Rocznik Historii Sztuki (17.1988)

Rocznik Historii Sztuki, t. XVII
Ossolineum 1988
PL ISSN 0080-3472

ZOFIA KRZYMUSKA-FAFIUS

KRUCYFIKS MISTYCZNY Z CIEĆMIERZA

Ciećmierz jest wsią położoną nieopodal drogi łączącej Kamień Pomorski z Trzebiatowem. W swym
skromnym kościele szkieletowym z XVII w.1 posiadał do niedawna wyposażenie o nieprzeciętnych
walorach artystycznych i treściowych. Oprócz bowiem znanego tryptyku ze sceną Triumfu Marii,
należącej do typu Madonn na Lwie2, który po konserwacji3 przeniesiony został do katedry
Św. Jakuba w Szczecinie, wisiał nad nim interesujący (il. 1—5) krucyfiks mistyczny. Mimo iż zaginął
on w okresie ostatniej wojny, warto poświęcić mu chwilę uwagi, tym bardziej że na podstawie
stosunkowo dobrze zachowanej dokumentacji fotograficznej4 — można pokusić się o weryfikację
dotychczasowego datowania, jak również wysunąć sugestię co do jego przynależności warsztatowej.

Krótka wzmianka inwentaryzacyjna H. Lemckego jest pierwszą notatką dotyczącą krucyfiksu, przy
czym umieszczona przy obiekcie gwiazdka świadczy o uznaniu dlań autora. Poza tym jednak niewiele
wnosi, informując jedynie o formie krzyża w typie Drzewa Życia, z płaskorzeźbami, ptaków takich
jak pelikan i orzeł w medalionie5.

Obszerniejszy natomiast materiał, zarówno opisowy, jak i analityczny, zawiera artykuł H. Schulza
ze Szczecina. Przede wszystkim stwierdza on zachodzącą między tryptykiem a krucyfiksem odrębność
stylistyczną6. Sądzi on dalej, że obiekty te pochodzą z sąsiedniego kościoła w Cerekwicy, gdy
w 1681 r. otrzymał on nowy ołtarz barokowy7. Ich pierwotne dzieje są jednak nieznane. Płaskorzeźby
w medalionie odczytuje Schultzjako przedstawienia: pelikana, łabędzia pływającego na wodzie (!) i orła,
stawiając przy tym ostatnim znak zapytania. Poza tym stwierdza, że istnieją jeszcze trzy, choć na
różnym poziomie artystycznym i pozbawione krzyży, repliki postaci Ukrzyżowanego z Ciećmierza,
a mianowicie: w pobliskim Stuchowie8 i Witnie9, oraz najlepszy egzemplarz, pochodzący z Benz na
wyspie Uznam (NRD), przechowywany w zbiorach Muzeum w Szczecinie10. Zaliczając krucyfiks
z Ciećmierza do dzieł mistycznych, datuje go na 2. płowę XIV w. Sądzi, że wszystkie cztery krucyfiksy
są dziełem jednego warsztatu, który w tym samym czasie mógł działać w Kołobrzegu lub Trzebiatowie.

Z brakiem związku krucyfiksu z ołtarzem nie zgadzał się К. H. Clasen, który nawet w dość
obcesowej formie pisze, że „do takiego wniosku Schulz dochodzi bezpodstawnie". W medalionie także

1 H. Lemcke (Die Bau- u. Kdm. d. Regierungsbezirk Stettin, H. XI, Stettin 1914, s. 260) podaje rok-1604 jako
budowę kościoła, natomiast w konsystorzu — WAP, Szczecin nr 3818 — jak pisze J. Kochanowska [Tryptyk „Triumfu
Marii", Ciećmierz, gmina Gryfice — mpis PKZ. Szczecin 1980, przyp. 19) figuruje rok 1607.

2 Z. Białłowicz-Krygierowa, Studia nad snycerstwem XIV w. w Polsce, cz. I, katalog, Poznań 1981, s. 21.

3 Kochanowska, op. cit.

4 Archiwum Negatywowe Działu Sztuki Dawnej Muzeum Narodowego w Szczecinie. Zespół zdjęć sprzed 1945 r.

5 Lemcke, op. cit., s. 261.

6 H. Schulz, Der Krucyfixus von Zitzmar, „Monatsblatter der Gesellschaft fur Geschichte und Altertumskunde",
Jhrg. 45: 1931. s. 138- 145.

7 Kochanowska, op. cit. podaje, że przeprowadzone w czasie konserwacji badania wykazały, iż obudowa ołtarza
„Triumfu Marii" z Ciećmierza nie jest pierwotna. Datuje się ją na XVII w. Nimniej odnośnie do pochodzenia retabulum
i krucyfiksu wątpi w wysunięte przez Schulza sugestie, nie znajdując jednak konkretnego rozwiązania.

8 G. Br oni sc h, W. Ohle, Kreis Kammin-Land, Stettin 1939, s. 370, datują go na XVII w. Po wojnie uratowany
przez Woj. Konserwatora Zabytków, aktualne miejsce przechowania nie ustalone.

9 W inwentarzu Lemeckiego (op. cit., s. 242) nie figuruje, w ewidencji Woj. Konserwatora Zabytków także nie.

10 Z. Krzymuska-Fafius, Plastyka gotycka na Pomorzu Zachodnim, Katalog zbiorów, Szczecin 1962, s. 44, il. 16.