DOI Artikel:
Łomnicka-Żakowska, Ewa: Sztychowane ilustracje do zbioru "Sielanki polskie z różnych autorów zabrane..." z 1778 r.: zagadnienie zgodności tekstu z obrazem
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0390
Czartoryskiemu. Tak więc obaj artyści potrafili dobrze naśladować piórkiem kopiowane
sztychy — czy jest to umiejętność zdobyta w Szkole Rycerskiej? W 1797 r. Kościuszko
namalował akwarelą portret prezydenta Stanów Zjednoczonych, Tomasza Jeffersona, który
jest nam również znany z kolorowego miedziorytu wykonanego przez Michała Sokol-
nickiego (il. 5)7.
Po pobycie w Paryżu, Orłowski i Kościuszko powrócili do Polski w 1774 r. Edycja
polskich sielanek, do zilustrowania której tak bardzo się przyczynili, ukazała się w 1778 r.
z dedykacją i panegirykiem na cześć księcia Adama Czartoryskiego. Na karcie z rozpo-
czynającym się wierszem sławiącym cnoty i zasługi księcia widnieje winieta, którą można by
nazwać „Apoteozą księcia Adama Czartoryskiego" (il. 6). Popiersie księcia ustawione na
postumencie z napisem: MUSARUM/MARTISQUE/DECUS otaczają trzy postacie
kobiece — jedna z nich, personifikacja Sławy (jej atrybutem jest trąbka) nakłada na głowę
księcia wieniec laurowy, druga — to Bellona, przedstawiona w postawie siedzącej, trzyma
w jednej ręce kopię, a w drugiej też wieniec laurowy; trzecia postać, z lewej, na drugim planie,
trzyma księgę i maskę komediancką, obok niej leży paleta z pędzlami i stoi globus —jest to
zapewne personifikacja Nauki i Sztuki w jednej osobie. Z lewej strony zbliża się postać
odziana w strój rzymskiego żołnierza, którego postawa — rozłożone ręce i prawa noga
wysunięta do przodu — wyraża pokłon, można by powiedzieć „dedykacyjny". Pod winietą
nie ma sygnatury, ale wszystko na to wskazuje, że omawianą kompozycję zaprojektował
Tadeusz Kościuszko. Był on autorem wymienianej już akwareli Plan założeń parkowych
i fortecy Czartorysk (il. 3). W jej dolnym lewym rogu znajduje się grupa figuralna, jedna
z postaci kobiecych wieńczy popiersie Adama Czartoryskiego, druga wykuwa napis na
cokole: GRATITUDO IN COR/DE AERE PERRENI/OR.., a trzecia — to rzymski
żołnierz przedstawiony w podobnej postawie jak jego odpowiednik z ryciny. Podobieństwo
kompozycji na rycinie i rysunku jest uderzające, a popiersie księcia Czartoryskiego
identyczne. Także postać Rzymianina, być może jest to Mars, mogłaby uosabiać autora
rysunku, dedykującego swe dzieło księciu-protektorowi. Rycina w książce, będąc przecież
winietą do panegiryku, spełnia tę samą rolę. Kompozycja umieszczona w książce jest
w stosunku do akwareli odwrócona — w inną stronę zwraca się profil księcia, jak też
Rzymianin zbliża się nie z lewej, lecz z prawej strony. Rycina została wzbogacona
o dodatkowe postacie, ale wydaje się oczywiste, iż redakcja tej sceny była dziełem Tadeusza
Kościuszki i właśnie jego rysunkiem posłużył się Eisen przy opracowywaniu winiety8.
Osiem miedziorytów zamieszczonych w książce Sielanki polskie z różnych autorów
zebrane... sygnowali: jako rysownik Charles Dominique Eisen (1720—1778) i jako rytownik
Joseph de Longueil (1730—1792)9. Eisen był w dziedzinie ilustracji specjalistą, od 1747 r.
poświęcił się głównie sztuce ilustratorskiej. Współpracował stale z Josephem de Longueil,
tak było i w tym przypadku. Obaj Francuzi nie mogli jednak znać treści sielanek, a przecież
musieli wiedzieć, co mają zobrazować. Dlatego też istotną rolę odegrała tu współpraca z
386
sztychy — czy jest to umiejętność zdobyta w Szkole Rycerskiej? W 1797 r. Kościuszko
namalował akwarelą portret prezydenta Stanów Zjednoczonych, Tomasza Jeffersona, który
jest nam również znany z kolorowego miedziorytu wykonanego przez Michała Sokol-
nickiego (il. 5)7.
Po pobycie w Paryżu, Orłowski i Kościuszko powrócili do Polski w 1774 r. Edycja
polskich sielanek, do zilustrowania której tak bardzo się przyczynili, ukazała się w 1778 r.
z dedykacją i panegirykiem na cześć księcia Adama Czartoryskiego. Na karcie z rozpo-
czynającym się wierszem sławiącym cnoty i zasługi księcia widnieje winieta, którą można by
nazwać „Apoteozą księcia Adama Czartoryskiego" (il. 6). Popiersie księcia ustawione na
postumencie z napisem: MUSARUM/MARTISQUE/DECUS otaczają trzy postacie
kobiece — jedna z nich, personifikacja Sławy (jej atrybutem jest trąbka) nakłada na głowę
księcia wieniec laurowy, druga — to Bellona, przedstawiona w postawie siedzącej, trzyma
w jednej ręce kopię, a w drugiej też wieniec laurowy; trzecia postać, z lewej, na drugim planie,
trzyma księgę i maskę komediancką, obok niej leży paleta z pędzlami i stoi globus —jest to
zapewne personifikacja Nauki i Sztuki w jednej osobie. Z lewej strony zbliża się postać
odziana w strój rzymskiego żołnierza, którego postawa — rozłożone ręce i prawa noga
wysunięta do przodu — wyraża pokłon, można by powiedzieć „dedykacyjny". Pod winietą
nie ma sygnatury, ale wszystko na to wskazuje, że omawianą kompozycję zaprojektował
Tadeusz Kościuszko. Był on autorem wymienianej już akwareli Plan założeń parkowych
i fortecy Czartorysk (il. 3). W jej dolnym lewym rogu znajduje się grupa figuralna, jedna
z postaci kobiecych wieńczy popiersie Adama Czartoryskiego, druga wykuwa napis na
cokole: GRATITUDO IN COR/DE AERE PERRENI/OR.., a trzecia — to rzymski
żołnierz przedstawiony w podobnej postawie jak jego odpowiednik z ryciny. Podobieństwo
kompozycji na rycinie i rysunku jest uderzające, a popiersie księcia Czartoryskiego
identyczne. Także postać Rzymianina, być może jest to Mars, mogłaby uosabiać autora
rysunku, dedykującego swe dzieło księciu-protektorowi. Rycina w książce, będąc przecież
winietą do panegiryku, spełnia tę samą rolę. Kompozycja umieszczona w książce jest
w stosunku do akwareli odwrócona — w inną stronę zwraca się profil księcia, jak też
Rzymianin zbliża się nie z lewej, lecz z prawej strony. Rycina została wzbogacona
o dodatkowe postacie, ale wydaje się oczywiste, iż redakcja tej sceny była dziełem Tadeusza
Kościuszki i właśnie jego rysunkiem posłużył się Eisen przy opracowywaniu winiety8.
Osiem miedziorytów zamieszczonych w książce Sielanki polskie z różnych autorów
zebrane... sygnowali: jako rysownik Charles Dominique Eisen (1720—1778) i jako rytownik
Joseph de Longueil (1730—1792)9. Eisen był w dziedzinie ilustracji specjalistą, od 1747 r.
poświęcił się głównie sztuce ilustratorskiej. Współpracował stale z Josephem de Longueil,
tak było i w tym przypadku. Obaj Francuzi nie mogli jednak znać treści sielanek, a przecież
musieli wiedzieć, co mają zobrazować. Dlatego też istotną rolę odegrała tu współpraca z
386