Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

PAŁAC STANISŁAWA H. LUBOMIRSKIEGO W PUŁAWACH

Ossolińskich w Warszawie (1641—43) 59. Połączenie
tego schematu z francuską zasadą ryzalitowania sal
środkowych przez wysunięcie salonu z głównej bryły
budowli, spowodowane zapewne chęcią zwiększenia
powierzchni apartamentów mieszkalnych, doprowa-
dziło właśnie do powstania oryginalnego rozwiązania
tej części pałacu w Puławach60.
W porównaniu z planem bardziej tradycyjna jest
kompozycja bryły pałacu powstała jakgdyby z zesta-
wiania samodzielnych członów korpusu głównego
i flankujących go narożnych pawilonów nakrytych
osobnymi dachami. Ten „kubiczny” sposób kompono-
wania budowli pałacowych, częsty w w. XVII w wielu
krajach europejskich a wśród nich i w Polsce, szcze-
gólnie bogato i różnorodnie rozwiązywany zwłaszcza
przez architektów francuskich, powstał ze skrzyżowa-
nia form północno i środkowo-włoskiej renesansowej
architektury (typ villa castello) z rodzimymi tradycja-
mi budowlanymi sięgającymi w głąb -średniowiecza 61.
Nie nowe jest także umieszczenie apartamentów
mieszkalnych na piętrze i przeznaczenie cokołowej
kondygnacji dolnej na pomieszczenia służące do celów
gospodarczych, stosowane we włoskich budowlach
willowych od w. XV a rozpowszechnione również
w Polsce w 1 połowie XVII w., być może pod czę-
ściowym wpływem zaleceń Palladia62. Wzniesiona
znacznie nad poziom terenu mieszkalna kondygnacja
willi była zazwyczaj w tego typu budowlach dostępna
bezpośrednio dzięki zewnętrznym, reprezentacyjnym
schodom, niekiedy bardzo podobnym do schodów pała-
cu puławskiego 63.
Wiele cech oryginalnych posiada natomiast roz-
wiązanie tarasu od strony Wisły. Otwarte tarasy usy-
tuowane na wysokości pierwszego piętra stosowane
były wprawdzie nieraz w .willach włoskich (by wy-
mienić tylko taras otaczający słynną willę Medici
w Poggio a Caiano, od 1485 r., dzieło Giuliana da
Sangallo) i pod wpływem architektury włoskiej
pojawiły się w Polsce (np. w pałacu Kazanowskich
w Warszawie, 1637—1643) 64, lecz ich formy różniące
się znacznie od ukształtowania tarasu puławskiego
nie były, jak się zdaje, jego bezpośrednim wzorem.
Organicznie związany z główną bryłą budynku, gdyż
usytuowany na przedłużeniu cokołowej kondygnacji
dolnej, jest on bardziej zbliżony do znanych rozwiązań
francuskich a mianowicie tarasów pałacu Tuilleries,
Philiberta de 1’Orme (od 1564 r.)65 i pałacu Luksem-


II. 11. Rzut poziomy pałacu Tumy, repr. wg Marota.
(Fot. L. Schuster)

burskiego, Salomona de Brosse (od( 1615 r.)66 w Paryżu
oraz do prawie współcześnie wzniesionego tarasu ele-
wacji ogrodowej zamku w Wersalu (od 1669 r.), za-

jw., ks. II, rozdz. 14—15). Te ostatnie posiadają wprawdzie
zamiast poprzecznych salonów tak samo usytuowane loggie,
lecz wpuszczone do wnętrza gmachu i otwarte na zewnątrz
jedną lub dwiema arkadami spełniają one podobną rolę
jak salon w pałacu puławskim.
59 Układ taki posiadały przedsionek i sala dolnej kon-
dygnacji pałacu Ossolińskich jak to można wywnioskować
z rysunków TYLMANA nr 85 i 88 redo, będących projek-
tami przebudowy tego pałacu.
60 za powyższą interpretacją genezy salonu puławskiego
przemawiają również rysunki TYLMANA, który pierwotnie
projektował salon o rzucie prostokątnym a dopiero później
wzbogacił jego formę trójbocznym występem pośrodku,
wzorując się zapewne na rozwiązaniach francuskich.
61 Na ustaloną od dawna na gruncie 'polskim tradycję
takiego komponowania bryły budowli zwrócił uwagę
KWIATKOWSKI, jw., s. 20.
62 Polskie przykłady umieszczania pokoi mieszkalnych na
piętrze omawia MIŁOBĘDZKI, jw. s. 87—88. Taka dyspozy-

cja wnętrza budowli zgodna z zaleceniami PALLADIA (jw.,
ks. II, rozdz. 14) stanowi dla jego twórczości cechę nie-
zmiernie charakterystyczną (por. EORSSMAN, jw., s. 22—23).
63 Zbliżoną kompozycję posiadały już schody willi me-
dycejskiej w Poggio a Caiano (od 1485). Szereg dalszych
przykładów zaczerpniętych z architektury (włoskiej, fran-
cuskiej i holenderskiej przytoczył KWIATKOWSKI (jw., s.
20 i przyp. 15). W Polsce reprezentacyjne schody zewnętrzne
o odmiennej wprawdzie formie występują wcześniej w Żół-
kwi (przed 1606, por. MIŁOBĘDZKI, jw., s. 44 i il. 20—21).
64 Por. MIŁOBĘDZKI, jw., s. 43 i il. 5|. Na pałac ten
zwrócił również uwagę KWIAKOWSKI (jw., s. 21) przy oma-
wianiu genezy tarasu w Puławach.
65 Por. HAUTECOEUR, jw., t. I, cz. 1, S. 345—349 oraz
współczesne ryciny J. A. Du CERCEAU i I. SILVESTRE’a.
66 Por. A. BLUNT, Art and Architecture in France 1500
to 1700, wyd. 2, Harmondsworth 1957, s. 101—102 a także ry-
ciny I. SILVESTRE’a.

15