Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

STANISŁAW MOSSAKOWSKI

II. 10. Andrea Palladio, Projekt willi Zeno w Cesalto, repr. wg Palladia.
(Fot. Ł. Schuster)


powstały z redukcji wcześniejszego typu rozplanowa-
nia włoskich budowli willowych o czterech samodziel-
nych apartamentach skupionych wokół centralnej prze-
strzeni środkowej (tzw. typ Poggio Reale)53, pojawił
się w projektach Serlia, od którego został przejęty
i udoskonalony przez Palladia; występuje on również
w Polsce już w końcu w. XVI54. Nowością natomiast
w porównaniu z architekturą will włoskich, a także
dotychczasową praktyką budowlaną w naszym kraju
było zastosowanie alkowy w pokojach obu apartamen-
tów mieszkalnych. Alkowa (tj. architektoniczne wy-
odrębnienie części pokoju sypialnego mieszczącej łóż-
ko),, twór architektury francuskiej w. XVII rozwinięty
około połowy stulecia, pojawiła się tutaj zapewne
po raz pierwszy w Polsce55.
Niespotykane dotąd w Polsce było również usytuo-
wanie salonu w ryzalicie środkowym. Ryzalitowe wy-
sunięcie środkowej sali, stosowane sporadycznie przez
53 Genezę typu Poggio Reale omówiłem szerzej przy in-
nej okazji podając odnośną literaturę .(por. S. MOSSAKOW-
SKI, Pałac Krasińskich w Warszawie, „Folia historiae ar-
tiurn” t. II, 1965, s. 157 i przyp. 222).
54 Por. S. SERLIO, Tutte l’opere d’architettura et pro-
spetwa, Venetia 1619, ks. VII, rozdz. 1, (wyd. 1, Frankfurt
1575) i PALLADIO, jw., ks. II oraz uwagi FORSSMANA, jw.,
s. 28 i nn. W Polsce występuje np. w pałacach i dworach
w Zamościu (1581—86), Książu Wielkim (1585—95), Frydmanie
(ok. 1600) a zwłaszcza Czemiernikach (przed 1624) — por. A.
MIŁOBĘDZKI, oprać. Krótkiej nauki budowniczej dworów,
pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego, Wroc-
ław 1957, S. 67—68 i il. 23—25.
55 Por. MIŁOBĘDZKI, jw., s. 64 oraz L. HAUTECOEUR,
Histoire de 1’architecture classigue en France, t. II, cz. 1,

architektów włoskich jak np. Palladia, Scamozziego
a później Madernę56, stało się prawie regułą w ar-
chitekturze francuskiej połowy w. XVII dzięki od-
działywaniu pałaców Le Raincy i Vaux-le-Vicomte,
Ludwika Le Vau, które przyczyniły się do szerokiego
rozpowszechnienia tego schematu kompozycyjnego
także w innych krajach Europy (il. 11)57. Salon
puławski, pierwszy tego typu w architekturze pol-
skiej, posiada jednak formę nieco odmienną, indy-
widualnie rozwiązaną gdyż jest usytuowany poprzecz-
nie do głównej osi pałacu i mieści się prawie cały
w ryzalicie. To niespotykane ukształtowanie salonu
powstało prawdopodobnie na drodze rozwinięcia
włoskiego schematu polegającego na poprzecznym
umieszczeniu głównej, prostokątnej sali w stosunku
do osiowo usytuowanego westibulu, które stosowali
m. i. Serlio i Palladio w niektórych projektach bu-
dowli willowach (il. 10)58 a w Polsce architekt pałacu
Paris 1948, s. 331. Jak dotąd nie jest znane wcześniejsze za-
stosowanie alkowy w budownictwie polskim przed pałacem
w Puławach.
56 por. willę Godi-Porto w Lonedo (od 1540) i palazzo
Thiene w Vicenzy (przed 1542) PALLADIA, projekt willi Cor-
naro al Paradiso w Castelfranco Veneto, SCAMOZZIEGO (1607)
oraz pałac Barberinich w Rzymie (od 1628), MADERNY.
57 Pałace: Le Raincy (przed 1645) i Vaux-le-Vicomte
(1657—61) znane były ze współczesnych rycin m. in. Jean
MAROTA. O francuskich inspiracjach wspomina również
KWIATKOWSKI: „[...], we Francji, należy szukać idei salo-
nu uzewnętrznionego trójbocznym ryzalitem od strony ogro-
du.” (jw., s. 20).
58 Por. SERLIO, jw., ks. VII, rozdz. 69 oraz palladiań-
skie wille Polana w Poiana i Zeno w Cesalto (PALLADIO,

14