DOI article:
Jaroszewski, Tadeusz Stefan: Czarnomin: pałac z dwudziestodolarowego banknotu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0411
CZARNOMIN - PAŁAC 407
3. N. Orda. Widok pałacu w Czarnominie, podjazd.
Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 1871—1873, Muzeum Narodowe w Krakowie
stanie badań niewiele wiemy o samym pałacu, nie znamy jego planuT dotyczące go przekazy
historyczne i ikonograficzne są bardzo skąpe. Położony był na lekko opadającym terenie wśród
ogromnego parku. Była to prostokątna budowla z sześciokolumnowym jońskim portykiem z jednej
strony i póło walnym ryzalitem kryjącym salon otoczonym ośmioma kolumnami z drugiej. Od wielkiej
grupy klasycystycznych pałaców rozsianych na całym terytorium dawnej Rzeczypospolitej, a wywo-
dzącej się od pałacu Radolińskich w Siernikach (wzniesionego w latach 1786— 1788 według projektu
Jana Chrystiana Kamsetzera16) pałac czarnomiński odróżnia się dwiema cechami szczególnymi. Otóż
nie miał on właściwie elewacji frontowej. Wspomniany już sześciokolumnowy portyk w wielkim
porządku dźwigający trójkątny fronton i gładką attykę nie krył za sobą wejścia głównego do
wnętrza, tak jak portyki w innych pałacach klasycystycznych. W Czarnominie podjazd znajdował
się przed elewacją boczną wyróżniającą się niskim portykiem wspierającym taras pierwszego piętra.
Pod tym właśnie portykiem było wejście główne do środka. Odnosimy wrażenie, że Boffo projektując
pałac czarnomiński świadomie zatracił obowiązującą dotąd hierarchię elewacji, aby ułatwić sobie
kompozycję wnętrz. Z tym samym zjawiskiem mamy do czynienia w klasycystycznym pałacu
Halpertów w Passie pod Błoniem wzniesionym w 1. 1830— 1835 i projektowanym być może przez
Adolfa Schucha17. Portyk kolumnowy i reprezentacyjne wejście znajdują się tu w elewacji bocznej,
natomiast półowalny ryzalit kryjący salon, podobnie jak w pałacu czarnomińskim, umieszczony jest
w elewacji wzdłużnej. Zjawisko zatracenia hierarchii elewacji zdecydowanie osadza oba pałace w XIX w.
16 Z. Ostrowska-Kębłowska, Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań 1969,
s. 124- 148.
17 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10: Województwo warszawskie, pod red. I. Galickiej i H. Sygietyńskiej,
z. 17: Powiat pruszkowski, орг. I. Galicka, H. Sygietyńska, Warszawa 1970, s. 22, 23, il. 22.
3. N. Orda. Widok pałacu w Czarnominie, podjazd.
Rys. ołówkiem podmalowany akwarelą. 1871—1873, Muzeum Narodowe w Krakowie
stanie badań niewiele wiemy o samym pałacu, nie znamy jego planuT dotyczące go przekazy
historyczne i ikonograficzne są bardzo skąpe. Położony był na lekko opadającym terenie wśród
ogromnego parku. Była to prostokątna budowla z sześciokolumnowym jońskim portykiem z jednej
strony i póło walnym ryzalitem kryjącym salon otoczonym ośmioma kolumnami z drugiej. Od wielkiej
grupy klasycystycznych pałaców rozsianych na całym terytorium dawnej Rzeczypospolitej, a wywo-
dzącej się od pałacu Radolińskich w Siernikach (wzniesionego w latach 1786— 1788 według projektu
Jana Chrystiana Kamsetzera16) pałac czarnomiński odróżnia się dwiema cechami szczególnymi. Otóż
nie miał on właściwie elewacji frontowej. Wspomniany już sześciokolumnowy portyk w wielkim
porządku dźwigający trójkątny fronton i gładką attykę nie krył za sobą wejścia głównego do
wnętrza, tak jak portyki w innych pałacach klasycystycznych. W Czarnominie podjazd znajdował
się przed elewacją boczną wyróżniającą się niskim portykiem wspierającym taras pierwszego piętra.
Pod tym właśnie portykiem było wejście główne do środka. Odnosimy wrażenie, że Boffo projektując
pałac czarnomiński świadomie zatracił obowiązującą dotąd hierarchię elewacji, aby ułatwić sobie
kompozycję wnętrz. Z tym samym zjawiskiem mamy do czynienia w klasycystycznym pałacu
Halpertów w Passie pod Błoniem wzniesionym w 1. 1830— 1835 i projektowanym być może przez
Adolfa Schucha17. Portyk kolumnowy i reprezentacyjne wejście znajdują się tu w elewacji bocznej,
natomiast półowalny ryzalit kryjący salon, podobnie jak w pałacu czarnomińskim, umieszczony jest
w elewacji wzdłużnej. Zjawisko zatracenia hierarchii elewacji zdecydowanie osadza oba pałace w XIX w.
16 Z. Ostrowska-Kębłowska, Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań 1969,
s. 124- 148.
17 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10: Województwo warszawskie, pod red. I. Galickiej i H. Sygietyńskiej,
z. 17: Powiat pruszkowski, орг. I. Galicka, H. Sygietyńska, Warszawa 1970, s. 22, 23, il. 22.