DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Trajdos, Ewa: Przyczynek do twórczości Wawrzyńca Włodarza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0037
PRZYCZYNEK DO ŻYCIA I TWÓRCZOŚCI W. WŁODARZA
aurifaber” z r. 1476, nie może być identyfikowany
z polskim malarczykiem Wawrzyńcem, który osiedlił
się w Koszycach w początku XVI w.14. Od r. 1488
do 1497, według zachowanych źródeł w krakowskich
dokumentach, „pictoriolus” Włodarz jest uczniem Jana
Wielkiego 15. Te dane całkowicie podważają możliwość
pracy tego artysty nad ołtarzem koszyckim w latach
70-tych tegoż stulecia.
Zachowane archiwa i fakty historyczne rzucają in-
teresujące światło nie tylko na osobę Włodarza ale
na ogólny problem wędrówki czeladniczej artystów
polskich w głąb Górnych Węgier w XV i początkach
XVI stulecia.
Polską ekspansję niezmiernie spotęgował fakt od-
dania w 1412 roku przez króla węgierskiego Zygmunta
Luksemburczyka, tytułem zastawu, królowi polskiemu
Władysławowi Jagielle 13 miast spiskich za sumę
37 tysięcy kop groszy czeskich 16. Niezwykłe znaczenie
tej transakcji, tak korzystnej dla Polski, było w pełni
doceniane przez ówczesnych polityków, skoro król
Maciej Korwin w r. 1489 zwrócił się do Kazimierza
Jagiellończyka z żądaniem zwrotu zastawu spiskiego.
Jednakże król i panowie rady odmówili zwrotu za-
słaniając się przedawnieniem, a sąd rozjemczy we
Wrocławiu przysądził te ziemie po wieczne czasy
królowi polskiemu 17.
Rezultatem zastawu miast spiskich Polsce była
wzmożona infiltracja artystów polskich na Spisz i Sło-
wację. Choć bowiem zaznacza się w pocz. XV w.
napływ kamieniarzy, tak zwanych Czipserów, do Kra-
kowa, to nie brak było polskich kamieniarzy na tere-
nach górnowęgierskich 18.
Strzecha koszycka posiadała liczny zastęp polskich
budowniczych o czym świadczy tamtejsza archiwalna
wzmianka z r. 1443 19. Od połowy XV w. wzrastało
nasilenie ekspansji artystycznej Polski na południe
podsyconej niewątpliwie politycznymi dążnościami
Kazimierza Jagiellończyka osadzenia swych synów na
tronie węgierskim i czeskim. Po śmierci Korwina Ka-
zimierz Jagiellończyk pragnął widzieć na tronie
węgierskim energicznego Olbrachta wbrew roszcze-
niom swego najstarszego syna Władysława, króla
Czech. Rozpoczęła się wojna między obu braćmi. Jan
nus ąuantum de iure admisit, processus oportunos contra
eundem Stanislaum ad instanciam eiusdem Jacobi decernen-
do presentibus... (a. 1488, die Lunę septima mensis Januarij”.
Tłumaczenie: „Wawrzyniec Włodarz uczeń malarski, dał w
sprawie przeciwko Stanisławowi Moszczikowi kupcowi w
Czchowie — dwa floreny w zlocie szanownemu panu Jaku-
bowi z Bembelno, lektorowi u Najświętszej Marii Panny
i darował według zwyczajów darowizny między mężami
przelewając na tegoż Jakuba całe prawo i własność tych
dwóch florenów, czyniąc go zarządcą i ich właścicielem,
a to w celu obracania nimi, poprosił też pana o zezwolenie
na tego rodzaju darowiznę. A pan stosownie do tego jak
prawo dopuszcza zezwolił, ustanawiając właściwe postępo-
wanie procesowe przeciw owemu Stanisławowi na wnio-
sek tegoż Jakuba w obecności... — r. 1488 poniedziałek
8 stycznia)”. Ks. prof. B. Przybyszewski, któremu zawdzię-
czam udostępnienie tego tekstu stwierdza, że tenże zesta-
wiony z innymi tekstami dotyczącymi Włodarza potwier-
dza istnienie w końcu XV w. jednego tylko malarza kra-
kowskiego Wawrzyńca Włodarza, który jest uczniem Jana
Wielkiego.
13 J. PTASNIK, Cracovia artijicum 1300—1500, Kraków
t. IV, 1917, S. 367, nr 1201—1203.
14 KEMfiNY, A kassai Szent Erzsćbet... jw.
Olbracht dotarł aż do Koszyc, które po długim oblę-
żeniu odstąpił. W bitwie stoczonej pod Preszowem
w r. 1492 poniósł ostateczną klęskę. Długi pobyt
Olbrachta na Górnych Węgrzech, gdzie zamieszkiwał
nawet przez jakiś czas na zamku w Sabinowie20,
musiał wpłynąć na przemknięcie żywiołu polskiego
wgłąb tego kraju, szczególnie tego żywiołu, który
prowadził wędrowny tryb życia, a więc przede wszyst-
kim czeladników udających się na praktykę zagra-
niczną. Właśnie w miastach, które pozostały w zasta-
wie Olbrachta po klęsce proszowskiej, to jest w Sa-
binowie i Preszowie21, łatwo daje się wyśledzić ta
ekspansja artystyczna jako konsekwencja rozgrywa-
jących się tam wydarzeń.
Piotr Polonus otrzymuje zamówienie na główny
ołtarz św. Mikołaja w kościele parafialnym w Pre-
szowie, a Wawrzyniec Włodarz zjawia się tam w cza-
sie najazdu Olbrachta, by wykonywać jakieś prace
u malarza Jerzego22. W Sabinowie figury ze zwień-
czenia głównego ołtarza św. Jana Chrzciciela noszą
znamiona stylu krakowskiego warsztatu Stosza, co
wskazuje na niewątpliwy udział artystów z tamtejsze-
go kręgu, być może samego Pawła z Dewoczy w za-
raniu jego samodzielnej kariery23. Piotr Polonus, za-
mieszkujący poprzednio Koszyce, mógł otrzymać po-
wyższe, duże zamówienie na skutek sprzyjających
okoliczności jakimi była przewaga stronników pol-
skiego królewicza w tych spiskich miastach. Nato-
miast pojawienie się Włodarza w Preszowie jest kla-
sycznym przykładem wpływu ekspansji politycznej
na orientację artystyczną czeladników odbywających
wędrówki. W r. 1493 występuje Włodarz w Preszowie
jako „pictor de Craccwia” przed Radą w sporze
przeciw malarzowi Jerzemu. Świadkiem jest malarz
Piotr, który potwierdza, że malarz Jerzy jest dłużny
Włodarzowi 23 forinty 24. Zdaniem badacza węgierskie-
go Ivanyi, Włodarz musiał być łubianym i znanym
artystą, ponieważ wspominają o nim w testamentach
majętni mieszczanie preszowscy jak np. Jan Bogner,
który dlań przeznacza w spadku 3 i pół forinta25.
W dwa lata później w r. 1495 przed Radą miasta
Preszowa staje malarz Piotr i w imieniu nieobecnego
Włodarza stwierdza, że malarz Jerzy pogodził się
15 PTASNIK, jw., nr 1307, s. 391.
16 W. SEMKOWICZ, Granica polsko-węgierska w oświe-
tleniu historycznym, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskie-
go ina lata 1919-20, t. 37, Kraków 1920, s. 96, 97.
17 Tamże, s. 99, 100.
is V. MENCL, Die Kaschauer Kathedrale... Siidost For-
schungein” 1943, zesz. 1—2, s. 110.
19 L. KEMENY (Pal kassai epitómester, ,,Miiveszet” t.
XIII, 1914, s. 379.
20 S. MORAWSKI, Sądecczyzna za Jagiellonów, t. II Kra-
ków 1865, s. 304.
21 j. ALBERTRANDY, Panowanie Kazimierza Jagielloń-
czyka, króla polskiego i W. K. litewskiego, Warszawa 1826,
t. I, S. 201; — MORAWSKI, jw., s. 305.
22 IVANYI, Eperjes kózepkori festoi.., jw.
23 Zagadnienie to omawiam we fragmencie pracy doktor-
skiej jw. Rozdział pt. „Relacje krakowskiego warsztatu Wi-
ta Stwosza z rzeźbą Spiszu, Słowacji i Siedmiogrodu w XV
i pocz. XVI wieku”.
24 L. KEMENY, Wlodarsch Lorinc, ,,Muveszet” t. XI, 1912,
s. 201.
25 IVANYI, Eperjes., jw., s. 26.
29
aurifaber” z r. 1476, nie może być identyfikowany
z polskim malarczykiem Wawrzyńcem, który osiedlił
się w Koszycach w początku XVI w.14. Od r. 1488
do 1497, według zachowanych źródeł w krakowskich
dokumentach, „pictoriolus” Włodarz jest uczniem Jana
Wielkiego 15. Te dane całkowicie podważają możliwość
pracy tego artysty nad ołtarzem koszyckim w latach
70-tych tegoż stulecia.
Zachowane archiwa i fakty historyczne rzucają in-
teresujące światło nie tylko na osobę Włodarza ale
na ogólny problem wędrówki czeladniczej artystów
polskich w głąb Górnych Węgier w XV i początkach
XVI stulecia.
Polską ekspansję niezmiernie spotęgował fakt od-
dania w 1412 roku przez króla węgierskiego Zygmunta
Luksemburczyka, tytułem zastawu, królowi polskiemu
Władysławowi Jagielle 13 miast spiskich za sumę
37 tysięcy kop groszy czeskich 16. Niezwykłe znaczenie
tej transakcji, tak korzystnej dla Polski, było w pełni
doceniane przez ówczesnych polityków, skoro król
Maciej Korwin w r. 1489 zwrócił się do Kazimierza
Jagiellończyka z żądaniem zwrotu zastawu spiskiego.
Jednakże król i panowie rady odmówili zwrotu za-
słaniając się przedawnieniem, a sąd rozjemczy we
Wrocławiu przysądził te ziemie po wieczne czasy
królowi polskiemu 17.
Rezultatem zastawu miast spiskich Polsce była
wzmożona infiltracja artystów polskich na Spisz i Sło-
wację. Choć bowiem zaznacza się w pocz. XV w.
napływ kamieniarzy, tak zwanych Czipserów, do Kra-
kowa, to nie brak było polskich kamieniarzy na tere-
nach górnowęgierskich 18.
Strzecha koszycka posiadała liczny zastęp polskich
budowniczych o czym świadczy tamtejsza archiwalna
wzmianka z r. 1443 19. Od połowy XV w. wzrastało
nasilenie ekspansji artystycznej Polski na południe
podsyconej niewątpliwie politycznymi dążnościami
Kazimierza Jagiellończyka osadzenia swych synów na
tronie węgierskim i czeskim. Po śmierci Korwina Ka-
zimierz Jagiellończyk pragnął widzieć na tronie
węgierskim energicznego Olbrachta wbrew roszcze-
niom swego najstarszego syna Władysława, króla
Czech. Rozpoczęła się wojna między obu braćmi. Jan
nus ąuantum de iure admisit, processus oportunos contra
eundem Stanislaum ad instanciam eiusdem Jacobi decernen-
do presentibus... (a. 1488, die Lunę septima mensis Januarij”.
Tłumaczenie: „Wawrzyniec Włodarz uczeń malarski, dał w
sprawie przeciwko Stanisławowi Moszczikowi kupcowi w
Czchowie — dwa floreny w zlocie szanownemu panu Jaku-
bowi z Bembelno, lektorowi u Najświętszej Marii Panny
i darował według zwyczajów darowizny między mężami
przelewając na tegoż Jakuba całe prawo i własność tych
dwóch florenów, czyniąc go zarządcą i ich właścicielem,
a to w celu obracania nimi, poprosił też pana o zezwolenie
na tego rodzaju darowiznę. A pan stosownie do tego jak
prawo dopuszcza zezwolił, ustanawiając właściwe postępo-
wanie procesowe przeciw owemu Stanisławowi na wnio-
sek tegoż Jakuba w obecności... — r. 1488 poniedziałek
8 stycznia)”. Ks. prof. B. Przybyszewski, któremu zawdzię-
czam udostępnienie tego tekstu stwierdza, że tenże zesta-
wiony z innymi tekstami dotyczącymi Włodarza potwier-
dza istnienie w końcu XV w. jednego tylko malarza kra-
kowskiego Wawrzyńca Włodarza, który jest uczniem Jana
Wielkiego.
13 J. PTASNIK, Cracovia artijicum 1300—1500, Kraków
t. IV, 1917, S. 367, nr 1201—1203.
14 KEMfiNY, A kassai Szent Erzsćbet... jw.
Olbracht dotarł aż do Koszyc, które po długim oblę-
żeniu odstąpił. W bitwie stoczonej pod Preszowem
w r. 1492 poniósł ostateczną klęskę. Długi pobyt
Olbrachta na Górnych Węgrzech, gdzie zamieszkiwał
nawet przez jakiś czas na zamku w Sabinowie20,
musiał wpłynąć na przemknięcie żywiołu polskiego
wgłąb tego kraju, szczególnie tego żywiołu, który
prowadził wędrowny tryb życia, a więc przede wszyst-
kim czeladników udających się na praktykę zagra-
niczną. Właśnie w miastach, które pozostały w zasta-
wie Olbrachta po klęsce proszowskiej, to jest w Sa-
binowie i Preszowie21, łatwo daje się wyśledzić ta
ekspansja artystyczna jako konsekwencja rozgrywa-
jących się tam wydarzeń.
Piotr Polonus otrzymuje zamówienie na główny
ołtarz św. Mikołaja w kościele parafialnym w Pre-
szowie, a Wawrzyniec Włodarz zjawia się tam w cza-
sie najazdu Olbrachta, by wykonywać jakieś prace
u malarza Jerzego22. W Sabinowie figury ze zwień-
czenia głównego ołtarza św. Jana Chrzciciela noszą
znamiona stylu krakowskiego warsztatu Stosza, co
wskazuje na niewątpliwy udział artystów z tamtejsze-
go kręgu, być może samego Pawła z Dewoczy w za-
raniu jego samodzielnej kariery23. Piotr Polonus, za-
mieszkujący poprzednio Koszyce, mógł otrzymać po-
wyższe, duże zamówienie na skutek sprzyjających
okoliczności jakimi była przewaga stronników pol-
skiego królewicza w tych spiskich miastach. Nato-
miast pojawienie się Włodarza w Preszowie jest kla-
sycznym przykładem wpływu ekspansji politycznej
na orientację artystyczną czeladników odbywających
wędrówki. W r. 1493 występuje Włodarz w Preszowie
jako „pictor de Craccwia” przed Radą w sporze
przeciw malarzowi Jerzemu. Świadkiem jest malarz
Piotr, który potwierdza, że malarz Jerzy jest dłużny
Włodarzowi 23 forinty 24. Zdaniem badacza węgierskie-
go Ivanyi, Włodarz musiał być łubianym i znanym
artystą, ponieważ wspominają o nim w testamentach
majętni mieszczanie preszowscy jak np. Jan Bogner,
który dlań przeznacza w spadku 3 i pół forinta25.
W dwa lata później w r. 1495 przed Radą miasta
Preszowa staje malarz Piotr i w imieniu nieobecnego
Włodarza stwierdza, że malarz Jerzy pogodził się
15 PTASNIK, jw., nr 1307, s. 391.
16 W. SEMKOWICZ, Granica polsko-węgierska w oświe-
tleniu historycznym, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskie-
go ina lata 1919-20, t. 37, Kraków 1920, s. 96, 97.
17 Tamże, s. 99, 100.
is V. MENCL, Die Kaschauer Kathedrale... Siidost For-
schungein” 1943, zesz. 1—2, s. 110.
19 L. KEMENY (Pal kassai epitómester, ,,Miiveszet” t.
XIII, 1914, s. 379.
20 S. MORAWSKI, Sądecczyzna za Jagiellonów, t. II Kra-
ków 1865, s. 304.
21 j. ALBERTRANDY, Panowanie Kazimierza Jagielloń-
czyka, króla polskiego i W. K. litewskiego, Warszawa 1826,
t. I, S. 201; — MORAWSKI, jw., s. 305.
22 IVANYI, Eperjes kózepkori festoi.., jw.
23 Zagadnienie to omawiam we fragmencie pracy doktor-
skiej jw. Rozdział pt. „Relacje krakowskiego warsztatu Wi-
ta Stwosza z rzeźbą Spiszu, Słowacji i Siedmiogrodu w XV
i pocz. XVI wieku”.
24 L. KEMENY, Wlodarsch Lorinc, ,,Muveszet” t. XI, 1912,
s. 201.
25 IVANYI, Eperjes., jw., s. 26.
29