mało poznaną, szczególnie w odniesieniu do czasów sprzed zakończenia wojny
trzydziestoletniej.
Literatura dotycząca nagrobka pochodzi sprzed 1939 r. Jego mniej lub bardziej dokładne opisy,
niekiedy z cytowaniem inskrypcji i ich tłumaczeniem, spotykamy w przewodnikach po katedrze2
czy w monografii poświęconej Gebauerowi3. Niewiele więcej miejsca zajmuje ten zabytek w pracach
historyków sztuki. Lutsch m. in. zaznacza, że Gebauer jako świetny kaznodzieja został przedstawiony
na swej ambonie4. Dopiero Nickel, odnalazłszy monogram rzeźbiarza IT (na gzymsie korpusu
kazalnicy, pod biretem), pierwszy dokonuje analizy formalnej, plasując nagrobek wśród wrocławskich
epitafiów dekorowanych małżowiną z chrząstką, a w typie jego widzi analogie z rzymskim
pomnikiem kardynała Giovanni Garzia Millini (zm. 1629 r.) w S. Maria del Popolo, dziełem
Alessandro Algardiego5. Ostatnie z tych ustaleń powtarzają Burgemeister i Grundmann, dodając
informację o monogramie: H. K. na metalowych tablicach inskrypcyjnych6. Już po wojnie nasz
zabytek stał się przyczyną naukowego qui pro quo, kiedy Schoenen podał, że biskup Andréas
von Jerin (zm. 1596 r.) na swym nagrobku w katedrze wrocławskiej został przedstawiony jako...
kaznodzieja na ambonie7.
Pomnik Gebauera, płaskorzeźbiony w piaskowcu, z resztkami polichromii, umieszczony w północnym
narożniku ambitu i frontem zwrócony ku północy, ma formę przyściennej — sięgającej posadzki —
płyty nagrobnej w bogatej ramie ornamentalno-architektonicznej. Pole płyty wypełnia wizerunek
1 Liber mortuorum probostwa katedralnego, cytat za: J. Jungnitz, Archidiakon Petrus Gebauer. Ein Zeit- und
Lebensbild aus der schlesischen Kirchengeschichte des 17. Jahrhunderts, Breslau 1892, s. 134. Nie udało się zidentyfikować
miejsca nie zachowanego epitafium archidiakona Lamprechta (zm. 1552 г.).
2 Np. F. W. Erdmann, Beschreibung der Kathedral-Kirche ad St. Joannem und der Kir che zum Heiligen Kreuz
auf der Dominsel zu Breslau..., Breslau 1850, s. 105, 106; J. Jungnitz, Die Breslauer Domkirche. Ihre Geschichte
und Beschreibung von..., Breslau 1908, s. 77, 78; H. Hoffmann, Der Dom zu Breslau. Eine Euhrung von..., Breslau
1934, s. 130- 133.
3 Jungnitz, Archidiakon..., s. 134— 136.
4 H. Lutsch, Verzeichnis der Kunstdenkmàler der Provinz Schlesien, В. I, Breslau 1886, s. 106, 107.
5 W. Nickel, Die Breslauer Steinepitaphien aus Renaissance und Barock, Strassburg 1924, s. 26, 52.
6 L. Burgemeister, G. Grundmann, Die Kunstdenkmàler der Stadt Breslau, В. 1, Breslau 1930, s. 100.
7 P. Schoenen, Epitaph [w:] Reallexikon zur deutschen Kunstgeschkhte, В. V. Stuttgart 1965, szp. 905.
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472
JAKUB POKORA
NAGROBEK PIOTRA GEBAUERA WE WROCŁAWIU,
CZYLI O SZTUCE W SŁUŻBIE KONTRREFORMACJI
Archidiakon Piotr Gebauer zmarł 8 IX 1646 r. i został pochowany „in Ecclesia Cathedrali
ad cornu Epitafii A. R. Mathae Lamprecht"1. Jego nagrobek, choć nie jest dziełem wysokiej
klasy artystycznej, już na pierwszy rzut oka zwraca uwagę niecodzienną formą prezentacji zmarłego —
jako kaznodziei na ambonie (il. 1). To właśnie dało pierwszy impuls do zainteresowania się
zabytkiem. W trakcie studiów okazało się jednak, że cały monument, a szczególnie jego rozległy
program ideowy, stawia przed badaczem ciekawe problemy. Jest on bowiem poświęcony jednemu
z najwybitniejszych przedstawicieli duchowieństwa diecezji wrocławskiej w 1. poł. XVII w., tj.
w czasach najostrzejszej walki kościoła katolickiego z reformacją. To wszystko sprawiło, że artykuł
stał się próbą prześledzenia wątków kontrreformacyjnych w programie ideowym dzieła. Może
wyniki tej próby okażą się pomocne w badaniach nad śląską w służbie kontrreformacji,
dziedziną nadal mało poznaną, szczególnie w odniesieniu do czasów sprzed zakończenia wojny
trzydziestoletniej.
Literatura dotycząca nagrobka pochodzi sprzed 1939 r. Jego mniej lub bardziej dokładne opisy,
niekiedy z cytowaniem inskrypcji i ich tłumaczeniem, spotykamy w przewodnikach po katedrze2
czy w monografii poświęconej Gebauerowi3. Niewiele więcej miejsca zajmuje ten zabytek w pracach
historyków sztuki. Lutsch m. in. zaznacza, że Gebauer jako świetny kaznodzieja został przedstawiony
na swej ambonie4. Dopiero Nickel, odnalazłszy monogram rzeźbiarza IT (na gzymsie korpusu
kazalnicy, pod biretem), pierwszy dokonuje analizy formalnej, plasując nagrobek wśród wrocławskich
epitafiów dekorowanych małżowiną z chrząstką, a w typie jego widzi analogie z rzymskim
pomnikiem kardynała Giovanni Garzia Millini (zm. 1629 r.) w S. Maria del Popolo, dziełem
Alessandro Algardiego5. Ostatnie z tych ustaleń powtarzają Burgemeister i Grundmann, dodając
informację o monogramie: H. K. na metalowych tablicach inskrypcyjnych6. Już po wojnie nasz
zabytek stał się przyczyną naukowego qui pro quo, kiedy Schoenen podał, że biskup Andréas
von Jerin (zm. 1596 r.) na swym nagrobku w katedrze wrocławskiej został przedstawiony jako...
kaznodzieja na ambonie7.
Pomnik Gebauera, płaskorzeźbiony w piaskowcu, z resztkami polichromii, umieszczony w północnym
narożniku ambitu i frontem zwrócony ku północy, ma formę przyściennej — sięgającej posadzki —
płyty nagrobnej w bogatej ramie ornamentalno-architektonicznej. Pole płyty wypełnia wizerunek
1 Liber mortuorum probostwa katedralnego, cytat za: J. Jungnitz, Archidiakon Petrus Gebauer. Ein Zeit- und
Lebensbild aus der schlesischen Kirchengeschichte des 17. Jahrhunderts, Breslau 1892, s. 134. Nie udało się zidentyfikować
miejsca nie zachowanego epitafium archidiakona Lamprechta (zm. 1552 г.).
2 Np. F. W. Erdmann, Beschreibung der Kathedral-Kirche ad St. Joannem und der Kir che zum Heiligen Kreuz
auf der Dominsel zu Breslau..., Breslau 1850, s. 105, 106; J. Jungnitz, Die Breslauer Domkirche. Ihre Geschichte
und Beschreibung von..., Breslau 1908, s. 77, 78; H. Hoffmann, Der Dom zu Breslau. Eine Euhrung von..., Breslau
1934, s. 130- 133.
3 Jungnitz, Archidiakon..., s. 134— 136.
4 H. Lutsch, Verzeichnis der Kunstdenkmàler der Provinz Schlesien, В. I, Breslau 1886, s. 106, 107.
5 W. Nickel, Die Breslauer Steinepitaphien aus Renaissance und Barock, Strassburg 1924, s. 26, 52.
6 L. Burgemeister, G. Grundmann, Die Kunstdenkmàler der Stadt Breslau, В. 1, Breslau 1930, s. 100.
7 P. Schoenen, Epitaph [w:] Reallexikon zur deutschen Kunstgeschkhte, В. V. Stuttgart 1965, szp. 905.