DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Mossakowski, Stanisław: Pałac Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w Puławach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0011
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
PAŁAC STANISŁAWA HERAKLIUSZA LUBOMIRSKIEGO W PUŁAWACH
Historia powstania pałacu puławskiego i jego wy-
gląd w w. XVII były do niedawna prawie nieznane.
Dopiero dzięki pracy Marka Kwiatkowskiego, który
opublikował m.in. nowe materiały ikonograficzne
dotyczące tej budowli oraz związał z nią szereg nie-
rozpoznanych dotąd rysunków architekta Tylmana
z Gameren, zarysował się wyraźnie pierwotny wygląd
pałacu i jaśniejsze stały się jego najwcześniejsze
dziejek Uzupełnienie badań Kwiatkowskiego i dalsze
wzbogacenie wiedzy o pierwszym okresie istnienia
pałacu w Puławach jest celem niniejszego artykułu,
który powstał w związku z przygotowywaną przeze
mnie monografią twórczości architektonicznej Tylmana
z Gameren.
I
Kamień węgielny pod puławską rezydencję Stani-
sława Herakliusza Lubomirskiego, podówczas mar-
szałka nadwornego koronnego, położono dnia 15 maja
1671 r. Informuje o tym nie publikowana dotąd notat-
ka Hieronima Pinocciego1 2 na jego egzemplarzu Jana
Heckera Motuum caelestium ephemerides ab anno
1666 ad 1680 (Gedani 1662), związana niewątpliwie
z zamiarem wykonania okolicznościowego horoskopu
astrologicznego: „1671 hoc anno. Die 15 may in ipso
(solis) ortu. Die et hora Veneris positus fuit primus
1 Por. M. KWIATKOWSKI, Pałac puławski w XVII wie-
ku, [w:] Praca zbiorowa, Puławy. „Teka Konserwatorska”
z. 5, Warszawa 1962, s. 11—27.
2 o PINOCCIM [1613—76] kupcu, sekretarzu królewskim
i agencie politycznym oraz o jego różnorodnych zaintere-
sowaniach, także astrologicznych, por. m.in.: M. BRAHMER,
O biłiotece Pinoccich, „Studia 'nad książką poświęcone pa-
mięci Kazimierza Piekarskiego”, Wrocław 1951, s. 251—265
i S. MICZULSKI, Archiwum Pinoccich, „Archeion” XXVII,
1957, S. 115—141.
3 Bibl. Jagiell., sygn. 56074 II, u dołu karty pod r. 1671.
O .egzemplarzu dzieła HECKERA z glossami PINOCCIEGO
por: MICZULSKI, jw., s. 125, przyp. 29. Wiadomość o ist-
nieniu notatki Pinocciego dotyczącej Puław zawdzięczam
uprzejmości dr Karoliny TARGOSZ-KRETOWEJ.
4 Dziennik ten opublikowany w ,,Archiv zur neuern Ge-
schichte/ Geographie, Natur- und Menschenkenntniss”,' t.:IV,
lapis in fundamentis palatii extructi Pulauiae ad ripas
Vistulae ab Excymo Domino Stanislao Lubomirski
Marschalco Curiae Regni” (il. 1)3. Dlatego to w znanej
wzmiance o Puławach w dzieniku Ulryka Werduma
pod datą 27 listopada 1670 r. nie ma jeszcze mowy
o pałacu 4.
Rozpoczęte w r. 1671 prace budowlane a potem
zapewne równolegle prowadzone prace rzeźbiarsko-
-dekoiracyjne trwały jeszcze w r. 1676 skoro sporzą-
dzony wtedy rejestr pogłównego województwa lubel-
skiego wymienia w Puławach na dworze marszałka
Lubomirskiego dziesięciu „fabri murarii” i jednego
rzeźbiarza5.. Ich nazwiska przekazały nam częściowo
księgi metrykalne parafii włostowiókiej, do której
należały Puławy, gdzie w latach 1677 i 1678 występuje
„Ambrosius Gut de Lugano sculptor”, w r. 1677
„Christphorus murator” a w r. 1679 „Martinus magister
muratorum de Wiochy”6. Niemniej zasadnicze prace
budowlane, przynajmniej w korpusie głównym pałacu,
były już w tym czasie zakończone, skoro przepra-
wiający się przez Wisłę pod Puławami dn. 20 sierp-
nia 1677 r. Bernard Tanner zanotował w swoim pa-
miętniku: „Prospeximus hic a dextra fluminis parte
Pulapii castrum splendidum et a circumjacentium hor-
torum amoenitate deliciosum quod unum ex primariis
Celsissimi Principis Lubomirzski supremi Regni Mar-
schalli possessionibus numeratur”7. Również prace
Leipzig ■ 1785, jest szerzej znany w tłumaczeniu polskim K.
LISKE, Cudzoziemcy w Połsce, Lwów 1876. Cytuje go m. in.
KWIATKOWSKI, jw., S. 11.
5 Rejestr opublikował A. PAWINSKI, Połska XVI wieku
pod wzgłędem geograficzno-statystycznym, t. IV, Małopołska,
Źródła Dziejowe”- t. XV, Warszawa 1886, is. 48 a. Cytuje go
również KWIATKOWSKI, jw., s. 11 i 27, przyp. 21.
6 Por. T. JAROSZEWSKI,' J. KOWALCZYK, Artyści w Pu-
ławach w XVIII wieku. W świetłe ksiąg metrykalnych pa-
rafii Włostowice, „Biul. Hist. Sztuki” XXI, 1959, nr 2, s. 213
a za nimi KWIATKOWSKI, jw., s.'27, przyp. 21.
7 B. L. F. TANNER, Legatio-Polono-Lithuanica in Mosco-
viam, Norimbergae 1689, s. 12—13. Pamiętnik Tannera znany jest
szerzej w polskim tłumaczeniu J. U. NIEMCEWICZA, Zbiór
pamiętników w dawnej Połsce, t. V, Puławy 1830, skąd frag-
ment o Puławach (s. 165) cytują m. in. JAROSZEWSKI i KO-
WALCZYK, gw., s. 220 oraz KWIATKOWSKI, jw., s. 11.
PAŁAC STANISŁAWA HERAKLIUSZA LUBOMIRSKIEGO W PUŁAWACH
Historia powstania pałacu puławskiego i jego wy-
gląd w w. XVII były do niedawna prawie nieznane.
Dopiero dzięki pracy Marka Kwiatkowskiego, który
opublikował m.in. nowe materiały ikonograficzne
dotyczące tej budowli oraz związał z nią szereg nie-
rozpoznanych dotąd rysunków architekta Tylmana
z Gameren, zarysował się wyraźnie pierwotny wygląd
pałacu i jaśniejsze stały się jego najwcześniejsze
dziejek Uzupełnienie badań Kwiatkowskiego i dalsze
wzbogacenie wiedzy o pierwszym okresie istnienia
pałacu w Puławach jest celem niniejszego artykułu,
który powstał w związku z przygotowywaną przeze
mnie monografią twórczości architektonicznej Tylmana
z Gameren.
I
Kamień węgielny pod puławską rezydencję Stani-
sława Herakliusza Lubomirskiego, podówczas mar-
szałka nadwornego koronnego, położono dnia 15 maja
1671 r. Informuje o tym nie publikowana dotąd notat-
ka Hieronima Pinocciego1 2 na jego egzemplarzu Jana
Heckera Motuum caelestium ephemerides ab anno
1666 ad 1680 (Gedani 1662), związana niewątpliwie
z zamiarem wykonania okolicznościowego horoskopu
astrologicznego: „1671 hoc anno. Die 15 may in ipso
(solis) ortu. Die et hora Veneris positus fuit primus
1 Por. M. KWIATKOWSKI, Pałac puławski w XVII wie-
ku, [w:] Praca zbiorowa, Puławy. „Teka Konserwatorska”
z. 5, Warszawa 1962, s. 11—27.
2 o PINOCCIM [1613—76] kupcu, sekretarzu królewskim
i agencie politycznym oraz o jego różnorodnych zaintere-
sowaniach, także astrologicznych, por. m.in.: M. BRAHMER,
O biłiotece Pinoccich, „Studia 'nad książką poświęcone pa-
mięci Kazimierza Piekarskiego”, Wrocław 1951, s. 251—265
i S. MICZULSKI, Archiwum Pinoccich, „Archeion” XXVII,
1957, S. 115—141.
3 Bibl. Jagiell., sygn. 56074 II, u dołu karty pod r. 1671.
O .egzemplarzu dzieła HECKERA z glossami PINOCCIEGO
por: MICZULSKI, jw., s. 125, przyp. 29. Wiadomość o ist-
nieniu notatki Pinocciego dotyczącej Puław zawdzięczam
uprzejmości dr Karoliny TARGOSZ-KRETOWEJ.
4 Dziennik ten opublikowany w ,,Archiv zur neuern Ge-
schichte/ Geographie, Natur- und Menschenkenntniss”,' t.:IV,
lapis in fundamentis palatii extructi Pulauiae ad ripas
Vistulae ab Excymo Domino Stanislao Lubomirski
Marschalco Curiae Regni” (il. 1)3. Dlatego to w znanej
wzmiance o Puławach w dzieniku Ulryka Werduma
pod datą 27 listopada 1670 r. nie ma jeszcze mowy
o pałacu 4.
Rozpoczęte w r. 1671 prace budowlane a potem
zapewne równolegle prowadzone prace rzeźbiarsko-
-dekoiracyjne trwały jeszcze w r. 1676 skoro sporzą-
dzony wtedy rejestr pogłównego województwa lubel-
skiego wymienia w Puławach na dworze marszałka
Lubomirskiego dziesięciu „fabri murarii” i jednego
rzeźbiarza5.. Ich nazwiska przekazały nam częściowo
księgi metrykalne parafii włostowiókiej, do której
należały Puławy, gdzie w latach 1677 i 1678 występuje
„Ambrosius Gut de Lugano sculptor”, w r. 1677
„Christphorus murator” a w r. 1679 „Martinus magister
muratorum de Wiochy”6. Niemniej zasadnicze prace
budowlane, przynajmniej w korpusie głównym pałacu,
były już w tym czasie zakończone, skoro przepra-
wiający się przez Wisłę pod Puławami dn. 20 sierp-
nia 1677 r. Bernard Tanner zanotował w swoim pa-
miętniku: „Prospeximus hic a dextra fluminis parte
Pulapii castrum splendidum et a circumjacentium hor-
torum amoenitate deliciosum quod unum ex primariis
Celsissimi Principis Lubomirzski supremi Regni Mar-
schalli possessionibus numeratur”7. Również prace
Leipzig ■ 1785, jest szerzej znany w tłumaczeniu polskim K.
LISKE, Cudzoziemcy w Połsce, Lwów 1876. Cytuje go m. in.
KWIATKOWSKI, jw., S. 11.
5 Rejestr opublikował A. PAWINSKI, Połska XVI wieku
pod wzgłędem geograficzno-statystycznym, t. IV, Małopołska,
Źródła Dziejowe”- t. XV, Warszawa 1886, is. 48 a. Cytuje go
również KWIATKOWSKI, jw., s. 11 i 27, przyp. 21.
6 Por. T. JAROSZEWSKI,' J. KOWALCZYK, Artyści w Pu-
ławach w XVIII wieku. W świetłe ksiąg metrykalnych pa-
rafii Włostowice, „Biul. Hist. Sztuki” XXI, 1959, nr 2, s. 213
a za nimi KWIATKOWSKI, jw., s.'27, przyp. 21.
7 B. L. F. TANNER, Legatio-Polono-Lithuanica in Mosco-
viam, Norimbergae 1689, s. 12—13. Pamiętnik Tannera znany jest
szerzej w polskim tłumaczeniu J. U. NIEMCEWICZA, Zbiór
pamiętników w dawnej Połsce, t. V, Puławy 1830, skąd frag-
ment o Puławach (s. 165) cytują m. in. JAROSZEWSKI i KO-
WALCZYK, gw., s. 220 oraz KWIATKOWSKI, jw., s. 11.