Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

STANISŁAW MOSSAKOWSKI



Ił. 8. Tylman z Gameren, Projekt kominka zapewne
do pałacu w Puławach, Rys. nr 104 Gab. Ryc. BUW.
(Fot. IUA w Warszawie)

formie do przedstawionego na rysunkach szwedzkich,
od którego różni się jedynie brakiem wieńczącego
kartusza, pozwala uważać ten rysunek za projekt
przeznaczony do wykonania42. Odmienne nieco od
rysunków szwedzkich są natomiast projekty dekoracji
ryzalitów środkowych (rysunki nr 98 redo i 99
redo)43. Ich dekoracja figuralna jest w porównaniu
z rysunkami ze Sztokholmu bardziej czytelna oraz
znacznie bogatsza kompozycyjnie i treściowo. Pewne
różnice występują także w systemie dekoracji archi-
tektonicznej. Na rysunku pierwszym nr 98 recto,
przedstawiającym górną partię ryzalitu frontowego
wyraźniej zaznaczony jest toskański porządek pilas-
trów piano nobile, a ich narożna para dźwiga frag-

menty przerwanego przyczółka wraz z umieszczonymi
powyżej figurami alegorycznymi. Dodatkowa para
pilastrów mezzanina, spoczywających na odzielnym
cokole i ozdobionych wisiorami zamiast kapiteli, sta-
nowi obramienie środkowego okna, którego kształt
i forma, a także formy pozostałych okien tej kon-
dygnacji różnią się znacznie od przedstawionych
na rysunkach szwedzkich. Z kolei w ryzalicie od
strony Wisły (rysunek nr 99 recto) daje się zauwa-
żyć odmienność szczegółów dekoracji figuralnej oraz
obecność dodatkowego kartusza herbowego, rustyko-
wanych lizen podkreślających ogrodowy charakter
elewacji i ozdobnych wisiorów w obramieniach okien-
nych mezzanina. Czy różnice te były spowodowane
późniejszymi zmianami w projektach czy też może,
w pewnym przynajmniej stopniu, wynikają ze znanej
nam niedokładności szwedzkiego rysownika trudno
dzisiaj ustalić, w każdym razie omówione rysunki
Ty Imana są już bardzo bliskie jego zrealizowanej
koncepcji.
Odpowiednio do strony zewnętrznej równie bogato
dekorowane były reprezentacyjne wnętrza pałacu,
który według opisu Daleraca był „fort embełłi au
dedans de peinture, de łambris dorez [... et] d’orne-
mens de marbre” („Pięknie od wewnątrz przyozdobio-
ny malowidłami, złoceniami i marmurami”. (Por.
wyżej przyp. 10). Z innych źródeł wiemy, że znajdo-
wały się tu odrzwia z białego kamienia i marmuru
oraz marmurowe kominki44. Obecnie tylko kilka ry-
sunków Tylmana może posłużyć do odtworzenia wy-
glądu tej dekoracji. Dwa rysunki z wymiarami supra-
port i kominków datowane 1681 r. zaginęły niestety
w czasie wojny45. Wśród zachowanych można łączyć
z wnętrzami Puław rysunek nr 104 będący projektem
kominka z owalną płaskorzeźbą lub malowidłem,
przeznaczonego prawdopodobnie do westibulu (ił. 8) 46,
a szkic fasety sufitowej widoczny na wzmiankowanym
już rysunku nr 536 recto41 pozwala na hipotetyczne
powiązanie z projektem wnętrz puławskich jeszcze
dwóch ciekawych rysunków nr 112 i 600 recto przed-
stawiających stiukowe dekoracje sufitów (il. 9) 48.

42 por. tamże, s. 16 i il. 16.
43 Por. tamże, s. 15—16, il. 14—15. Na odwrocie obu tych
rysunków widoczny jest szkicowy (nr 99 verso) i bardziej
wykończony (nr 98 verso) projekt dwukondygnacjowego,
ośmiobocznego iw rzucie pawilonu ogrodowego, który w
obecnym stanie wiedzy trudno jest jednak wiązać z Puła-
wami.
44 Por. wzmianki w listach Franciszka Mayera do Zofii
z Sieniawskich Dónhoffowej z r. 1730 i 1733 (Bibl. Czarto-
ryskich, rkps sygn. 5889, listy 24993 i 25015) cytowane przez
KWIATKOWSKIEGO (jw., s. 26) i BOHDZIEWICZA (Kore-
spondencja Sieniaw sklej, jw., s. 136 i 138).
45 Por. MAKOWIECKI, Archiwum planów, jw., s. 154
oraz S. SAWICKA i T. SULERZYSKA, Straty w rysunkach
z Gabinetu .Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej 1939—1945, „Pra-
ce Bibl. Uniw. w Warszawie” III, Warszawa 1960, s. 64.
46 Por. KWIATKOWSKI, jw., s. 17 i il. 24. Za wiązaniem
tego rysunku iz pałacem w Puławach przemawia nie tylko
kartusz z herbem Lubomirskich lecz także wymiary ściany,
której wysokość po gzyms wieńczący wynosi tutaj 7 łokci
czyli właśnie tyle, ile 'zanotował Tylman na omówionym
wyżej rysunku nr 531 („II Travo e alto dal pavimento B.7”).
47 Por. tamże, jw., s. 17 i il. 25.
48 Rysunki te są kompozycyjnie bardzo zbliżone do szki-
cu na rysunku nr 536 recto, a tematyką dekoracji do inne-

12