Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (36.1992)

wicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego, A. E. Odyńca, W. Pola, A. Pługa, J. I. Kraszewskiego,
A. Fredry, W. Bełzy, A. Żółkowskiego, H. Modrzejewskiej, R. Popiel, S. Moniuszki, F.
Chopina, J. Matejki, H. Siemiradzkiego. Stworzył kilka rzeźb architektonicznych, np. posągi
Malarstwa i Rzeźby dla kamienicy Szmidta przy ul. Berga (Traugutta) oraz grupę rzeźbiarską
na fasadę „willi róż" w Alejach Ujazdowskich w Warszawie.

Tu przypomnijmy przede wszystkim te jego rzeźby, które odznaczają się szczególnie
osobistym wyrazem i niekonwencjonalnym ujęciem. W Kamieńcu Podolskim Ostrowski
wykonał dwa nietypowe medaliony: Chrystusa w popiersiu, spoglądającego jakby w dół,
z krzyża, z twarzą naznaczoną cierpieniem i takąż Marię, ukazaną z wyrazem udręki,
z oczami wzniesionymi ku Synowi. W Wiedniu modelował w gipsie popiersie Francji

— alegoryczny wizerunek niewiasty w czapce frygijskiej, zgnębionej nieszczęściem, przed-
stawionej w chwili bezradnej rozpaczy (aluzja do klęski Francji w wojnie francu-
sko-pruskiej). Duże zainteresowanie wzbudziła kompozycja Polonia wymodelowana rów-
nież w Wiedniu (1871—1872). Była to grupa złożona z trzech figur naturalnej wielkości:
w środku siedząca „wiecznie młoda, śliczna Polska w nieśmiertelnej krasie życia"; miała być
ona „aniołem nadziei lepszej przyszłości"19, u jej stóp leży postać z bronią, spętana
kajdanami, obok zaś geniusz z otwartą księgą i piórem „zapatrzony w Matkę" — jedna
z licznych alegorii nasyconych symbolicznymi treściami, tak lubianych i popularnych w XIX
wieku. Postać geniusza pojawiła się raz jeszcze w twórczości Ostrowskiego, ale nie był to już
antyczny geniusz klasyków. W grupie Wisły i Dniestru projektowanej dla dekoracji gmachu
Sejmu Galicyjskiego we Lwowie (1879) centralną figurą jest ogromna postać kroczącego
młodzieńca, ukazanego w radosnym i zwycięskim ruchu, rozpostartymi skrzydłami
osłaniającego i przygarniającego do siebie obie rzeki.

Rzeźbą o wyjątkowej ekspresji i — tak jak poprzednia — zbudowaną na motywie
trójkąta — była kompozycja Rozpacz matki (1876). Powstała być może pod wpływem
tragicznej śmierci rzeźbiarza Jaskólskiego20. „Uczepiona" krzyża niewiasta osuwa się
bezwładnie na grób; spazmatycznie wygięte ciało i omdlewające ręce modelowane są

— zapewne dla oddania nasilonego wyrazu — z pewnym przerysowaniem i z błędami
anatomicznymi. Być może ze śmiercią lubianego kolegi wiąże się też, nieznany nawet
z fotografii, szkic Samobójstwo, wystawiony w Zachęcie w 1876 roku.

Jednym z najcelniejszych, a zarazem najbardziej kontrowersyjnych dzieł Ostrowskiego
był posąg Dawida zwycięzcy Goliata (il. 1), wykonany na konkurs Zachęty w 1878 r. Dotąd
temat biblijny przedstawiany był na ogół z powściągliwym spokojem; Ostrowski „wymyślił"
i ucieleśnił pełną gwałtownej ekspresji wizję triumfującego Dawida. Półnagi młodzieniec
stojący na odłamku skały, ledwo osłonięty trzepoczącą na wietrze draperią, w jednej ręce
trzyma monstrualny, zakrzywiony miecz, drugą unosi do góry potworną głowę Goliata.
Skłębione, barokowe formy rozsadzają ramy kompozycji. Dodatkowym efektem jest
wyraźnie zaznaczony kierunek nieomal „dotykalnego" wiatru wiejącego od lewej ku prawej

410