DOI Artikel:
Wyganowska, Wanda: O odkryciu polichromii bożnicy drewnianej w Gwoźdźcu pod Kołomyją
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0439
O ODKRYCIU POLICHROMII W GWOŹDŹCU
435
konturowane o linii cieńszej i płynniejszej. Istota zaś różnicy między kopułą a ścianami jest ta —
że ściany są reminiscencją jakiegoś stylu wschodniego — zdaje się perskiego — podczas gdy kopula —
to jakiś niedołężny barok — bo takie są motywa ornamentu. A jednak dziwne: — jest jakiś urok
w tej mieszaninie. [...] Nie wypowiadam twierdzenia, ale stawiam przypuszczenie o istnieniu jakiegoś
cechu lub szkoły malarskiej żydowskiej w dawnej Polsce [...] kolorowania poszczególnych przed-
miotów nie podaję — [...] tylko tyle dodam, że niektóre tła kół zodiaku mają na sobie kropki
bo prostu patronowanym sposobem odbite"36.
Oceniając po latach błędy, jak i słuszne tezy Maszkowskiego, należy podkreślić, że jego rękopis
pracy o Gwoźdźcu był czytany w Krakowie37.
Najpoważniejszym zarzutem wobec Maszkowskiego jest nieodczytanie inskrypcji na ścianach z sygna-
turami Izaaka Bara wraz z synem, z 1652 г., i Izraela, syna Mardokhaia Liśnickiego z Jaraczowa,
z 1640 r. (uszkodzony tekst)38. Maszkowski nie dotarł też do bożnicy w Chodorowie, gdzie też
malował Izrael Liśnicki. Ułatwiłoby mu to rozdzielenie polichromii ścian z ok. połowy XVII w.
od XVIII-wieczej polichromii deskowego przekrycia kopułowego wiążącego się z symboliką Na-
miotu — Przybytku Pańskiego39. Wsparta na zrębie głównej sali konstrukcja słupowa — ramowa
w strefie dachu — powstała na przełomie XVII i XVIII w., zastępując pozorną kolebkę. I znów
analogia do bożnicy Chodorowa, której nie znał Maszkowski.
Uwagi Maszkowskiego o wschodnim pochodzeniu części motywów ornamentylnych (zgodnie
z sugestią Sokołowskiego), zwłaszcza perskich40, czy o szkole malarzy żydowskich z Jaryczowa
(inaczej lwowskich), istniejącej od 1. połowy XVII do początku XIX w., należy uznać za udo-
wodnione41.
Ostrożność artysty przy formułowaniu opinii na temat odrębności konstrukcji ciesielskich zna-
nych wówczas bożnic drewnianych okazała się po latach w pełni słuszna42. Były one typowym
dziełem małopolskich cieśli cechowych, tak w zakresie konstrukcji, jak i form dekoracji. A jedyną
odrębnością wynikającą z liturgicznych potrzeb były rozwinięte w strefie dachu przekrycia kolebkowe
zamieniane od końca XVII w. na „kopułowe".
Maszkowski nie potrafił zinterpretować treści ikonograficznych przedstawień figuralnych w bożnicy,
nie pozwalał mu na to rozwój ówczesnej nauki43.
Mimo przeoczeń i błędów możemy uznać Karola Maszkowskiego za odkrywcę XVII-wiecznej
36 List K. Maszkowskiego do M. Sokołowskiego z 8 II 1899, Archiwum PAN w Krakowie /. с, k. 3v— 7v.
37 Liczne znaki zapytania zostawione na marginesach przy lekturze tekstu.
38 Breier, Eisler, Grunwald, op. cit., s. 35 п.
39 Miłobędzki, op. cit., s. 337.
40 Maszkowski cytował па к. 28 n: О. Jones, Grammaire de l'Ornement, Londers 1865.
41 Loukomsky, op. cit., s. 37.
42 Miłobędzki, op. cit.
43 Wierzbicki {op. cit., s. 46) pisał о 12 zwierzętach Zodiaku jako symbolach plemion Izraela.
435
konturowane o linii cieńszej i płynniejszej. Istota zaś różnicy między kopułą a ścianami jest ta —
że ściany są reminiscencją jakiegoś stylu wschodniego — zdaje się perskiego — podczas gdy kopula —
to jakiś niedołężny barok — bo takie są motywa ornamentu. A jednak dziwne: — jest jakiś urok
w tej mieszaninie. [...] Nie wypowiadam twierdzenia, ale stawiam przypuszczenie o istnieniu jakiegoś
cechu lub szkoły malarskiej żydowskiej w dawnej Polsce [...] kolorowania poszczególnych przed-
miotów nie podaję — [...] tylko tyle dodam, że niektóre tła kół zodiaku mają na sobie kropki
bo prostu patronowanym sposobem odbite"36.
Oceniając po latach błędy, jak i słuszne tezy Maszkowskiego, należy podkreślić, że jego rękopis
pracy o Gwoźdźcu był czytany w Krakowie37.
Najpoważniejszym zarzutem wobec Maszkowskiego jest nieodczytanie inskrypcji na ścianach z sygna-
turami Izaaka Bara wraz z synem, z 1652 г., i Izraela, syna Mardokhaia Liśnickiego z Jaraczowa,
z 1640 r. (uszkodzony tekst)38. Maszkowski nie dotarł też do bożnicy w Chodorowie, gdzie też
malował Izrael Liśnicki. Ułatwiłoby mu to rozdzielenie polichromii ścian z ok. połowy XVII w.
od XVIII-wieczej polichromii deskowego przekrycia kopułowego wiążącego się z symboliką Na-
miotu — Przybytku Pańskiego39. Wsparta na zrębie głównej sali konstrukcja słupowa — ramowa
w strefie dachu — powstała na przełomie XVII i XVIII w., zastępując pozorną kolebkę. I znów
analogia do bożnicy Chodorowa, której nie znał Maszkowski.
Uwagi Maszkowskiego o wschodnim pochodzeniu części motywów ornamentylnych (zgodnie
z sugestią Sokołowskiego), zwłaszcza perskich40, czy o szkole malarzy żydowskich z Jaryczowa
(inaczej lwowskich), istniejącej od 1. połowy XVII do początku XIX w., należy uznać za udo-
wodnione41.
Ostrożność artysty przy formułowaniu opinii na temat odrębności konstrukcji ciesielskich zna-
nych wówczas bożnic drewnianych okazała się po latach w pełni słuszna42. Były one typowym
dziełem małopolskich cieśli cechowych, tak w zakresie konstrukcji, jak i form dekoracji. A jedyną
odrębnością wynikającą z liturgicznych potrzeb były rozwinięte w strefie dachu przekrycia kolebkowe
zamieniane od końca XVII w. na „kopułowe".
Maszkowski nie potrafił zinterpretować treści ikonograficznych przedstawień figuralnych w bożnicy,
nie pozwalał mu na to rozwój ówczesnej nauki43.
Mimo przeoczeń i błędów możemy uznać Karola Maszkowskiego za odkrywcę XVII-wiecznej
36 List K. Maszkowskiego do M. Sokołowskiego z 8 II 1899, Archiwum PAN w Krakowie /. с, k. 3v— 7v.
37 Liczne znaki zapytania zostawione na marginesach przy lekturze tekstu.
38 Breier, Eisler, Grunwald, op. cit., s. 35 п.
39 Miłobędzki, op. cit., s. 337.
40 Maszkowski cytował па к. 28 n: О. Jones, Grammaire de l'Ornement, Londers 1865.
41 Loukomsky, op. cit., s. 37.
42 Miłobędzki, op. cit.
43 Wierzbicki {op. cit., s. 46) pisał о 12 zwierzętach Zodiaku jako symbolach plemion Izraela.